Obraz wsi polskiej w literaturze od renesansu do współczesności

Literatura polska zawiera wiele wspaniałych utworów literackich, które zostały stworzone przez wielu wybitnych pisarzy i poetów. Utwory te są wielkim skarbem kulturowym Polski i stanowią nieodzowną część naszej tradycji. Utwory literackie są bowiem wielkim skarbem, zawierają opisy historii, od tej najdawniejszej, skończywszy na współczesności. Jednak książki to również bogate opisy przyrody, uczuć, ideałów i wzorców osobowych. Literatura polska od renesansu po współczesność porusza wiele tematów, jednym z nich jest polska wieś. Postaram się ukazać, w jaki sposób pisarze i poeci polscy opisywali wieś w tym właśnie okresie.

Tematykę wsi poruszało wielu pisarzy i poetów. Znajduje ona swoje odbicie w wielu epokach literackich, które odmiennie przedstawiały obraz wsi polskiej. W epoce renesansu Mikołaj Rej zapoczątkował motyw literackiego dworku w literaturze, stworzył mit polskiej arkadii ziemiańskiej. W utworze pod tytułem „Żywot człowieka poczciwego” propaguje wzór poczciwego ziemianina, który umiejętnie korzysta z dóbr wsi. Utwór wydaje się być podzielony na pory roku i zgodnie z nimi toczy się życie mieszkańców wsi. Prace w gospodarstwie takie jak oranie, sianie, przycinanie gałęzi wykonywane są wtedy, gdy przyjdzie na to pora. Rej przedstawia szlachcica jako osobę pracowitą i dumną ze swojej pracy. Innym autorem, piszącym o wsi jako o miejscu pełnym harmonii i sielankowości, jest Jan Kochanowski. W swoim utworze pod tytułem „Pieśń świętojańska o sobótce” opisuje piękno przyrody i wiejskiego krajobrazu oraz pracowitość gospodarza. Kochanowski zwraca również uwagę na należyty odpoczynek po skończonej pracy. Obraz wsi jest podobnie jak u Reja wyidealizowany. Renesans to nie jedyna epoka, w której idealizowano wieś. W romantyzmie Adam Mickiewicz w swej epopei przedstawia urokliwy obraz wsi. „Pan Tadeusz” to utwór zawierający mnóstwo pięknych opisów przyrody, pięknych lasów, wiejskiego ogrodu, cudownych wschodów i zachodów słońca. Mickiewicz ukazuje sielankową codzienność mieszkańców dworku. Ogród pełen jest różnorodnych ziół domowego ptactwa, lasy bogate są w dziką zwierzynę i grzyby. Pozytywiści również pisali o idealnej wsi. Eliza Orzeszkowa w swym utworze pod tytułem „Nad Niemnem” zawarła ogromną ilość opisów przyrody, które są nieodłączną częścią tematyki wiejskiej. W małej wsi położonej nad Niemnem, o której pisze autorka na polach pełno jest chłopów pracowicie zbierających polny swojej pracy. Gospodynie dumnie krzątają się w ziemiańskich domach.

Jednak nie wszyscy autorzy pisali o wsi jako o miejscu przepełnionym harmonia i spokojem. Henryk Sienkiewicz w noweli pod tytułem „Janko Muzykant” ukazał wieś jako miejsce zacofane, gdzie nikt nie interesuje się sztuką ani literaturą. Chłopi po prostu nie mają na to czasu. Cały dzień zajmuje im oporządzanie zagrody i ciężka praca na polu. Jednak nie zawsze ciężka praca na polu owocuje obfitymi plonami. Na wsi nie ma możliwości rozwoju żadnych talentów. Tak właśnie zmarnowany został talent Janka, chłopca pięknie grającego na skrzypcach. W epoce Młodej Polski temat zacofania wsi, porusza Stefan Żeromski w „Ludziach bezdomnych”. Żeromski ukazuje wieś jako siedlisko brudu, biedy, nędzy. Ludzie nie posiadają żadnego wykształcenia, łatwo dają się wykorzystać ludziom z miasta. Najgorsze jest jednak to, że ludzie ci nie znają nawet podstawowych zasad higieny, co prowadzi do licznych chorób, które często kończą się śmiercią. Żeromski ukazał prawdę o wsi, ukazał jej nędzę i brzydotę. Cisy to biedna wieś, której krajobraz tworzą nędzne czworaki. Autor ukazuje również trud, jaki Tomasz Judym wkłada w próbę poprawy bytu chłopów. Próbuje pomóc im przez naukę higieny. Judym nie chciał oglądać takiego obrazu zacofanej wsi. Pomimo iż Judym poświęcił miłość swojego życia, celu nie osiągnął. W dwudziestoleciu międzywojennym powstał utwór Stefana Żeromskiego pod tytułem „Przedwiośnie”. W tym utworze również można odnaleźć wizję zubożałej i zacofanej wsi. Chłodek jest miejscem ciężkiej pracy chłopów, którzy żyją w przerażających warunkach. Dokoła panuje ubóstwo i nędza. Obraz Chłodka jest pełen szarości, codziennych zajęć i rutyny. Ludzie tam mieszkając stracili nadzieję na nadejście lepszego jutra i po prostu poddali się rutynie.

Jednak wieś można przedstawić również jako miejsce posiadające swój specyficzny klimat tworzony przez tradycje i obyczaje. Taki punkt widzenia wsi również stał się podstawą stworzenia wielu utworów. Wspaniałym przykładem na to jest dzieło, pochodzące z epoki Młodej Polski, napisane przez Władysława Stanisława Reymonta – „Chłopi”. Ta epopeja chłopska przedstawia nie tylko panoramę wsi, ale również szereg obyczajów chłopskich. Na wsi majątek jest dziedziczny, ojciec przekazuje synowi całą swoja wiedzę na temat uprawy zboża i hodowli zwierząt tak, aby ten mógł kontynuować jego pracę. Wiejskie dziewczyny, które wychodzą za mąż otrzymują posag w postaci ziemi, pieniędzy lub innych dóbr materialnych. Święta i uroczystości odbywają się przy suto zastawionym stole. Na wsi panuje swoisty podział klasowy. Przynależność do danej klasy zależała od ilości posiadanych morgów ziemi. Najbogatsi gospodarze podczas niedzielnych nabożeństw siadali zawsze najbliżej ołtarza. Reymont opisuje również wydarzenia takie jak targi, odpusty, jarmarki, święcenie pól, weselne oczepiny. Kolejnym utworem, o którym należy wspomnieć mówiąc o obyczajach są „Dziady” Adama Mickiewicza. Obyczaje i tradycje wiejskie opisane są w drugiej części tego wspaniałego dzieła. Autor ukazuje kult zmarłych i związane z nim obrzędy. Według ludowych wierzeń modlitwy i pieśni miały na celu osiągnięcie spokoju przez zbłąkane dusze zmarłych. Obrzędy te odbywały się w niezwykłej atmosferze, wieczorem, w ciemnej, zamkniętej kaplicy cmentarnej, przepełnionej zapachem kadzidła. W takich warunkach ludzie starali się nawiązać kontakt z duszami zmarłych, zadawali im pytania o ich potrzeby i starali się pomóc im w osiągnięciu wiecznego spokoju. Wiejskie tradycje stały się także motywem „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego. W epoce Młodej Polskie, w której został napisany ten utwór, obserwujemy zjawisko chłopomanii. Inteligenci interesują się życiem na wsi. Wieś inspirowała ich do tworzenia zarówno w dziedzinie literatury, jak i sztuki. Wyspiański, również zainspirowany życiem na wsi, w swoim dziele ukazał obraz wiejskiego wesela. Panna Młoda ubrana w barwny strój, kolorowy wianek z kwiatów na głowie, mimo niewygody zakładała na stopy, w dniu wesela, pantofle. W ten sposób kultywuje tradycję. Częścią tradycji są również stoły weselne uginające się od różnorodnych potraw i napojów alkoholowych. Na weselu nie brak głośnych śpiewów i skocznych tańców.

W dorobku polskiej literatury w okresie od renesansu do współczesności można odnaleźć wiele utworów podejmujących tematykę wsi polskiej. Autorzy dużo miejsca poświęcali na zobrazowanie sytuacji wsi, jej mieszkańców, problemów, z jakimi mieszkańcy walczą, na co dzień. Wieś przedstawiona w wielu dziełach jako kraina nędzy, biedy, zacofania, kraina, w której marna egzystencja człowieka prowadzi do (często przedwczesnej) śmierci. Pisarze, poeci nawiązują często do pracy u podstaw, jest to apel i ratunek dla tej podstawowej jednostki, która od zawsze była naszym żywicielem. Jest to jedna z odsłon tego tematu, w innej prozaicy i lirycy prześcigają się w wydobywaniu kwintesencji piękna, mistyki a nawet egzotyczności wsi. Przedstawiają oni obrzędy, tradycje i prawa rządzące wsią. Nic więc dziwnego, że wieś staje się swego rodzaju nie wyczerpanym źródłem tematów, potrafi nas fascynować, a czasem przerażać.