Syberia to rozległy, pełen kontrastów obszar, które widoczne są nie tylko w ukształtowaniu terenu, roślinności, lecz też w klimacie. Na terenie tej rozległej krainy znajdują się bagniste niziny, obszary wyżynne oraz potężne pasma górskie. Syberię porasta najbardziej zwarty kompleks leśny na Ziemi, mimo tego, że jej północne krańce są praktycznie bezleśne. Różnorodność tej krainy widać również w rozkładzie temperatur rocznych. Lata w niektórych rejonach Syberii są bardzo upalne, zaś zimą na jej obszarze zanotowano najniższą w historii temperaturę powietrza na półkuli północnej.
Etymologiczne pochodzenie nazwy Syberii, na którą zamiennie używane jest także określenie Sybir, również wskazuje na jej wielowarstwowość. Spośród wielu tłumaczeń najbardziej istotne dla zagadnień geograficznych wydaje się tłumaczenie, które wiąże jej nazwę z przyrodą. Tunguskie słowo sibur oznacza błoto, bagno, trzęsawisko, mongolskie sziber lub sziwir określa zarośla nad rzekami, buriackie sibjer oznacza groźnego psa, a sabr, sibr lub subr szarego wilka. Podkreśla to jeszcze bardziej ogromne zróżnicowanie tego regionu oraz jego niezwykłość.
Położenie
Syberia to kraina geograficzna w północnej Azji, wchodząca w skład Rosji, położona między Uralem na zachodzie, Oceanem na północy, Oceanem Spokojnym na wschodzie, oraz stepami Kazachstanu i Mongolii na południu. Powierzchnia Syberii to (w zależności od przyjętego przebiegu granic tej krainy) ok. 10 mln km² lub ok. 12,7 mln km². Rozciągłość równoleżnikowa ponad 7 tys. km, południkowa - 3,5 tys. km. Pod względem geopolitycznym wchodzi ona w skład Federacji Rosyjskiej (Rosji) i administracyjnie dzieli się na dwa Regiony: Wschodniosyberyjski i Zachodniosyberyjski.
Budowa geologiczna
Geologicznie w centrum obszaru leży prekambryjska tarcza krystaliczna, otoczona młodszymi jednostkami, od zachodu paleozoiczną platformą osadową, od wschodu mezozoicznymi górami fałdowymi (tzw. orogenezy pacyficznej), od południa starszymi górami powstałymi w paleozoiku, w orogenezie kaledońskiej i hercyńskiej. Zachodnia część zajmuje, odwadniana głównie przez Ob, Nizina Zachodniosyberyjska, dalej na wschód, w dorzeczu Jeniseju i częściowo Leny, leży Wyżyna Środkowosyberyjska, na północ od niej Nizina Północnosyberyjska, a od wschodu niewielka Nizina Środkowojakucka. Niziny (Kołymska i Indygirska) występują też w północno-wschodniej części Syberii, pozostałą część Syberii zajmują góry: na południu - Wschodni i Zachodni Ałtaj, Sajan Wschodni, Sajan Zachodni, Góry Jabłonowe, Góry Stanowe i Pasmo Stanowe, na wschodzie - góry Dżugdżur oraz Czerskiego, Wierchojańskie i Kołymskie, odwadniane przez Janę, Indygirkę i Kołymę. Południowo-wschodnia część Syberii odwadnia Amur. Tego samego wieku są góry Sichote Alin na Morzu Japońskim oraz Dżagdy nad Morzem Ochockim. Natomiast z ery kenozoicznej pochodzą góry Kamczatki, Sachalinu oraz Wyspy Kuryle, przy czym należy dodać, że wzdłuż Kamczatki i Kuryli ciągnie się łańcuch aktywnych wulkanów. Największą aktywność sejsmiczną notuje się także w strefie uskoków i rowu tektonicznego jeziora Bajkał oraz na terenie przypuszczalnego kontaktu płyty amerykańskiej i euroazjatyckiej w okolicy pasma Wierchojańskiego. Podłoża obszarów nizinnych stanowią w tym regionie zapadliska tektoniczne wypełnione skałami osadowymi.
Syberia jest obszarem obfitującym w bogactwa naturalne, co jest efektem skomplikowanej i różnowiekowej bodowy geologicznej.Występują tu złoża węgla kamiennego i brunatnego (zapasy Leńskiego Zagłębia Węglowego ocenia się na 1647 mln ton, co oznacza pierwsze miejsce na świecie), ropy naftowej i gazu ziemnego (Zachodniosyberyjski Okręg Naftowo-Gazowy), rudy metali: żelaza, złota, srebra, miedzi, niklu, platyny, boksyty. Oprócz tego występują tu także: sól kamienna, mika, grafit, azbest i diamenty. Z takimi bogactwami naturalnymi wiąże się występujący tu przemysł wydobywczy i przetwórczy (hutnictwo żelaza, niklu, aluminium, cynku). Prócz tego występują tu duże fabryki, w których powstają maszyny, tworzywa, włókna sztuczne itd. Nad Obem znajdują się rafinerie ropy naftowej. Ogromne niezaludnione obszary sprzyjają hodowli zwierząt. Spotkać tu można stada reniferów, bydła, trzody chlewnej owiec i kóz. Rolnictwo na obszarach Syberii jest ograniczone przez warunki klimatyczne, jednakże uprawia się tutaj proso, grykę, ziemniaki, pszenicę, kukurydzę, żyto, ryż (Kraj Nadmorski), len oraz buraki cukrowe.
Rzeźba terenu
Ukształtowanie powierzchni Syberii jest uwarunkowane zarówno budową geologiczną, jak i współczesnymi procesami geologicznymi. Nizina Zachodniosyberyjska to obszar równinny, łagodnie nachylony w kierunku północnym, o wysokościach dochodzących maksymalnie do 285 m n.p.m. np. w Uwałach Syberyjskich. Wpływ na kształtowanie rzeźby w północnej części tego regionu miały procesy glacjalne, co ma swoje odbicie w występowaniu tu osadów i form polodowcowych. Jest to jednocześnie strefa wieloletniej zmarzliny, której południowa granica przebiega przez obszar całego regionu. Obecność zmarzliny warunkuje powstawanie rozległych bagien i torfowisk, a działalność akumulacyjna rzek doprowadziła do utworzenia rozległych równin aluwialnych oraz płaskich, szerokich dolin. Wyżyna Środkowosyberyjska jest wyżyną płytową, urozmaiconą zrębami i krawędziami progów strukturalnych na linii uskoków. Trzeciorzędowe wydźwignięcie blokowe tego obszaru przyczyniło się do ożywionej działalności erozyjnej wód powierzchniowych. W konsekwencji wyżyna ta urozmaicona jest licznymi, głęboko wciętymi dolinami rzecznymi. W północnym kierunku wyżyna Środkowosyberyjska przechodzi w Nizinę Północnosyberyjską ograniczoną rowem tektonicznym. Oddziela ona Góry Byrranga, które łagodnie opadające ku północy. Rzeźba tych gór formowania jest przez procesy glacjalne . Obszar Syberii Północno-wschodniej to liczne pasma górskie poprzedzielane kotlinami, płaskowyżami i nizinami aluwialnymi. Obecne ukształtowanie jest wynikiem ruchów mezozoicznych i kenozoicznych, zlodowaceń plejstoceńskich oraz procesów związanych z występowaniem wieloletniej zmarzliny o miąższości od 200 do 500 metrów. Lodowce, modelujące rzeźbę górską, nadały jej alpejski charakter. Współcześnie procesy glacjalne zostały zahamowane ze względu na suchość klimatu. W wyższych partiach gór występują niewielkie pola firnowe. Wysokości bezwzględne osiągają tu 2000-3000 m n.p.m., najwyższy szczyt w Górach Czerskiego ma wysokość 3147 m n.p.m. Natomiast na Góry Chamar-Daban półwyspie Kamczatka najwyższe wzniesienia stanowią stożki wulkaniczne takie jak np.: Kluczewska Sopka – 4750 m n.p.m. Góry Południowosyberyjskie to stare struktury fałdowe orogenezy kaledońskiej i hercyńskiej, które w trzeciorzędzie zostały nierównomiernie odmłodzone. W konsekwencji powstały góry o charakterze uskokowo-zrębowym, a w środkowej części regionu uformował się rów tektoniczny wypełniony wodami jeziora Bajkał. W plejstocenie rozwijały się tu lodowce. Procesy glacjalne, które wówczas zachodziły, wytworzyły elementy krajobrazu wysokogórskiego. Znaczną część pasm Ałtaju i Sajanu Wschodniego lodowce pokrywają do dziś. Syberia Wschodnia ma bardzo urozmaicone ukształtowanie powierzchni. Obok wysokich masywów górskich występują na jej obszarze góry średniej wysokości i wyżyny, a także niziny wzniesione niewiele ponad poziom morza. Faunę i florę Syberii Wschodniej cechuje występowanie wielu gatunków endemicznych oraz reliktów trzeciorzędowych. Ten stan rzeczy tłumaczy fakt, że zlodowacenie plejstoceńskie na tym terenie miało charakter lokalny, górski. Przyamurze tworzą góry średnie i niskie o rzeźbie zrębowej z licznymi zabagnionymi dolinami rzecznymi. Pasma Wielkiego i Małego Chinganu wyróżniają się łagodną rzeźbą, spowodowana silnymi procesami denudacyjnymi w tworzących je skałach magmowych. Na przedgórzu Sichote-Alin rozciągają się płaskowyże bazaltowe.
Klimat
„Klimat mamy nieskomplikowany: 12 miesięcy zima, reszta lato.” (Nadieżda Ruusalep) Syberia jest znana jako kraj zimny i rzeczywiście tutaj znajduje się północny biegun zimna – w Jakucji, w rejonie Wierchojańska nad Janą oraz w Ojmiakonu nad Indygirką, gdzie zanotowano najniższą temperaturę na półkuli północnej tj. -77,8oC. Roczne sumy opadów, z przewagą opadów letnich, kształtują się w graniach 400 mm na Nizinie Zachodniosyberyjskiej i około 300 mm na Wyżynie Środkowosyberyjskiej do 200 mm w północno-wschodniej części regionu. Niskie opady od 170 – 200 mm rocznie do 1200 mm w nadmorskich łańcuchach górskich przyczyniają się do często powtarzającej się posuchy. Tylko kilkanaście procent opadów przypada na zimę, więc zimy w niektórych regionach bywają niemal bezśnieżne. Ogólnie pokrywa śnieżna utrzymuje się do 5 na południowym zachodzie do 7 miesięcy na północnym wschodzie, osiąga jednak zazwyczaj niewielką grubość. W związku z długotrwałym utrzymywaniem się niskiej temperatury i małą grubością pokrywy śnieżnej, na dużych obszarach Syberii występuje wieczna marzłoć (w miesiącach letnich rozmarza tylko wierzchnia warstwa gleby). Na Syberii można wyróżnić kilka regionów klimatycznych, od arktycznego (polarnego) i subarktycznego (subpolarnego) regionu na północy, poprzez największą pod względem obszaru strefę klimatu umiarkowanego chłodnego, do umiarkowanego ciepłego. W prowincjach południowowschodnich są nawet niewielkie zakątki charakteryzujące się klimatem podzwrotnikowym. Ogólnie rzecz ujmując, obszar Syberii położony jest głównie w zasięgu klimatu umiarkowanego chłodnego kontynentalnego, z tym, że wzdłuż wybrzeża Oceanu Spokojnego, tam gdzie spotykają się z sobą najdłuższa linia lądu i największe na naszym globie zbiorowisko wód, zachodzą zjawiska charakterystyczne dla klimatu monsunowego w jego chłodniejszej odmianie. Klimat Syberii cechują krótkie, a na wschodzie nawet bardzo krótkie, względnie ciepłe lata zaś długie, bardzo surowe zimy i niewielkie opady. Średnie temperatury najcieplejszego miesiąca – lipca kształtują się od 10oC na północy do 19oC na południu. W styczniu wartości te wynoszą od -10oC do -50oC, ze znacznym spadkiem w śródgórskich kotlinach do -60oC. W okresie zimowym nad wschodnią Syberią zalega rozległy układ wysokiego ciśnienia, dlatego też notuje się tam małe zachmurzenie, niskie sumy opadów, a w pobliżu centrum układu prawie bezwietrzną pogodę. Natomiast zachodnia część Syberii pozostaje zimą często pod wpływem sięgającej tu cyrkulacji cyklonalnej. Jest to przyczyną nieco wyższych opadów i bardzo silnych wiatrów zwanych buranami. Są to bardzo silne i porywiste wiatry północno-wschodnie i północne wiejące zimą wyłącznie na obszarze środkowej i południowej Syberii, przechodzące w zawieje śnieżne (śnieżyce). Latem nad Syberią, w wyniku silnego nagrzania, tworzy się niż baryczny, który powoduje zmiany cyrkulacji powietrza w tym regionie. Klimat wschodnich kresów Syberii kształtują również masy powietrza morskiego, co wpływa z jednej strony na zmniejszenie rocznych amplitud temperatury powietrza, a z drugiej na wzrost zachmurzenie i sum opadów. Południowo-wschodnia część regionu pozostaje pod wpływem cyrkulacji monsunowej. Obecność dużych zbiorników śródlądowych również kształtuje warunki termiczno-wilgotnościowe. Przykładem jest jezioro Bajkał, które w dużym stopniu wpływa na lokalny przepływ powietrza. W jego rejonie występują charakterystyczne wiatry, wiejące wzdłuż dolin rzecznych w stronę jeziora np.: barguzin, angara, sarma. Wiatry te sprzyjają powstawaniu częstych burz. Syberyjskie wybrzeże Morza Arktycznego leży w zasięgu klimatu subpolarnego. Średnia temperatura powietrza w najcieplejszym miesiącu nie przekracza tu 10oC, natomiast średnia temperatura roczna spada poniżej 0oC. Sumy rocznych opadów są niewielkie (200-300 mm). Bardzo często wieją tu wiatry huraganowe.
Wody powierzchniowe
Na obszarze Syberii przebiega dział wodny pomiędzy zlewiskami Oceanu Spokojnego a Oceanu Atlantyckiego. Przy niewielkiej stosunkowo obfitości opadów Syberia odznacza się zadziwiająco gęstą siecią rzek, ponadto zaś znajdują się tu setki tysięcy jezior. Tłumaczy się to małym parowaniem w niskich temperaturach panujących przez większą część roku. Większość rzek syberyjskich płynie w kierunku północnym, zasilając Morze Arktyczne. Trzy z pośród nich – Ob z Irtyszem, Jenisej z Angarą i Lena, należą do największych rzek świata, tak samo oczywiście Amur, wpadający do Oceanu Spokojnego. Sieć hydrologiczna tych rzek tworzy przede wszystkim potężne, zasobne w wodę, liczne starorzecza i rozległe, podmokłe obszary z jeziorami bagiennymi. Syberyjskie rzeki imponują zarówno długością, jak też powierzchnią swoich dorzeczy i potęgą odpływu wód. Rzeki te (oprócz Amuru, ponieważ jej ustrój uzależniony jest od monsunów) mają zasilanie śniegowo-lodowcowe i są zasobne w wodę przez cały rok. Stany maksymalne występują na wiosnę (roztopy) i w lecie (topnienie śniegów i lodowców w górach). Wezbrania wiosenne są często przyczyną wielkich powodzi. Zimą zamarzają na okres 6 – 7 miesięcy, niektóre do samego dna. Tworzą się na nich tzw. taryny – zwały lodowe sięgające kilku metrów grubości, poważnie utrudniające przeprawy przez rzeki. Największym ze znanych taryn jest Ułachan, formujący się zimą w dolinie rzeki Momy (dopływ Indygirki). Jego powierzchnia wynosi 161 km2, a grubość warstwy lodowej sięga 4 m. Objętość masy lodowej zwiększa się stale, gdy lato jest zbyt krótkie, aby lód mógł stopnieć całkowicie.
Flora i fauna
Około 70% obszaru Syberii porasta tajga. Północną granicę występowania tej strefy roślinnej wyznacza izoterma lipca o wartości 10oC. Wybrzeże Morza Arktycznego oraz góry powyżej granicy lasu porasta tundra. Na południu Syberii tajga przechodzi stopniowo w lasostepy i stepy.
Tundra
W podbiegunowej strefie klimatycznej, od północnej granicy lasów aż po arktyczne pustynie lodowe, rozpościera się położony wokółbiegunowo i najdalej na północ wysunięty pas roślinności bezleśnej, określanej mianem tundry. Północny pas tundry, obejmujący wyspy leżące na Morzu Arktycznym i północną część półwyspu Tajmyr, zwany jest strefą pustyń arktycznych. Surowe warunki klimatyczne i glebowe są główną przyczyną niezwykle ubogiego świata roślinnego tej strefy. Przeważają tu dwa zespoły roślinne – porostów na skałach i piaskach oraz mchów (najbardziej znany to chrobotek reniferowy) na terenach podmokłych. Ogólną cechą tej strefy jest brak drzew, z wyjątkiem karłowatych brzóz czy wierzb, oraz niewielka ilość roślin pożytecznych dla człowieka (krzewinki tak jak np. borówki). Większe znaczenie mają rośliny stanowiące pokarm dla reniferów (porosty, mchy i inne). Panujący tutaj klimat jest surowy, ale w regionach nadmorskich znacznie łagodniejszy niż we wnętrzu kontynentu. Stąd średnia temperatura najzimniejszego miesiąca może wahać się w bardzo szerokich granicach od -8°C do -25°C, a nawet jeszcze niżej, gdyż temperatury opadają tu nierzadko do -50°C. Lato przychodzi zwykle nagle. Jest ono chłodne, a średnia temperatura najcieplejszego miesiąca wynosi 5 – 10°C, ale szczególnie w głębi kontynentu przy słonecznej pogodzie mogą zdarzać się dni bardzo ciepłe z temperaturą powyżej 20°C. Najwyższa temperatura panuje zwykle tuż nad powierzchnią (do 10 cm) gleby i w najwyższych jej warstwach, dlatego tą właśnie przestrzeń najintensywniej zasiedlają rośliny. Sezon wegetacyjny trwa zaledwie 2 – 3 miesiące. Na tundrze jest mało słońca. Zachmurzenie jest duże, przy czym największe bywa w lecie i na jesieni. Ten brak słońca w lecie kompensowany jest w dużej mierze przez długi dzień polarny. Pokrywa śnieżna w zimie jest stosunkowo cienka i osiąga grubość zaledwie 10 – 50 cm. Panujące tu niczym niehamowane wiatry (do 30 m/s) powodują znaczne przemieszczenia pokrywy śnieżnej, odwiewając śnieg w jednych miejscach, nawiewając w innych. Ma to duży wpływ na roślinność, gdyż tylko niewiele gatunków może przezimować bez ochronnego działania pokrywy śniegowej. W niskiej temperaturze panującej na tundrze parowanie jest niewielkie, wskutek czego, mimo małych opadów, klimat tutejszy można uważać za wilgotny. Ponieważ gleba rozmarza w lecie do niewielkiej głębokości (maksymalnie do 2 m), a pod nią leży wieczna zmarzlina, nadmiar wilgoci nie ma gdzie wsiąkać, wskutek czego gleba przesycona zostaje wodą i tworzą się rozległe zabagnienia. Proces torfotwórczy przebiega tu jednak bardzo wolno, gdyż produkcja masy roślinnej jest bardzo mała. W miarę zbliżania się do strefy leśnej, wśród tundry występują kępy drzew i pasy rzadkiego lasu składającego się ze świerków, brzóz i osik. Spotyka się tam również jałowce, wierzby i jarzębiny. Jest to strefa lasotundry. Im dalej na południe, tym częściej pojawiają się coraz większe połacie lasu, które przechodzą następnie w zwarte kompleksy leśne. Uboga i drobna roślinność tundry pozwala na stałe utrzymanie się przy życiu szeregu nawet dużych gatunków zwierząt roślinożernych. Fauna występująca tutaj składa się z bardzo małej liczby gatunków, gdyż niewiele zwierząt potrafi przystosować się do skąpego pożywienia i bardzo ostrych warunków klimatycznych. Natomiast te gatunki, które potrafiły się zaadaptować w tym obszarze, ze względu na brak konkurentów występują w ogromnej liczbie. Niektóre z nich ułatwiają sobie życie, wędrując przed nastaniem zimy na południe, gdzie znajdują więcej pożywienia i łagodniejsze warunki klimatyczne. Charakterystycznymi dla obszaru tundry gatunkami ssaków są: renifer, lis polarny, lemingi, zając polarny i niedźwiedź polarny. Najpowszechniej znanym mieszkańcem tundry jest renifer. Renifer prowadzi koczowniczy tryb życia, który wynika z konieczności ciągłego poszukiwania pokarmu. Na Syberii zwierzę to odbywa dalekie wędrówki, przesuwając się w miarę zbliżania zimy coraz dalej na południe. Wędrówki te, jak również wędrówki wiosenne z południa na północ odbywa w ogromnych stadach. Małe wymagania życiowe i dobre przystosowanie się reniferów do warunków tundry sprawiły, że są one wykorzystywane przez ludy zamieszkujące tereny północne. Zwierzęta te są hodowane w stanie półudomowionym, gdyż człowiek nie byłby w stanie zapewnić im pożywienia. Używane są one jako zwierzęta pociągowe i juczne, a także dostarczają mleka, mięsa i skóry na ubrania. Najłatwiej dostępnym pokarmem dla drapieżników tundry są lemingi, gryzonie wielkości szczurów należące do norników. Zwierzę to, o długości ciała wynoszącej 15 cm i ogona 2 cm, ma bardzo ładne, obfite i długie futro o barwie brązowożółtej w wyraźne czarne plamy. Lemingi są roślinożerne. W niektórych latach, na skutek wzmożonego rozrodu, gryzonie te pojawiają się w ogromnych ilościach i nie może ich wykarmić zamieszkiwany przez nie teren. Z reguły wymiera wówczas cała niemal populacja. Czasem taka wygłodzona populacja rozpoczyna masową wędrówkę w poszukiwaniu pokarmu. Tam gdzie się pojawi wielkie stado lemingów, cały obszar wkrótce zostanie pozbawiony wszelkiej roślinności, a stoki i pastwiska przekopane i doszczętnie zniszczone. Równie charakterystycznym zwierzęciem tundry jest lis polarny, czyli piesiec. Jest bardzo dobrze przystosowany do środowiska wiecznych lodów i mrozów. Świadczą o tym krótkie uszy, gęsto owłosione podeszwy kończyn i bardzo obfite, puszyste futro, które zmienia barwę. W lecie jest ono brązowo-szare, natomiast w zimie – po lince Lis polarny jesiennej – zupełnie białe. Piesiec zamieszkuje tereny na północ od granicy drzew. Pieśce, jako cenne zwierzęta futerkowe, są często hodowane, a ich futro znane jest w handlu pod nazwą niebieskich lisów.
Tajga
Północna granica borealnych lasów iglastych (tajga) jest jednocześnie południową granicą tundry (lasotundry). Syberyjska tajga Tajga zachodniosyberyjska zajmuje prawie całą Nizinę Zachodniosyberyjską. Najdalej na północy rozpościera się dość wąska strefa świerkowo-modrzewiowa ze świerkiem syberyjskim, modrzewiem syberyjskim oraz domieszką limby syberyjskiej i brzozy omszonej. Dalej na południu znajduje się strefa limbowo-torfowiskowa z dominującym świerkiem i limbą syberyjską. Bardzo obficie występują tu torfowiska. Jeszcze dalej na południe, aż po południowe granice tajgi, sięga niezbyt szeroka strefa urmanowo-torfowiskowa. Typowym lasem jest tu tzw. urman, czyli ciemna tajga, gęsty, bardzo ciemny las iglasty z przewagą jodły syberyjskiej i z domieszką świerka syberyjskiego i limby. W obu ostatnich strefach na glebach piaszczystych występują lasy sosnowe. Na wschód od Jeniseju, na Wyżynie Środkowosyberyjskiej, panuje tajga jasna (świetlista). Dominuje tu modrzew dahurski, którego płytki i płaski system korzeniowy doskonale dostosowany jest do bardzo płytko rozmarzającej gleby; rozmarza ona tu do głębokości 80 – 120 cm, a pod grubym kobiercem mchów zaledwie do 25 – 50 cm. Jeszcze dalej na wschód, na obszarze Syberii Północnowschodniej lasy pokrywają stosunkowo niewielkie przestrzenie, przy czym wszędzie panuje modrzew dahurski, a w górach – zarośla sosny karłowej. W dolinach rzek występuje topola wonna. Na Kamczatce bardzo rozpowszechnione są luźne drzewostany złożone z brzozy Ermana z domieszką sosny karłowej i jarzębiny bzolistnej. Między tymi lasami występują łąki i ziołorośla, pośród których trafiają się ogromne rośliny zielne, sięgające 4 m wysokości. Na Zabajkalu tajga ma charakter lasów modrzewiowych z modrzewiem dahurskim, a jeszcze dalej na wschodzie, na pobrzeżu ochockim, gdzie sięgają wpływy klimatu monsunowego, pojawia się nawet świerk ajański. Na północnych Wyspach Kurylskich, występują lasy liściaste z brzozą wiązolistną, zaś niskopienne lasy iglaste, a Tajga brzozowa właściwie zarośla, spotyka się w górach, gdzie tworzy je sosna karłowa. Syberyjską tajgę zamieszkują liczne zwierzęta znane także w Europie. Często są to jedynie inne podgatunki różniące się nieznacznie wyglądem, biologią lub rozmiarami ciała (generalnie syberyjskie są większe). Występują tu także zwierzęta charakterystyczne wyłącznie dla obszarów tajgi. Burunduk jest małym gryzoniem podobnym do wiewiórki. Cechą charakterystyczną są dwa równoległe pasy biegnące wzdłuż długiego puszystego ogona. Wędrując po tajdze trudno się na niego nie natknąć. Jest zresztą bardzo wścibski. Soból – zwierzę to liczy około 60 cm długości (bez 20 cm ogona). Ma najdroższe na świecie gęste, jedwabiste, miękkie futro barwy jasnożółto brunatnej do ciemno brunatnej. Żyje głównie na ziemi, choć potrafi doskonale chodzić po drzewach. Prowadzi nocny tryb życia. Odżywia się małymi zwierzętami, a także nasionami świerka i limby. Ze względu na cenne futro zwierzę to zostało na początku XX wieku prawie całkowicie wytrzebione. W 1914 roku znaleziono nad Bajkałem ślady zaledwie 20 – 30 osobników. W roku 1916 całkowicie zakazano polowań na sobole. Odbudowę stada tych zwierząt – w oparciu o specjalną fermę hodowlaną – zakończono dopiero w 1960 roku. Najważniejsze znaczenie dla życia tych zwierząt ma tajga limbowa. Tu jest ich najwięcej: 1 osobnik na 1 km2. Obecna populacja soboli barguzińskich przekroczyła 1200 sztuk, a więc jest analogiczna, jak w czasach najlepszych dla tych zwierząt. Rosomak, największy gatunek z rodziny łasicowatych, o masywnej budowie ciała. Waży 12 – 39 kg. Zamieszkuje tajgę i tundrę. Sierść ma gęstą, brunatnoszarą, po bokach biegnie odznaczająca się wyraźnie jasna pręga. Ma także jasną plamę na głowie. Rosomak znany jest z takich cech jak: odwaga, zajadłość w walce, chytrość. Nawet ryś czy niedźwiedź unikają bezpośredniego spotkania z rosomakiem. Występuje dziś bardzo rzadko głównie w rejonach arktycznych gdzie może wieść spokojny żywot. Niedźwiedź brunatny jest prawdziwym gospodarzem tajgi i właściwie jej symbolem. Jest zwierzęciem wszystkożernym. Prowadzi głównie nocny tryb życia.
Piżmowiec – jeleń charakteryzujący się brakiem poroża, mimo że należy do rodziny pełnorogich. Zamiast tego samcom wyrastają kły z pyska. Jak podaje Leksykon Zwierząt poluje się na niego ze względu na cenny gruczoł wydzielający piżmo. O piżmowcu mówi się na Syberii cień skał. To określenie niewątpliwie bierze się ze sposobu zachowania i terenów, jakie zamieszkuje a są to głównie skaliste góry. Płynąc łodzią po Bajkale na niedostępnych klifach można zaobserwować ścieżki tych zwierząt, które nocą schodzą pić wodę.
We wschodniej Syberii żyje tygrys syberyjski, odznaczający się szczególnie długim i gęstym futrem zimowym. Jest to największy przedstawiciel tego gatunku. W chwili obecnej skrajnie zagrożony wyginięciem.
Lasy drobnolistne – lasy liściaste zrzucające liście na zimę. Na południu tajga spotyka się z dość wąską, miejscami nawet przerywaną strefą lasów drobnolistnych ciągnącą się od Uralu (Swierdłowsk) aż po Tomsk i Krasnojarsk (górny bieg Jeniseju). W skład jej wchodzą lasy brzozowo-osikowe.
Stepy – w części zachodniosyberyjskiej występuje step łąkowy. Charakterystyczne dla tego obszaru są rozsiane pośród stepu zbiorowiska lasków brzozowo-osikowych i w wilgotnych zagłębieniach, trzcinowiska. Na glebach piaszczystych występują rzadkie drzewostany sosnowe z domieszką modrzewia.