Konstytucja marcowa z 17 marca 1921 r.

Z chwilą, gdy 11 XI 1918 roku Polska odzyskiwała niepodległość, rozpoczęły się intensywne przygotowania do zwołania polskiego sejmu, który w świadomości narodowej ściśle wiązał się z pojęciem wyzwolenia ojczyzny. Zdawano sobie sprawę, że funkcjonowanie sejmu będzie gwarancją niepodległości i utwierdzi kraje europejskie w przekonaniu, że Polska odrodziła się na dobre.

W konsekwencji, w ciągu 3 miesięcy od symbolicznego przyjazdu Piłsudskiego do Warszawy powstał jednolity ośrodek władzy- rząd Ignacego Paderewskiego (16 I 1919) – uznany przez wszystkie ośrodki władzy i partie polityczne we wszystkich zaborach (z wyjątkiem partii lewicowych- przeciwnych niepodległości kraju): zwiększał się stan osobowy armii i co najważniejsze po 127 latach od historycznych obrad Sejmu Wielkiego, 10 II 1919 w Warszawie rozpoczęły się obrady jednoizbowego Sejmu Ustawodawczego, mającego ustalić ustrój państwa i uchwalić pierwszą ustawę zasadniczą Niepodległej Polski.

Po rozpoczęciu obrad sejmu zgodnie ze wcześniejszymi ustaleniami zarówno rząd jak i parlament zabrał się za tworzenie podstaw pod stworzenie ustawy zasadniczej.
Jeszcze rząd Moraczewskiego, który swoją władzę sprawował do 16 I 1919r., w styczniu utworzył Biuro Konstytucyjne, który przygotował trzy projekty konstytucji:
1. Pierwszy nawiązywał do konstytucji Stanów Zjednoczonych (stąd nazwany amerykańskim)
- Polska miałaby stać się federacją, w której poszczególne ziemie (w liczbie 70), miałyby posiadać własne instytucje rządzące (sejmiki i rządy).

2. Drugi projekt zw. Ludowym popierany przez tzw. "piłsudczyków” (PSL"Wyzwolenie ", PPS).
- Projekt ten proponował utworzenie "republiki ludowej” z jednoizbowym sejmem, którego ustawy byłyby zatwierdzane poprzez powszechne referendum. Oznaczałoby to bezpośredni udział obywateli w tworzeniu prawa (demokracja bezpośrednia). Prezydent miał być wybierany w wyborach powszechnych ; samorządy lokalne miały być rozbudowane. Bezwzględnie natomiast odrzucano możliwość utworzenia instytucji senatu.

3. Ostatni projekt zw. francuskim wzorował się na zasadach ustrojowych panujących w III Republice we Francji. Przyjmował on republikańską formę rządów z silną władzą prezydenta i izby wyższej – senatu oraz jednolity charakter państwa. Projekt ten został stworzony głównie przez ugrupowania centrum i prawicy (endecję).Jednak z czasem partie te zdając sobie sprawę z tego, że jedynym kandydatem na urząd prezydenta jest ich rywal polityczny – Józef Piłsudski, wprowadzili liczne zmiany zmierzające do ograniczenia kompetencji prezydenta na rzecz Sejmu i Senatu.

25 stycznia 1919 roku Prezydent Rady Ministrów Ignacy Paderewski powołał zespół o nazwie Ankieta w Sprawie Projektu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej składający się z wybitnych prawników i osób działających publicznie. Przewodniczył mu prof. Michał Bobrzyński z Uniwersytetu Jagiellońskiego i miał on za zadanie ocenić projekty Biura.
- Członkowie Ankiety obradowali 19 II – 12 III 1919 i przedstawili swój projekt konstytucji rządowi, będący wypadkową systemu amerykańskiego i francuskiego Rada Ministrów nie przyjęła tego projektu, jednak skierowała go do Sejmu Ustawodawczego jako materiał do dalszych prac.
- 20 lutego 1919 roku, na okres przejściowy, uchwalona została tzw. Mała Konstytucja, która stworzyła ramy ustrojowe dla funkcjonowania państwa polskiego w okresie przed uchwaleniem konstytucji.
- Tymczasem sejm patrzył z niechęcią na prace konstytucyjne rządu.25 lutego 1919 roku utworzona została Komisja Konstytucyjna, początkowo pod przewodnictwem działacza endeckiego Władysława Seydy potem, od końca 1919 roku, kierował ją dr Edward Dubanowicz. Znaleźli się w niej przedstawiciele 9 największych ugrupowań politycznych.
- W kwietniu 1919 r. Komisja przedstawiła projekt, którego rząd nie poparł. Wobec tego faktu Komisja wezwała rząd, by ten przedstawił własną koncepcję.
6 maja 1919 roku zastępca premiera Stanisław Wojciechowski (późniejszy Prezydent RP) przedstawił Sejmowi projekt rządowy “Deklarację Konstytucyjną” Sejm, z kolei uznał go za nieżyciowy i, odrzucił podczas posiedzeń 9, 10 i 13 V 1919. Mimo to projekt rządowy wywarł duży wpływ na dyskusję o kształcie ustroju Państwa i ujawnił pierwsze podziały polityczne w Sejmie.
- 1 i 3 listopada 1919 roku – uchwalenie przez Radę Ministrów kolejnego projektu konstytucji i przedstawienie go Sejmowi przez min. Stanisława Wojciechowskiego pod nazwą Ustawa Konstytucyjna Rzeczypospolitej Polskiej. Projekt ten autorstwa Dubanowicza, po zmianach wniesionych przez następny gabinet Leopolda Skulskiego (po dymisji Paderewskiego) został przekazany do prac sejmowych 21 stycznia 1920 roku.
- Również Komisja Konstytucyjna (od czerwca na czele z E. Dubanowiczem)
8 lipca 1920 roku przedstawiła projekt konstytucji Sejmowi,
- 8 – 16 lipca 1920 roku sejm rozpoczął pracę nad ustawą zasadniczą.
- Od 24 września 1920 roku, po przeminięciu bezpośredniego zagrożenia ze strony wojsk Rosji Radzieckiej, prace kontynuowano.

W czasie powstawania konstytucji na forum sejmu niejednokrotnie dochodziło do sporów.Politycy mieli przed sobą ciężki orzech do zgryzienia. Mieli ustanowić przede wszystkim, jaki ustrój należy wprowadzić w Państwie - czy kontynuować tradycję monarchii czy też wprowadzić ustrój demokracji parlamentarnej. (lewica postulowała utworzenie demokracji bezpośredniej). Debatowano czy parlament ma być jednoizbowy jak chciała lewica czy dwuizbowy wg projektu endecji. Zastanawiano się czy prezydent ma być wybierany w wyborach powszechnych czy przez Parlament; jaka ma być pozycja Kościoła katolickiego w państwie oraz kwestii niezwykle istotnej dla trwałości ustroju - sposobu zmiany konstytucji i pozycji mniejszości narodowych.

Fakt, że Polska znajdowała się w tym okresie jeszcze w stanie wojny z Rosją Radziecką, kraj nie miał jeszcze ustalonych granic, na Śląsku - trwały powstania i zbliżał się moment przeprowadzenia plebiscytu oraz to, że długotrwały okres rozbiorów kraju znacznie osłabił poczucie przynależności obywateli do nie istniejącego, de facto, na mapie świata państwa polskiego skłoniły zarówno prawicę i lewicę do kompromisu. Endecja wymusiła decyzje o ograniczeniu władzy prezydenta a lewica pogodziła się z koncepcją utworzenia senatu, który jednak miał być podporządkowany sejmowi.

W wyniku zakulisowych pertraktacji, którym pośredniczył Trąmpczyński, 16 marca do Sejmu wpłynął projekt podpisany przez 10 klubów politycznych.
- 17 marca 1921 roku Sejm Ustawodawczy uchwalił projekt ustawy – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej potocznie zw. Konstytucją Marcową.
Ustawę przyjęto - en bloc- ogromną większością głosów, bez ich przeliczenia.
W trakcie uchwalania poseł Niedziałkowski (twórca jednego z projektów konstytucji) stwierdził:
"Uważam niemniej za obowiązek stwierdzić w obliczu kraju i całej klasy robotniczej, że z dniem uchwalenia konstytucji Polska staje w rzędzie nowożytnych państw demokratycznych”

W trakcie tych wydarzeń na ulicach Warszawy odbyły się liczne manifestacje i festyny ludności polskiej. Miasto udekorowano flagami. Bezpośrednio po głosowaniu do Warszawy przyjechał Naczelnik Państwa, który w uroczystym pochodzie, razem z rządem udał się na nabożeństwo do katedry. Tam oddając hołd twórcom Konstytucji 3 Maja, złożył wieniec pod popiersiem marszałka Sejmu Wielkiego, Stanisława Małachowskiego.Po wielomiesięcznej walce politycznej udało się w końcu stworzyć podstawy istnienia państwa Polskiego Temat ten przez ostatnie miesiące stał się tematem nr jeden w prasie, odczytach, nawet na kazaniach. Można nawet zaryzykować stwierdzenie, że była to pierwsza w dziejach naszego państwa i narodu tak masowa debata dotycząca podstawowych kwestii politycznych i społecznych.

Konstytucja składała się ze wstępu i 126 art. Podzielonych na 7 rozdziałów.
Zaczynała się od słów:
"W imię Boga Wszechmogącego!
My, Naród Polski, dziękując Opatrzności za wyzwolenie nas z półtora wiekowej niewoli, wspominając z wdzięcznością męstwo i wytrwałość ofiarnej walki pokoleń, które najlepsze wysiłki swoje sprawie niepodległości bez przerwy poświęcały, nawiązując do świetnej tradycji wiekopomnej Konstytucji 3- go Maja, dobro całej, zjednoczonej i niepodległej Matki- Ojczyzny mając na oku, a pragnąc jej byt niepodległy, potęgę i bezpieczeństwo oraz ład społeczny utwierdzić na wiekuistych zasadach prawa i wolności, pragnąc zarazem zapewnić rozwój wszystkich jej sił moralnych i materialnych dla dobra całej odradzającej się ludzkości, wszystkim obywatelom Rzeczypospolitej równość, a pracy poszanowanie, należne prawa i szczególną opiekę Państwa zabezpieczyć - tę oto Ustawę Konstytucyjną na Sejmie Ustawodawczym Rzeczypospolitej Polskiej uchwalamy i stanowimy. "

Preambuła ta, wzorowana na Konstytucji 3 Maja, autorstwa ks. Kazimierza Lutosławskiego jednoznacznie odrzucała myśl traktowania Polski jako kraju nowego. Jej tworzenie oparto na tradycji narodowej i zasadzie ciągłości Państwa.

1) Pierwszy rozdział określał podstaw ustrojowe państwa.
- Polska miała być nadal DEMOKRATYCZNĄ REPUBLIKĄ PARLAMENTARNĄ w myśl artykułu nr 1:
"Państwo Polskie jest Rzecząpospolitą”
- Władza miała należeć do narodu (rozumianego jako ogół obywateli), którego reprezentować miały wybieralne organy (demokracja reprezentacyjna).
- Strukturę państwa oparto na monteskiuszowskiej zasadzie trójpodziału władz
- Władzę ustawodawczą posiadał Sejm i Senat, który miał wyłonić władzę wykonawczą – prezydenta Rzeczypospolitej i rząd. Władza sądownicza należała do niezawisłych sądów
Charakterystyczną rzeczą, jak wspomniano wcześniej było przyznanie większych uprawnień i przywilejów władzy ustawodawczej (szczególnie sejmowi) w stosunku do władzy wykonawczej (szczególnie Prezydenta), (endecja obawiała się J. Piłsudzkiego).
Zarazem trafne wydaje się jest stwierdzenie historyka Andrzeja Gwiżdża:

"Polskie elity polityczne, a także opinia publiczna zaaprobowały model ustrojowy konstytucji 17 marca, a w szczególności rolę w nim parlamentu zgodną z tradycją narodową” ..
- Konstytucja mówiła też o jednolitości Państwa Polskiego. W rzeczywistości na mocy ustawy z 15 lipca 1920 województwo śląskie posiadało autonomię.
- Ponadto Polska miała być krajem liberalnym, gdzie interes jednostki był ważniejszy od interesu kraju.

2) Władza ustawodawcza
- Reprezentowana przez Sejm (w liczbie 444 posłów) i Senat ( w liczbie 111 senatorów), wybieranych co 5 lat w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych i proporcjonalnych przez obywateli, którzy ukończyli 21 lat (do sejmu) i 30 lat (do senatu). Prawa tego nie posiadali wojskowi będący w służbie czynnej. Bierne prawo wyborcze od 25 (do sejmu) i 40 lat (do senatu).
- Kompetencje organów ustawodawczych były oparte przede wszystkim na stanowieniu prawa; ponadto tylko Sejm miał prawo nakładania podatków, zaciągania pożyczek, ustalał system monetarny i budżet państwa, dokonywał poboru rekruta
- Parlamentarzyści byli traktowani jako przedstawiciele narodu, ale nie byli obciążeni żadnymi instrukcjami poselskimi.
- Obowiązywała ich zasada incompatibilitas (niemożność łączenia urzędów tzn. poseł nie mógł być prezydentem równocześnie itd.
- Posłowie i senatorowie byli nietykalni. Posiadali immunitet parlamentarny zwalniający z odpowiedzialności karnej.Aby postawić ich przed sądem potrzebna była zgoda Sejmu lub Senatu.
- Na czele obu izb stali obieralni marszałkowie, którzy razem z wicemarszałkiem i sekretarzem tworzyli prezydium.
- Do przegłosowania ustawy wystarczyło uzyskanie zwykłej większości głosów (obecność min. 1/3 posłów- quorum). Dla ważniejszych uchwał wymagana była kwalifikowana większość- wymagana określona liczba obecnych przy podwyższeniu quorum. Miało to uchronić przed zbyt pochopnym przyjęciem jakiejś uchwały.
- Tylko sejm (wraz z rządem) posiadał inicjatywę ustawodawczą, senat miał tylko prawo weta w stosunku do ustaw sejmu, ale ten mógł je odrzucić poprzez większość 11/20 głosów.
- Ustawy Sejmu i senatu podpisywał prezydent (promulgacja), które następnie publikowano w Dzienniku Ustaw RP.
- Obie izby miały prawo interpelacji.
- Tylko parlament miał prawo zmienić konstytucję
- Parlament wybierał Prezydenta RP
- Ponadto wprowadzono urząd Najwyższej Izby Kontroli (NIK), w celu kontroli sfery finansowej państwa. Urząd ten podporządkowano Sejmowi.
- Społeczeństwo miało kontrolować obrady poprzez ich jawność.

3) Władza wykonawcza
- Reprezentowana przez Prezydenta wraz z Radą Ministrów (rządem).
- Prezydent wybierany przez Zgromadzenie Narodowe (Sejm + Senat). W czasie nieobecności zastępował go marszałek sejmu. ; nie odpowiadał politycznie, mógł być postawiony w stan oskarżenia tylko za złamanie konstytucji, zdradę lub przestępstwo karne i tylko przed Trybunałem Stanu (12 sędziów: 8 sejm, 4 senat)
- Do kompetencji głowy państwa należało tradycyjnie reprezentowanie państwa na arenie międzynarodowej (w tym zawieranie umów międzynarodowych) z zastrzeżeniem, iż w sprawach wojny i pokoju, zawierania umów handlowych i zmiany granic potrzebna była zgoda Sejmu
-.Prezydent miał zwoływać, otwierać i zamykać Sejm i winien to czynić przynajmniej raz na rok na sesję zwyczajną. Mógł zwołać go również na sesję nadzwyczajną. Musiał to uczynić na żądanie 1/3 posłów.Prezydent mógł rozwiązać izbę za zgodą 3/5 głosów izby drugiej. W obu przypadkach rozwiązaniu ulegał Senat.
- Powoływał i odwoływał premiera (prezesa Rady Ministrów), a na jego wniosek poszczególnych ministrów ale tylko za zgodą sejmu, przed którym byli oni odpowiedzialni, natomiast na wniosek rządu obsadzał wyższe stanowiska cywilne i wojskowe jemu zastrzeżone
- Był zwierzchnikiem sił zbrojnych ale nie mógł nimi dowodzić w czasie wojny (endecja nie miała zaufania do Piłsudskiego);
- Wydawał rozporządzenia ale każdy akt wymagał kontrasygnaty premiera i odpowiedniego ministra, co faktycznie uzależniało go od rządu
- Mianował sędziów i miał prawo łaski

W skład Rady Ministrów wchodził premier- pierwszy między równymi (primus inter pares) oraz ministrowie
- Głównym zadaniem rządu było nakreślenie kierunku polityki wewnętrznej i zewnętrznej Polski.
- Miał inicjatywę ustawodawczą, wydawał rozporządzenia wykonawcze i inne akty prawne.
- Był odpowiedzialny tylko przed Sejmem, ponosili odpowiedzialność parlamentarną i konstytucyjną za działalność kierowanych przez siebie resortów.
- Do odwołania ministra lub rządu wystarczyła zwykła większość głosów w Sejmie.Pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej (tj. w przypadku złamania konstytucji lub ustawy) wymagało kwalifikowanej większości głosów w Sejmie, a pozbawić urzędu ministra mógł tylko Trybunał Stanu
- Ustępstwem endecji był fakt, iż rząd nie odpowiadał przed senatem (inaczej niż we Francji)

Samorząd terytorialny
Konstytucja ponadto przewidywała wprowadzenie instytucji samorządu terytorialnego w województwach, powiatach i gminach.Miały one posiadać uprawnienia gospodarcze, kulturalne i organizatorskie. Uzyskały również m.in. osobowość prawną.Dzięki temu obywatele mogli uczestniczyć w życiu państwa.
Obok samorządu terytorialnego istnieć miał jeszcze samorząd gospodarczy dla poszczególnych dziedzin gospodarki (izby: rolnicze, handlowe, przemysłowe). Izby te połączone miały stanowić Naczelną Izbę Gospodarczą Rzeczypospolitej, która miała kierować życiem gospodarczym kraju.

4) Sądownictwo
- Sędziów mianował prezydent Rzeczypospolitej, natomiast sędziowie pokoju byli wybierani przez ludność
- Konstytucja gwarantowała niezawisłość sądów oraz niemożność zmiany jego postanowień przez żadną inną władzę
- Sędziego chronił immunitet; nie mógł być usunięty ze swojego stanowiska bez wyroku sądowego
- Postępowanie w sądach winno być jawne
- Przyjęto rzymską zasadę prawną- lex retro non agit (prawo nie działa wstecz)
- Konstytucja zakazywała stosowania kar połączonych z dręczeniem fizycznym; wskazywała, że każdy ma prawo dochodzić krzywdy lub straty drogą sądową
- W procesach o najcięższe zbrodnie i przestępstwa polityczne miały być powoływane ławy przysięgłych
- O zgodności ustaw z konstytucją miał orzekać Najwyższy Trybunał Administracyjny, a w sporach między władzami administracyjnymi a sądami specjalny Trybunał Kompetencyjny

5) Powszechne obowiązki i prawa obywatelskie
Charakterystyczne jest, że konstytucja wysuwa obowiązki przed prawa obywatelskie
- Pierwszym i najważniejszym obowiązkiem obywatela jest wierność dla Rzeczypospolitej Polskiej
- Ponadto do obowiązków należało również: szanowanie i przestrzeganie Konstytucji i innych aktów prawnych
- Służba wojskowa
- Ponoszenie ciężarów i innych świadczeń publicznych
- Ponadto rodzice mieli obowiązek wychować swoje dzieci na prawych obywateli zapewniając im minimum początkowe wykształcenie

Konstytucja marcowa przyznawała obywatelom polskim prawa polityczne, obywatelskie, wolnościowe i socjalne.
- Prawa polityczne obejmowały prawa wyborcze do obu izb, organów samorządowych, oraz prawo do piastowania urzędów i stanowisk publicznych. Nie uznawano przywilejów stanowych rodowych, tytułów ani herbów z wyjątkiem naukowych, zawodowych lub urzędowych
- Do praw obywatelskich zalicza się: równość wobec prawa, prawo do ochrony życia, wolności i mienia bez względu na narodowość, język, płeć, religię czy rasę. Konstytucja gwarantowała również prawa wolnościowe: możliwość swobodnego przemieszczania się, zamieszkania na terytorium państwa i wychodźstwa, wolność słowa, sumienia, pracy, nauki i nauczania, druku (zakaz cenzury), zawiązywania stowarzyszeń i związków. Gwarantowano też wolność korespondencji.Każdy obywatel miał prawo wnoszenia petycji do organów samorządowych i państwowych.
- Konstytucja uznała wszelką własność za podstawę ustroju i porządku prawnego, (ale dopuszczała możliwość zniesienia bądź ograniczenia własności ze względów wyższej użyteczności, ale tylko za odszkodowaniem (ograniczenie to zostało wprowadzone przez ludowców, którzy chcieli uniemożliwić ziemiaństwu uchylenie się od parcelacji na drodze reformy rolnej)
- Prawa społeczne obejmowały: prawo do ochrony pracy (praca miała pozostać pod szczególną ochroną Państwa jako główna podstawa bogactwa kraju); prawo do ubezpieczenia społecznego w przypadku braku pracy lub niezdolności do niej (choroba, wypadek, niedołęstwo) ;oprócz tego prawo do ochrony macierzyństwa, ochrony młodocianych (zakaz pracy poniżej 15 lat, zakaz pracy nocnej);
Prawo do bezpłatnej nauki w szkołach państwowych i samorządowych na wszystkich szczeblach (w praktyce zrealizowano jedynie w zakresie szkoły powszechnej –podstawowej, której pobieranie, o czym była mowa, należało do obowiązków obywatela)
- Ustawa zasadnicza gwarantowała mniejszościom narodowym w Rzeczypospolitej Polskiej ochronę odrębności narodowych, językowych i wyznaniowych.Dawała im prawo zakładania i prowadzenia na koszt własny instytucji dobroczynnych, religijnych, społecznych oraz pozwalała na swobodny rozwój poprzez zakładanie autonomicznych związków w ramach instytucji samorządowych.
- Jedną z najbardziej kontrowersyjnych kwestii podczas powstawania ustawy, było określenie stosunku państwa do wyznań.Ostatecznie uznano uprzywilejowanie Kościoła katolickiego w kraju (czego domagała się prawica), co istotnie naruszało zasadę wolności sumienia i wyznania. Złamanie tych zasad było też widocznie w przepisie mówiącym o obowiązku uczestnictwa na lekcjach religii katolickiej młodzieży do lat 18.
- W konstytucji wystąpił również zapis mówiący o tym, że wojsko na żądanie władzy cywilnej może być użyte tylko "do uśmierzania rozruchów lub wykonania przepisów prawa”. Ponadto Rada Ministrów za zgodą Prezydenta może zawiesić prawa obywatelskie(wolność osobista, nietykalność mieszkania, stowarzyszeń, prasy, korespondencji) w przypadku wojny, lub zagrożenia jej wybuchem, w czasie rozruchów w kraju, zagrożenia obywateli, lub knowań o charakterze zdrady stanu.

6) Postanowienia ogólne
Rozdział ten dotyczył sposobu zmiany i rewizji konstytucji:
- Zmiana konstytucji mogła być uchwalona kwalifikowaną większością 2/3 głosów w każdej z izb, przy obecności minimum połowy posłów
- Ponadto co 15 lat konstytucja miała być weryfikowana zwykłą większością głosów połączonych izb (Zgromadzenia Narodowego)
- Istniał również zapis pozwalający sejmowi (samodzielnie) dokonać rewizji konstytucji, przez przegłosowanie 3/5 głosów. W praktyce ustawa ta kolejny raz dawała przewagę sejmowi i umożliwiała w przyszłości możliwość zlikwidowania senatu. !

7) Postanowienia przejściowe
Rozdział ten określał sposób wejścia ustawy w życie
- Konstytucja wchodziła w życie z chwilą jej ogłoszenia co nastąpiło 1 czerwca 1921 roku
- Postanowienia z konstytucją sprzeczne w dniu jej ogłoszenia traciły swoją moc lub miały być w ciągu roku zweryfikowane przez organa ustawodawcze
- Sejm Ustawodawczy miał istnieć do momentu ukonstytuowania się władzy ustawodawczej; Naczelnik – do chwili wyboru prezydenta.Ponadto Naczelnik miał zarządzić wybory do sejmu i senatu, zwołać nowe izby i otworzyć pierwsze posiedzenie. Nastąpiło to pod koniec 1922 roku.

1 czerwca 1921 roku w Dzienniku Ustaw, pod numerem 44, ukazał się tekst konstytucji. !

W rezultacie Konstytucja Marcowa przyjęta jako jedna z ostatnich w ówczesnej Europie po I wojnie światowej, miała postępowy charakter. Demokratyczna zasada rządów przedstawicielskich, duże uprawnienia parlamentu, postępowy sposób organizacji aparatu administracyjnego, sądowego oraz rozbudowanie praw i swobód obywatelskich można niewątpliwie uznać za pozytywne strony ustawy. Konstytucja stanowiła czynnik integrujący ziemie Polski, była wyrazem postępującej stabilizacji ustrojowo- politycznej II Rzeczypospolitej.

Jednak miała w sobie też wiele niedoskonałości i ograniczeń;
Przede wszystkim dążenia endecji do ograniczenia roli prezydenta na korzyść Sejmu doprowadziły do zachwiania równowagi między organami władzy. Natomiast obawa pozostałych partii politycznych przed endecją(, która miała przewagę w Sejmie Ustawodawczym i którą mogła osiągnąć również w następnych wyborach) doprowadziły do wprowadzenia tzw. zasady proporcjonalności w skrajnych przypadkach. W praktyce oznaczało to rozbicie sejmu, który mimo iż posiadał ogromną władzę toczył walkę między sobą.Uniemożliwiało to stworzenie stabilnego rządu, co z kolei prowadziło do niestabilności władzy w.państwie..Brak wyraźnej większości w sejmie utrudniał pracę rządu i koło się zamykało.Ponadto gabinety rządowe działały zbyt krótko, by realizować szersze programy działania. Kiedy jednak porównamy rządy w Polsce na tle innych rządów europejskich w tym okresie zauważy się, że długość ich trwania nie różni się wielce. Oznacza to, że konflikty polityczne i częste zmiany gabinetów były zjawiskiem charakterystycznym dla danej epoki.

Już następnego dnia po ogłoszeniu konstytucji w parlamencie wybuchł ostry konflikt dotyczący osoby prezydenta, który doprowadził w konsekwencji do zamordowania Gabriela Narutowicza. W konflikcie tym endecja złamała jedną z podstawowych zasad parlamentaryzmu, respektowania woli większości. Kilka dni później endecja ponownie złamała konstytucję naruszając zasadę równości wobec prawa, przeforsowując koncepcję o mniejszym znaczeniu głosów mniejszości narodowych. Pośrednio prowadziło to destabilizacji państwa bowiem automatycznie spychało te ugrupowania do opozycji wobec każdego rządu. Na szczęście zmiany ministerialne nie wpływały znacząco na politykę zagraniczną i wojskową kraju, co w pewien sposób stabilizowało sytuację wewnętrzną państwa. Ważną rolę w sprawie prezydenckiej odegrał marszałek Maciej Rataj.

Konstytucja nie rozwiązywała wielu problemów w państwie; pomijała kwestię reformy rolnej (wspominała jedynie o konieczności jej przeprowadzenia) ; nie brała pod uwagę dążeń autonomicznych mniejszości narodowych, których fakt ten utwierdził w przekonaniu o przyjęciu postawy opozycyjnej wobec rządu w kolejnych latach.

W ustawie zasadniczej było też wiele ograniczeń. Istniały faktyczne ograniczenia w możliwości korzystania z praw i swobód obywatelskich(np. w przypadku rozruchów wewnętrznych). Obowiązywał zakaz istnienia ruchu rewolucyjnego.Polska należała do państw, gdzie działalność komunistyczna była przestępstwem, stąd komuniści byli pozbawieni możliwości zawiązywania stowarzyszeń, czy związków, co naruszało zasady wolności stowarzyszeń. Zasady wolności wyznania i sumienia zostały naruszone też w artykule o dominującej pozycji Kościoła katolickiego.Ponadto na niekorzyść proletariatu działał, akt służący ochronie własności prywatnej, który, de facto, chronił klasy posiadające. Prawo do ochrony pracy nie oznaczało prawa do uzyskania zatrudnienia. Stąd konstytucja w pewnej mierze stawiała na pozycji słabszego chłopów i robotników. Wszystkie te czynniki osłabiały polski parlamentaryzm.

Podsumowując, konstytucja nie rozwiązywała wielu ważnych problemów w II Rzeczypospolitej (reforma rolna); niejednokrotnie łamała zasady, które sama proklamowała (wolności wyznania); faworyzowała
Sejm i doprowadziła z czasem do konfliktu z mniejszościami w kraju.

Mimo jednak tych niedoskonałości jej rola była ogromna. Jeden z późniejszych premierów II Rzeczypospolitej Stanisław Grabski w 1923 r. mówił:
"Posiadamy Konstytucję i ustalone traktatami granice Rzeczyposplitej. Dane są więc już główne formalne podstawy dalszego rozwoju Państwa Polskiego.
Znaczenie uchwalonej Konstytucji polega przede wszystkim na ten, że ustaliła ustrój parlamentarny, zabezpiecza państwo od eksperymentów politycznych i społecznych, które by chciała narzucić Polsce wbrew woli większości jakakolwiek jednostka czy mniejszość, korzystając z posiadanej władzy lub chwilowej dogodnej dla siebie koniunktury sejmowej. Ustawowo zagwarantowany jest więc praworządny ustrój Państwa Polskiego i zgodny z wolą większości narodu jest jej rozwój. "

Konstytucja przyczyniała się również do scalenia politycznego kraju.Fakt jej ogłoszenia mógł korzystnie wpłynąć na wyniki plebiscytu na Śląsku. Dawała obywatelom podstawowe praw obywatelskie, oraz możliwość uczestnictwa w życiu politycznym państwa, ale przede wszystkim stanowiła formę rządzenia państwem dającą nawet masom pracującym możliwość współtworzenia władzy. Konstytucja Marcowa nawiązała silnie do tradycji dawnej Rzeczypospolitej, zwłaszcza do Konstytucji 3 maja 1971 roku, zapewniła za wzorem tamtej przewagę w życiu państwa i jego kierownictwie Sejmowi, któremu prócz władzy ustawodawczej oddawała silny wpływ na całą administrację szkoda tylko, że ograniczając prezydenta Rzeczypospolitej omalże tylko do reprezentacji, nie zabezpieczyła większej trwałości i jednolitości rządu.

Ale najważniejsze, że fakt ogłoszenia konstytucji utwierdzał zarówno Polaków jak i państwa europejskie w przekonaniu, że Państwa Polskie odrodziło się na nowo, gotowe do walki o każdy skrawek historycznej polskości odebrany w XVIII wieku.

Bo jak pisał w tamtych czasach, Edward Dubanowicz (Przewodniczący Komisji Konstytucyjnej):

"Wskrzeszona ze stanu przeszło stuletniej niewoli, pozbawiona bezpośredniej łączności z wielkimi, na wolności i kulturze politycznej wyrosłymi ustrojami zachodniego świata, rzucona na pochyłość zamętu i przewrotu i stłaczana po niej gwałtownie ku barbarzyńskiej, spiskiem, terrorem i autokracją przepojonej przepaści Wschodu - POLSKA okazała się na koniec znowu godną siebie..

Niemałymi trudnościami i niebezpieczeństwami była najeżona droga wiodąca Sejm do dokonania tego wielkiego dzieła. Od pierwszej debaty z maja 1919 roku poprzez zdecydowany projekt rządowy z dnia 21 stycznia 1920 r., do dnia powzięcia ostatecznej uchwały, ileż potrzeba było pracy, rozmów i serc, jakiej przemiany zakorzenionych pojęć, ile przyrostu poczucia odpowiedzialności za przyszłość Polski, ażeby idea podporządkowania wszelkich interesów partykularnych dobru Rzeczypospolitej mogła odnieść ostateczne zwycięstwo! "