Humanizm i odrodzenie we Włoszech

Humanizm - to ruch filozoficzny, kulturalny i moralny powstały w XV wieku we Włoszech, a zarysowujący się już w XIV wieku i wielu aspektach kultury średniowiecznej, zmierzający do odrodzenia znajomości literatury i języków klasycznych. Był głównym prądem intelektualnym epoki renesansu. Choć z humanizmu renesansowego wywodzi się wiele współczesnych postaw światopoglądowych, nie należy go utożsamiać z humanitaryzmem ani współczesnymi postaciami humanizmu, takimi jak obecne w egzystencjalizmie i personalizmie.
Termin humanizm powstał w XIX wieku, kiedy niemiecki uczony Friedrich Immanuel Niethammer użył go jako określenia wykształcenia literackiego opartego na znajomości łaciny i greki oraz literatury powstałej w tych językach, a także humanizmu włoskiego.

Humanizm epoki odrodzenia swoim antropocentryzmem przeciwstawiał się niektórym tendencjom średniowiecza (szczególnie teocentryzmowi), w związku z czym nawiązywał do idei starożytności. Naczelne hasło humanizmu zaczerpnięte zostało z rzymskiego utworu komediopisarza Terencjusza II w. p.n.e. pt. Sam siebie karząc (Samoudręczyciel). Hasłem humanizmu stała się maksyma Terencjusza: Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce (łac. homo sum et nihil humani a me alienum esse puto.). Popularne jest też stwierdzenie Protagorasa Człowiek jest miarą wszechrzeczy.
Samo pojęcie humanizmu używane jest dopiero od nowożytności, wywodzi się jednak z rzymskiego pojęcia cultus atque humanitas analizowanego przez Cycerona, który stał się patronem duchowym humanistów.
Humanizm koncentruje uwagę na sprawach ludzkich, godności człowieka, jego wolności, propaguje rozwój fizyczny, psychiczny i intelektualny oraz harmonijne współżycie w społeczeństwie, podkreśla możliwości ludzkiego rozumu, oraz wartość wiedzy o świecie i możliwość jej zdobycia oraz rozwoju.

Do najwybitniejszych humanistów okresy renesansowego, którzy tworzyli teorie państwa i prawa, możemy zaliczyć:

• Niccolò Machiavelli (ur. 3 maja 1469 r. we Florencji, zm. 21 czerwca 1527 r. tamże) – prawnik, filozof, pisarz społeczny i polityczny, historyk i dyplomata florencki.Jest autorem traktatu o sprawowaniu władzy pt. Książę. Od jego nazwiska powstał termin makiawelizm, czyli doktryna polityczna, która
głosiła, że najważniejszym celem w polityce jest racja państwa. Aby ją osiągnąć można korzystać z wszelkich dostępnych środków (także np. podstępu i okrucieństwa)

• Erazm z Rotterdamu właściwie Gerrit Gerritszoon (ur. 27 lub 28 października 1467 roku w Rotterdamie, zm.12 lipca 1536 w Bazylei) – holenderski filolog, filozof, pedagog zwany"księciem humanistów", propagator kultury antycznej, pisarz, myśliciel chrześcijański, katolicki duchowny (oskarżony o herezję). Głosił, że człowiek z natury jest dobry, zło zaś pochodzi z niewiedzy.

• Thomas More (ur. 7 lutego 1478 w Londynie, zm. 6 lipca 1535 tamże) – sir, święty Kościoła katolickiego, angielski myśliciel, pisarz i polityk, członek Izby Lordów. Stworzył wizję państwa idealnego - utopię.Krytykował rozrzutność, arogancję i brutalność królów, brak dbałości o lud i 'psucie' pieniądza. Uważał, że źródłem ludzkich nieszczęść często bywa własność prywatna, która rodzi nierówność ekonomiczną.

• Jean Bodin zwany Bodinusem (ur. w 1530 w Angers, zm. w 1596 w Laon) – francuski prawnik, teoretyk państwa, polityk, twórca ideologii francuskiego absolutyzmu, zwolennik monarchii absolutnej, opracował nowożytne pojęcie suwerenności. Jego najbardziej znane dzieło to Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej.

Odrodzenie - okres w historii kultury europejskiej, obejmujący przede wszystkim XV i XVI wiek, określany często jako "odrodzenie sztuk i nauk" oraz koncepcja historiozoficzna odnosząca się do historii kultury włoskiej od Dantego do roku 1520 (Il Rinascimento).
Termin ten nie jest jednoznaczny. Jako epoka w historii kultury renesans obejmuje wiek XV i XVI, ale jego granice czasowe nie są jasno ustalone. Renesans jako koncepcja historiozoficzna Jacoba Burckhardta, pewien wzorzec do naśladowania, jaki ten historyk chciał przekazać swoim współczesnym, a z którym wiąże się do dziś popularne i "szkolne" rozumienie tej epoki, jest już przestarzały.
Jako spójny okres w historii cywilizacji renesans postrzegany jest tylko przez niektórych historyków, szczególnie historyków amerykańskich – chcą oni ujmować historię tej epoki jako samodzielną jedność, tj. badać razem np. wielkie odkrycia geograficzne, przemiany w literaturze, wzrost inflacji w XVI w. czy odkrycia z dziedziny medycyny w ich wzajemnych powiązaniach. Wielu innych uczonych współczesnych woli widzieć renesans na tle całości europejskiej kultury, odrzucając często tezę o jego przełomowości dla kultury europejskiej, często widząc w nim bardziej kontynuację średniowiecza niż samodzielną epokę w historii. Szczególnie wyraźne jest to na gruncie historii filozofii, w której niezależnie od tego, jak ten przełom się ocenia, widzi się przełom polegający na "przejściu od przedmiotu do podmiotu" nie w filozofii odrodzenia, ale w racjonalizmie wieku XVII.
Mniej wyraźne jest to na gruncie sztuki, gdzie renesans ciągle widziany jest jako epoka klasyczna i szczególna, mimo trwających od dawna tendencji do rewaloryzacji sztuki "nieklasycznej", jak sztuka średniowieczna, bizantyjska czy orientalna. Jako kontynuację średniowiecza widzą renesans przede wszystkim mediewiści, jak Étienne Gilson wykazujący, że jest on "zepsutym średniowieczem", czy Charles Homer Haskins, główny twórca teorii fal renesansowych w średniowieczu (renesans ottoński, karoliński itd.), do której przynależeć ma renesans XV i XVI w. Historyk sztuki Erwin Panofsky twierdzi jednak, że należy odróżniać renesans i renesansy średniowieczne ze względu na to, że w renesansie włoskim wieku XV dokonało się zjednoczenie obecnych w dawniejszych renesansach starożytnych form z odkrytymi na nowo treściami starożytności.

Literatura

W okresie renesansu narodził się włoski język literacki. Posługiwali się nim najwybitniejsi twórcy literatury renesansowej, nazywani przez historyków tytanami renesansu, są to:

• Dante Alighieri (ur. w maju lub czerwcu 1265, zm. 13. lub 14 września 1321) – wybitny poeta włoski, protoplasta humanizmu, żyjący w średniowieczu. Także filozof, polityk i kodyfikator języka włoskiego.Najbardziej znanym utworem Dantego jest Boska Komedia – wizjonerski poemat o podróży przez Piekło, Czyściec i Raj, w którym zawarł kwintesencję średniowiecznej myśli kulturalnej i filozoficznej.

• Francesco Petrarca (ur. 20 lipca 1304 w Arezzo, zm. 19 lipca 1374 w Arqua) – jeden z pierwszych renesansowych poetów pochodzący z Italii. Pisał zarówno po włosku (nazywanym wówczas volgare – językiem pospolitym), jak i po łacinie. Sławę zawdzięczał sonetom miłosnym.

• Giovanni Boccaccio (ur. 16 czerwca 1313 we Florencji, zm. 21 grudnia 1375 w Certaldo) – pisarz włoski, znany z swego dzieła Dekameron, ten zbiór nowel realistycznie oddaje życie obyczajpwe północnych Włoch w XIVw. Jest twórca nowożytnej nowelistyki.

Sztuki plastyczne

W czasach renesansu działało we Włoszech wielu utalentowanych artystów, do najwybitniejszych należeli:

• Leonardo da Vinci, właściwie Leonardo di ser Piero da Vinci (ur. 15 kwietnia 1452 r. w Anchiano niedaleko Vinci we Włoszech, zm. 2 maja 1519 r. w Clos Lucé we Francji) – włoski renesansowy malarz, architekt, filozof, muzyk, poeta, odkrywca, matematyk, mechanik, anatom, wynalazca, geolog.Szeroko uważa się go za jednego z największych malarzy wszech czasów i prawdopodobnie najbardziej wszechstronnie utalentowaną osobę w historii.Dwie z jego prac, Mona Lisa i Ostatnia Wieczerza, zajmują czołowe miejsca na listach najsławniejszych, najczęściej imitowanych i wspominanych portretów i dzieł malarstwa.

• Michał Anioł, właściwie Michelangelo Buonarroti (ur. 6 marca 1475 r. w Caprese, prowincji Toskanii we Włoszech, zm. 18 lutego 1564 r. w Rzymie) – włoski malarz, rzeźbiarz, poeta i architekt. Autor między innymi fresków w Kaplicy Sykstyńskiej. Wśród rzeźb najbardziej znane są Pietà i Dawid. Z dzieł architektonicznych – projekt kopuły bazyliki świętego Piotra.

• Rafael Santi, właściwie Raffaello Santi lub Raffaello Sanzio (ur. 28 marca lub 6 kwietnia 1483 r. w Urbino – zm. 6 kwietnia 1520 w Rzymie) – włoski malarz i architekt. Był trzecim i najmłodszym z najsławniejszej trójki genialnych artystów włoskiego renesansu. Znany z częstych przedstawień Madonny.Do najbardziej znanych dzieł malarskich Rafaela należy słynna Madonna Sykstyńska