Horacy- biografia, twórczość

HORACY
Quintus Horatius Flaccus

Liryka w Rzymie przed Horacym
Tematem mojego dzisiejszego referatu jest jeden z najwybitniejszych twórców literatury starożytnego Rzymu- Quintus Horatius Flaccus dzisiaj zwany po prostu Horacym. Żeby jednak zrozumieć, jakie znaczenie miała jego poezja dla ewolucji liryki rzymskiej należy poznać jej początki, które chciałbym w tej chwili pokrótce omówić.
Początki poezji rzymskiej sięgają odległej przeszłości i są nieporównywalne z osiągnięciami Greków. Do najstarszych form poetyckich należą Carmina i Elogia. Pierwsze Carmina, czyli pieśni to głównie:
1) Poezja sakralna reprezentowana przez:
a) Pieśni Saliów SALIOWIE, w staroż. Rzymie 2 kolegia kapłanów służących Marsowi (salii Palatini) i Kwirynowi (salii collini); gł. obrzędem saliów był taniec rel. (łac. salire ‘skakać, tańczyć’) ze świętymi tarczami. (Carmina Saliaria) wykonywane przez kapłanów- tancerzy podczas uroczystości ku czci bogów: Marsa i Kwiryna.
b) Pieśni Braci Polnych (Carmina Fratrum Arvalium) FRATRES ARVALES [łac.], w staroż. Rzymie bractwo rel.12 kapłanów, których modlitwy miały zapewnić urodzaj [‘bracia polni’]; fratres arvales wykonywali rytualny taniec z pieśnią (Carmen Fratrum Arvalium), w której zwracali się m.in. do Marsa i larów.
c) modlitwy do innych bogów: Jowisza, Janusa
2) Elogia pogrzebowe umieszczane jako inskrypcje na grobach zmarłych wodzów (np. zachowany epitaf Lucjusza Korneliusza Scypiona, konsula z roku 259 p.n.e.)
3) Pieśni żołnierskie śpiewane podczas uroczystości triumfalnych.

Ale cała ta prymitywna, okolicznościowa poezja anonimowych twórców, wykonywana zazwyczaj, jak się wydaje, z towarzyszeniem muzyki fletów, nigdy nie osiągnęły naprawdę literackiego poziomu i niektórzy nie uważają jej nawet za wstępną fazę liryki rzymskiej. Pewnego rodzaju wyjątkiem była tutaj przebłagalna pieśń pierwszego zawodowego literata rzymskiego, Liwiusza Andronika, napisana w roku 207 p.n.e. i przeznaczona do odśpiewania przez 27 dziewic podczas uroczystej procesji. Wydaje się, iż ten niezachowany hymn, uważany przez wielu badaczy za pierwszy utwór liryczny we właściwym tego słowa znaczeniu, pozostawał pod wyraźnym wpływem poezji greckiej, podobnie jak cała twórczość Liwiusza Andronika w dziedzinie tragedii, komedii i epiki. I właśnie poetom greckim w przyszłości liryka rzymska miała zawdzięczać swoje najistotniejsze impulsy, a przede wszystkim fakt, iż od owych rodzimych i prymitywnych formuł- Carmina zdołała wspiąć się ku szczytom prawdziwej poezji.
Dość wcześnie elementy liryczne dochodzą do głosy w rzymskim dramacie z jego dwoma głównymi gatunkami- tragedią i komedią. Świadczą o tym chociażby zachowane komedie Plauta (ok. 250- 184 p.n.e.) i Terencjusza (ok. 195- 159 p.n.e.). Dostarczają one szeregu przykładów owych kompozycji lirycznych, przede wszystkim tzw. cantica- partii o zróżnicowanej strukturze metrycznej śpiewanych z akompaniamentem muzyki. Wspominając jednak o nich należy nadmienić, że znaczną rolę w ich powstaniu musiały odegrać greckie oryginały sztuk, na których były oparte działa obu twórców, a przede wszystkim tzw. nowa komedii grecka.
O ile liryczne cantica w tragedii czy komedii rzymskiej ulegały w II wieku p.n.e. w toku ewolucji teatru rzymskiego stopniowej redukcji, o tyle z końcem tego samego stulecia pojawiają się pierwsze próby w zakresie autonomicznych form liryki. W drugie połowie II wieku p.n.e. Porcjusz Licynus pisze w dystychach elegijnych DYSTYCH [gr.], najmniejszy układ stroficzny, dwuwiersz; w poezji klas.  strofa złożona z 2 wersów o identycznej lub różnej strukturze, np. dystych elegijny składający się z heksametru i pentametru. pierwszy znany nam epigram miłosny w języku łacińskim, nawiązując do wzorów poezji aleksandryjskiej, a w szczególności do epigramów erotycznych Kallimacha. Dwa zachowane epigramy miłosne Kwintusa Lutatiusa Katulusa, znakomitego polityka, mówcy i pisarza, zawierają motywy pederastyczne, wzorowane jak się wydaje na poezji aleksandryjskiej. Również w dwóch ocalałych epigramach erotycznych Waleriusza Edituusa (ok. 100 p.n.e.) widać wyraźne wpływy wzorów aleksandryjskich.
Przytoczone tu przykłady rzymskiej liryki miłosnej z końca II wieku p.n.e. i początków I wieku p.n.e., jedyne, jakie posiadamy z tego okresu świadczą z jednej strony o pewnej swobodzie czy emancypacji obyczajowej umożliwiającej podejmowanie przez poetów rzymskich tematów najbardziej intymnych, z drugiej natomiast o stosunkowo wysokim poziomie artystycznym tych pierwszych prób w zakresie poezji.
Nową epokę w dziejach liryki rzymskiej przed Horacym otwiera poezja Lewiusza, której rozkwit przypada, jak się wydaje, na pierwsze dekady I wieku p.n.e. Ze zbioru poezji Lewiusza pod greckim tytułem Erotopaegina (Igraszki miłosne) zachowało się jedynie kilkadziesiąt fragmentów. Obok poematów mitologiczno- erotycznych nawiązujących do tradycji epicko- dramatycznej Lewiusz uprawiał także prawdopodobnie krótkie formy liryczne- epigramy o tematyce okolicznościowej.
Poezja Lewiusza, a także dwóch innych mu współczesnych poetów, Gnejusza Mattiusa i Swejusza utorowała drogę nowemu kierunkowi poezji rzymskiej- tzw. neoteryzmowi. Ta wpływowa grupa poetycka, zwana także Młodym Rzymem, której działalność przypada głównie na lata 60- i 50-te I stulecia p.n.e., programowo odrzucała tradycję wielkiej epiki w rodzaju poematów Homera. Przedstawiciele tej szkoły uprawiali na wzór aleksandryjski mniejsze formy poetycki- kilkusetwierszowe epyllia o tematyce mitologicznej, a także lirykę, w której do głosu dochodziły uczucia i doświadczenia indywidualne. Ta nowa szkoła wyrosła z buntu przeciwko sztywnym, skostniałym konwencjom poezji łacińskiej: nie odpowiadały one modelowi uczuciowości, jaki wnieśli do Rzymu ci młodzi poeci pochodzący w większości z Galii Nadpadańskiej, nie były one w stanie zaspokoić ich aspiracji artystycznych. Neoteryzm podjął więc walkę przeciwko tradycji wypracowanej przez poezję łacińską w ciągu dwóch poprzednich stuleci, próbowała niezwykle ambitnie i bezkompromisowo zerwać z tym wszystkim, co znajdowało bezkrytyczną aprobatę ówczesnego społeczeństwa
Poezja koła Młodego Rzymu uderzająca swoją siła i bezpośredniością, autentyzmem i spontanicznością w wyrażaniu uczuć, prostatą i wyrafinowanym kunsztem poetyckim, otwiera nowy etap dziejów w poezji rzymskiej, etap, który znalazł swoje wspaniałe zwieńczenie w poezji Horacego.

Kronika życia Horacego


65






Dnia 8 grudnia w Wenuzji na pograniczu Apulli i Lukanii przyszedł na świat Quintus Horatius Flaccus. Ojciec urodził się prawdopodobnie jako człowiek wolny, ingenuus, następnie dostał się do niewoli rzymskiej i jako wyzwoleniec, libertinus, przybrał nazwisko rodowe od okręgu wyborczego Tribus Horatia, w którego skład wchodziła Wenuzja. Nabył niewielki gospodarstwo rolne w pobliżu miasta, u podnóża góry Woltur, skąd brała początek rzeka Aufidus (dziś Ofanto). O matce nie ma wzmianek w twórczości poety, można więc przypuszczać, że umarła dość wcześnie. W Wenuzji Kwintus uczęszczał do elementarnej szkoły Flawiusza.
ok.55 Widząc uzdolnienia syna, ojciec wydzierżawił gospodarstwo i przeniósł się do Rzymu, aby oddać Kwintusa pod opiekę najlepszych nauczycieli. Nabył tu stanowisko maklera na licytacjach, coactor argentarius, które zapewniało niezłe dochody.
Chłopca uczył głównie Lucius Orbilius Pupillus- języka i literatury ojczystej na starołacińskim przekładzie Odysei i greki na lekturze Iliady Homera. Nauka obejmowała również arytmetykę, sztukę retoryczną i filozofię. Najwcześniejsze wiersze pisał przyszły poeta po grecku.
Hołd ojcu, czułemu wychowawcy i troskliwemu opiekunowi, oddał poeta w gawędzie I 4 (w. 105- 126) i I 6 (71- 91). Surowego, ale konserwatywnie usposobionego Orbiliusza wymienił wliście do Augusta (II 1, w. 70- 71). W gawędzie I 10 oświadczył, że sam Kwirynus ukazał mu się we śnie, nakazując porzucic pisanie po grecku i zwrócić się ku mowie łacińskiej (w. 31- 35).

46/45 Ojciec postanowił, aby syn kształcił się dalej w Atenach, gdzie szczególnie wysoko postawione były nauki filozoficzne. 20- letni Kwintus słuchał wykładów Aristosa z Askalonu (scholarchy, kierownika Akademii), Kratipposa z Mityleny, Theomnestosa. Interesował się zwłaszcza filozofią epikurejską i etyczną stroną stoicyzmu. Wtedy też zapewne poznał greckich poetów lirycznych. Przyjaźnił się z rówieśnikami ze znakomitych rodów- Lucjuszem Kalpurniuszem Bibulusem, Markiem Waleriuszem Messalą, Markiem Tuliuszem Cyceronem (synem wielkiego mówcy). Te serdeczne związki przetrwały dłużej i Horacy w swoich utworach często wymienia dawnych przyjaciół.

44 W Atenach zjawił się Marcus Iunius Brutus, który uczęszczał na wykłady i brał udział w dysputach filozoficznych, ale głównym jego celem sformowanie armii, która miała bronic ustroju republikańskiego. Horacy zaciągnął się pod ten sztandar i otrzymał nominację na wyższego dowódcę sztabowego, tribunus militum.
W gawędzie I 6 (w. 45- 50) wspomina, jak otoczenie zazdrościło mu, że mimo niskiego pochodzenia został „trybunem rzymskiego legionu”.
43 Z wojskiem Brutusa w Macedonii.
42 Październik: Bierze udział w dwóch bitwach z wojskami Oktawiana pod Filippi, zakończonych klęską republikanów. Wycofuje się z dalszych rozgrywek politycznych.
42/41 Powrót do domu przez Macedonię, Grecję, Adriatyk. Koło Przylądka Palinura przeżył potężną burzę morską.
Ojciec prawdopodobnie zmarł podczas nieobecności syna. Ponieważ ziemie na terytoriach miast italskich, w tym w Wenuzji, zostały skonfiskowane na rzecz zwycięskich weteranów wojny domowej, Horacy znalazł się w Rzymie bez środków do życia. Nabył stanowisko sekretarza kwestorskiego, scriba quaestorius, z obowiązkiem prowadzenia ksiąg buchalteryjnych i archiwum państwowego.
Zaczyna pisać wiersze łacińskie. Do najwcześniejszych należą epody patriotyczne: Drugie już pokolenie w wojnie domowej się męczy. (16) z 41r. i Ach dokąd, dokąd gnacie niegodziwcy? (7) z 39r.- wzywające do zakończenia wojny domowej. Powstają też pierwsze gawędy satyryczne. Wiersze te zwróciły uwagę poetów Wergiliusza, Lucjusza Wariusza i innych literatów z kręgu Mecenasa, przyjaciela i powiernika Oktawiana.
Horacy wspomina, że wrócił spod Filippi „z obciętym skrzydłem”, bez majątku, i że bieda skłoniła go do pisania wierszy (list II 2, w. 49- 52). Na przykładzie zapamiętanego z dzieciństwa wieśniaka Ofella dał do zrozumienia, że uważa konfiskaty ziemi za niesprawiedliwe (gawęda II 2, w. 127- 136). O przyjaciołach- poetach, którzy mu pomogli w trudnej sytuacji, pisze zawsze z wielką serdecznością.
38 r. Wiosna: Mecenas zaprasza Horacego do swojego pałacu na Eskwilinie. Po trzech kwartałach włącza go do grona zaprzyjaźnionych poetów. Jest to początek długoletniej przyjaźni Horacego z Mecenasem.
Opis pierwszej i drugiej wizyty u Mecenasa zawiera gawęda I 6, w. 52- 64. Stosunki u Mecenasa scharakteryzował w gawędzie I 9, w. 48- 52. Osoby z tego kręgu, z których sądem się liczył, wymienił w gawędzie I 10, w. 81- 90.
37 Towarzyszy Mecenasowi w podróży dyplomatycznej do Brundisium, gdzie miało dojść do układu między Oktawianem i Antoniuszem. Podróż tę opisał w gawędzie I 5.
35 Ukończona pierwsza księga Gawęd (Sermones).
Reakcje czytelników na satyry tej księgi i swoje dalsze zamiary pisarskie przedstawił w gawędzie II 1.
33/32 Horacy otrzymuje od Mecenasa niewielką posiadłość w Górach Sabińskich (oddaloną od Rzymu niecałe 45 km), z willą i zabudowaniami.
Mijsce to stało się dla poety najmilsze na ziemi. Radość z posiadania własnego zakątka wyraża gawęda II 6. Najdokładniejszy opis Sabinum zawiera list I 16, w. 1- 16. często pojawiają się też wzmianki o miejscowościach okolicznych. Pochwałą życia na wsi jest list I 10.
32 Gotowość towarzyszenia Mecenasowi podczas rozgrywki Oktawiana z Antoniuszem wyraża epoda 1.
31/30 Za ostrzeżenie przed dalszym zaangażowaniem się sił republikańskich w beznadziejne rozgrywki militarne ( w czasie poprzedzającym bitwę pod Akcjum w 31 r.) uchodzi pieśń I 14. Jako przestrogę przed związkiem Antoniusza z Kleopatrą czytano pieśń I 15. Po zwycięstwie nad flotą Antoniusza i Kleopatry (czemu poświęcona jest epoda 9) i po jej samobójstwie powstała pieśń I 37.
31/30 Ukończona księga Jambów i druga księga Gawęd.
30 1 marca: Walące się drzewo omal nie zabiło poety podczas przechadzki. Ocalenie to uznał za cudowne i uroczyście obchodził jego kolejne rocznice.
28 Otwarcie świątyni Apollina na Palatynie czci pieśń I 31.
27 Z okazji nadania Oktawianowi imienia Augusta powstała pieśń III 25. Pieśń I 2 wzywa go do ostatecznego zakończenia wojny domowej i objęcia pełni władzy.
25 Poeta odrzuca przekazaną z Iberii za pośrednictwem Mecenasa propozycję Augusta, oferującego mu stanowisko osobistego sekretarza.
23 Zbiór trzech ksiąg Pieśni.
20 Ukończona pierwsza księga Listów (Epistulae).
20/19 Powstają dłuższe listy, poświęcone rozważaniom o sytuacji pisarza i o sztuce poetyckiej: List do Florusa (często datowany o parę lat później), List do Augusta i List do Pizonów. Złożyły się one na księgę drugą; ostatni, zwany Sztuką Poetycką, bywał umieszczany w tej księdze, ale od dawna zajmuje pozycję osobną.
17 Pieśń wieku (Carmen saeculare) ułożona z okazji Ludi saeculares- obchodzonych zgodnie z przepowiednią sybillińską w 17 r. p.n.e. uroczystości z okazji zamknięcia dawnych czasów i rozpoczęcia nowej epoki- epoki wiecznego pokoju i szczęśliwości dzięki rządom Augusta. Na to jubileuszowe święto napisał Horacy pieśń, którą trzeciego dnia uroczystości (3 czerwca 17 r. p.n.e.) odśpiewała procesja złożona z 27 dziewcząt ze znakomitych rodów rzymskich. Słowami pieśni błagali oni Apollina i Dianę o pomyślność dla rodzin rzymskich, prosili o pokój, o urodzaj, o pomyślność dla całego imperium rzymskiego.
15/14 Na wieść o zwycięstwach braci Neronów nad Germanami powstaje pieśń IV 4. Powrót Augusta z tej wyprawy zapowaidają pieśni IV 2i 5. Dobrodziejstwa pokoju po odniesionych zwycięstwach sławią pieśni IV 14 i 15.
13 Czwarta księga Pieśni.
8 27 listopada: Horacy umarł wkrótce po śmierci Mecenasa (jak to przewidział w pieśni II 17). Biograf poety Swetoniusz podaje, że został pochowany obok Mecenasa na skraju Wzgórza Eskwilińskiego.



Twórczość Horacego.

Do najwcześniejszych utworów Horacego należą Epody (Epodi) powstałe w latach 41- 30. Jest to cykl 17- tu wierszy pisanych przeważnie w różnego rodzaju metrach jambicznych. JAMB w wersyfikacji antycznej stopa złożona z 2 sylab: krótkiej i długiej ( –), w pol. — stopa lub zestrój akcentowy z 2 sylab, z drugą sylabą akcentowaną (––¨); Nawiązując do tradycji greckiego jambografa, Archilocha z Paros (1 połowa VII w. p.n.e.) nazwał swe wiersze jambami, gramatycy zaś nadali utworom nazwę epodów ze względu na ich budowę, ponieważ najczęściej po wersach dłuższych następował wers krótszy- epodos- dośpiew. W zbiorku jambów znajdują się utwory różnego typu. Są wśród nich także utwory nawiązujące do Archilocha, ale nie tak złośliwe. Tak na przykład w epodzie 4 piętnuje Horacy dorobkiewicza wyniesionego na urząd w czasie wojennego zamętu. Podobnie w utworze 6 atakuje tchórzliwego przeciwnika, który nie ma odwagi jawnie uderzyć. Porównuje go poeta z nędznym psem nie zdatnym do polowania i żywiącym się padliną. Na szczególną uwagę zasługuje utwór 10. Jest to rodzaj propemptikon- utworu pożegnalnego dla udających się w podróż. Wiersz taki powinien zawierać prośby i szczęśliwą drogę i o pomyślny powrót. Natomiast utwór Horacego to jakby antypropemptikon. Błaga w nim bowiem poeta wszystkie wiatry, aby nie oszczędzały okrętu, na którym płynie najgorszy z wierszokletów, Mewiusz. Kiedy zaś podróż zakończy się „szczęśliwie”, to jest Mewiusz stanie się żerem dla morskiego ptactwa, Horacy złoży w podzięce ofiarę bogom burz.
Wielką złośliwością odznaczają się dwa utwory (epod 5 i 17) atakujące znaną w Neapolu fabrykantkę kosmetyków, Gratidię. W wierszach Horacego występuje ona jako Kanidia. W epodzie 5 Kanidia z pomocą „mniejszych” wiedźm pastwi się nad morzonym głodem chłopczykiem. Epoda 17 ma być palinodią- odwołaniem rzuconych na Kanidię oskarżeń. Poeta jednak formułuje swe odwołanie w ten sposób, że staje się ono jeszcze silniejszym powtórzeniem dawnych zarzutów.
Do zbioru włączył Horacy kilka utworów erotycznych (epod 11, 14, 15). Wśród nich wyróżnia się wiersz na Neairę (epod 15) niedotrzymującą przysięgi wierności. Epoda swoim charakterem jest zbliżona do elegii miłosnej. Fakt zaś, że została skomponowana nie w używanym w elegiach dystychu elegijnym, ale w metrach jambicznych pozwala przypuszczać, że jest to parodia miłosnej elegii. Jakby przekomarzaniem się z czytelnikiem jest znany utwór „Beatus ille” (epod 2), pochwała wsi włożona w usta lichwiarza Alfiusa. Chociaż z zapałem sławi on uroki wsi, nie potrafi zdobyć się na zmianę trybu życia. Przeznaczone na kupno wiejskiej posiadłości pieniądze zgodnie ze swoją naturą pożycza na wysoki procent pozostając w mieście.
powrócić do epod wspomnianych wcześniej Tak więc już w tym pierwszym zbiorze wierszy występują motywy zarówno satyryczne, jak i liryczne. Będą się one rozwijać w dalszej twórczości poety.
Równocześnie z epodami opracował poeta dwie księgi Satyr czyli Gawęd (Saturae, Sermones). Księga I napisana w latach 40- 35 p.n.e. zawiera 10 utworów. Chociaż Horacy zapewniał, że w Satyrach idzie śladami Lucyliusza (ok. 180-101 p.n.e.), nie jest to w pełni prawdziwe. Albowiem odwrotnie niż Lucyliusz powstrzymywał się Horacy od ataków na aktualne sprawy społeczno- polityczne, ganił natomiast wady ogólnoludzkie, czyniąc jednak oczywiste aluzje do społeczeństwa rzymskiego. Najważniejsze problemy poruszył już Horacy w utworze pierwszym (I, 1). Piętnował w nim poeta niestałość ludzkich pragnień, nie znającą umiaru pogoń za bogactwem, skąpstwo. Nawoływał do zachowania tzw. „złotego środka”. Apel ten powtarzał w satyrze drugiej (I 2). W satyrze trzeciej (I 3), chcą jakby usprawiedliwić się ze swej postawy krytyka, nawoływał do wyrozumiałości, ostrożności i pobłażliwości przy ocenie bliźnich. Ostrzegał przed bezwzględnym sądem stoików, którzy nie robią różnicy w piętnowaniu błędów, oceniając tak samo i małe występki i zbrodnię.
Satyry utrzymane w formie swobodnej gawędy przybierają niekiedy postać małych scenek lub skeczów. Oto w satyrze dziewiątej (I 9) widzimy Horacego, który nadaremnie usiłuje pozbyć się idącego za nim po Drodze Appijskiej natręta. Satyra czwarta (I 4) i dziewiąta (I 10) mają charakter dyskusji literackich. Horacy określa swój stosunek do Lucyliusza, swojego poprzednika na polu satyry. Rozważa zalety i wady poezji Lucyliusza. Chwali go za dowcip, lecz gani brak staranności o język i formę.
Wśród satyr księgi pierwszej znajduje się również utwór autobiograficzny (I 6) adresowany do Mecenasa. Przypomina Horacy w tej satyrze, że jest synem wyzwoleńca i dziękuje Mecenasowi, iż obdarzył go przyjaźnią nie zważając na pochodzenie. W żartobliwej formie zapewnia też poeta, że los obszedł się z nim lepiej niż z synami nobilów. Oni muszą pełnić różne obowiązki i piastować rozmaite godności, syn wyzwoleńca wolny jest od takich ciężarów. W sposób żartobliwy wyraża tu poeta dumę ze swego talentu i broni swej niezależności.
Pierwsza księga satyr nie przez wszystkich czytelników została przyjęta życzliwie. Ganiono ostrość polemik, krytykowano swobodną formę gawędy oraz budowę wiersza. Na tę krytykę odpowiedział Horacy w pierwszej satyrze księgi drugiej (II 1). Przedstawił w niej siebie jako klienta prawnika Trebatiusa. Szukającemu porady poecie Trebatius poleca wstrzymać się w ogóle z pisaniem. Horacy jednak postanawia tworzyć dalej ufny, że jego Satyry spotkają się ze zrozumieniem.
Satyry księgi drugiej mają więcej w porównaniu z księgą pierwszą rysów moralizatorskich. Zachęca w nich poeta do zachowania umiaru, kpi z przesadnych wyznawców filozofii stoickiej. Parodiując zajście Odyseusza do podziemia, wyśmiewa Horacy spotykanych często w owej epoce łowców skarbów (II 5).
Horacy w Satyrach upomina i krytykuje w łagodnym, wyrozumiałym tonie. Więcej w jego wierszach dobrotliwego żartu niż gryzącej ironii. Poeta dostrzega zarówno dobre jak i złe strony swych bliźnich. Patrzy na błędy ludzkie bez zacietrzewienia, wierzy w dobre strony ludzkiej natury.
Zbliżone do Satyr, pisane jak one heksametrem i poruszające podobne problemy są Listy poetyckie (Epistulae) Horacego. Pierwsza księga obejmuje 20 listów pisanych w latach 23- 20 p.n.e. Zbiór zawiera kilka utworów przypominających listy rzeczywiste i do dziś jeszcze zachowujących swą świeżość. Jest wśród nich list do uczącego się w Rzymie retoryki młodego Lolliusza (I 2). Horacy zachęca młodzieńca do pielęgnowania dobrych stron charakteru stawiając mu jako przykład Odyseusza- symbol stoickiej działalności i rozsądku. Inny list, dopytujący się o nowiny (I 3), kieruje poeta do Juliusza Florusa. Pełen dowcipu i elegancji jest zaproszenie na lampkę wina zaprzyjaźnionego prawnika Manliusza Torkwata (I 5). Listem swym pragnie Horacy pokrzepić i rozweselić pogrążonego w melancholii, ciężko chorego przyjaciela, poetę Tibullusa (I 4). W tych okolicznościowych listach porusza Horacy niekiedy i tematy filozoficzne. Stały się one tematem umieszczonych w księdze pierwszej traktatów filozoficznych. Różni je od Satyr jedynie forma listu. W tych listach- traktatach nawołuje poeta do umiaru, zachęca do zachowania równowagi ducha, ostrzega przed zbytnią pogonią za bogactwem i poleca życie zgodne z naturą, tłumaczy, że największym szczęściem jest ład wewnętrzny. Daje także przykłady prawdziwego i pozornego dobra, podaje definicję człowieka rzeczywiście cnotliwego (vir bonus), piętnuje pasożytów.
Druga księga Listów napisana po 20 r. p.n.e. zawiera trzy długie utwory roztrząsające zagadnienia literackie. W pierwszym liście (II 1) po złożeniu hołdu Augustowi, który odwrotnie niż dawni herosi już za życia doznaje najwyższej czci, dał Horacy wykład powstania i rozwoju literatury greckiej. Przedstawił także początki rzymskiego piśmiennictwa, które, jak dowodził, bardzo wiele zawdzięczało Grecji. Ona Bowiem, chociaż pozornie pokonana rzymskim orężem, dzięki swym intelektualnym siłom zawładnęła duchem zdobywcy. Horacy pokazał też, że literatura rzymska miała przede wszystkim cele praktyczne, to jest polityczne i społeczne. Dał krótką historię rozwoju sztuki dramatycznej, która bardzo podupadła w okresie augustowskim i poddał ją umiejętnej krytyce. Skarżył się na właściwy rzymskim autorom brak dostatecznej troski o formę. Zdaniem Horacego na obniżenie poziomu wpływała również sama publiczność zwracająca uwagę nie na treść sztuki, ale na sposób jej wystawienia. Wywody swoje kończył zwróconą do Augusta prośbą o opiekę dla literatów. Dodał też i żartobliwą „recusatio” (odmowę). Usprawiedliwiał się, że nie uczcił Augusta utworem epickim; wymawiał się brakiem takiego, jak Wergiliusz talentu.
Wielki wpływ na późniejsze epoki wywarł list trzeci, do Pizonów, znany lepiej pod tytułem O sztuce poetyckiej (De arte poetica). Uchodzi on za przykład poetyki normatywnej, opartej na konkretnej teorii dzieła literackiego. Rozpowszechniony jest pogląd, że utwór Horacego był wyciągiem z aleksandryjskich teoretyków z adaptacją na rzymski użytek. Byłaby to więc próba połączenia greckiej i rzymskiej nauki o literaturze. Horacy omówił w traktacie najważniejsze gatunki literackie: epikę, elegię, poezję jambiczną, lirykę religijną, miłosną, tragedię, komedię, dramat satyrowy. Zwrócił uwagę na istnienie innych wyznaczników gatunków poza metrum i treścią. Przedstawił genezę poszczególnych gatunków, zastanawiał się nad funkcją poezji, jej językiem i stylem. Omawiając cele poezji Horacy godził się na kompromis między pożytkiem i przyjemnością. Przedstawił także w traktacie obraz poety „doskonałego”. Mówił o jego wykształceniu i o jego obowiązkach wobec społeczeństwa.
Poza omówionymi wcześniej Epodami, Satyrami i Listami jest Horacy autorem Pieśni (Carmina) zwanych także Odami, które zdobyły mu najwięcej sławy u potomności.
PIEŚNI, obejmujące IV księgi, początkowo ukazały się jako zbiór złożony z III ksiąg (31-23 p.n.e.), później uzupełnione IV księgą (ok.17-13 p.n.e.). Potomni nazywali te utwory odami. Zbiór cechuje różnorodność podejmowanej tematyki - od pieśni poświęconych poszczególnym bogom po utwory autotematyczne (np. oda 32 księga I, apostrofa do liry), od utworów o akcentach politycznych (pieśni adresowane do Oktawiana Augusta, np. oda 2 księga I, wspierająca zamyśl oddania jemu władzy) po pieśni nawiązujące do tematyki mitologicznej (np. wątki homeryckie), od utworów poruszających problemy etyczne po pieśni bachiczne i miłosne. Niektóre pieśni zawierają akcenty bardziej osobiste, np. oda 20 zamykająca księgę II wyraża przekonanie Horacego o nieśmiertelności poetów i ich dzieł. Księga IV została obarczona najbardziej dworskimi tekstami, pisanymi na zamówienie Augusta. Z Pieśni Horacego wyłania się jego program poetycki, akcentujący związek z klasyczną poezją grecką, szczególną pozycję poety jako wychowawcy, jego rolę w historii i nieśmiertelność, a także "furor poeticus" (entuzjazm twórczy). Przekonania te znalazły szczególnie silny wyraz w ostatniej pieśni księgi III (oda 30, znana jako Exegi monumenium), w której poeta przyzywa Melpomenę, aby obdarowała go delfickim wieńcem, a sam stwierdza, że wzniósł sobie pomnik trwalszy od spiżu, który trwać będzie dopóty, dopóki ostanie się Rzym: Non omnis moriar (Nie wszystek umrę). Nawiązania do spadku poezji greckiej widoczne są w liryce miłosnej Horacego zazwyczaj lekkiej, o epigramatycznej formie. W pieśniach miłosnych pojawia się wiele postaci kobiecych (także mitologicznych, m.in. Penelopa), dominuje nastrój pogody i dystansu, znacznie wątlej pobrzmiewa nuta namiętności (Horacy nawet parioduje nadmierną namiętność), silniej zaś ton refleksji nad przemijaniem albo (co nowe w poezji rzymskiej) nad walorami duchowymi partnerki.
Na specjalne wyróżnienie zasługują tzw. ody rzymskie (III 1- 6), w których poeta występuje jako natchniony nauczyciel społeczeństwa. Poucza w nich Horacy, że bogactwo nie gwarantuje szczęścia, ponieważ nie zapewnia równowagi wewnętrznej i nie oddala strachu przed śmiercią. Nawołuje do pielęgnowania słynnej dzielności rzymskiej- virtus Romana. Obejmuje ona, w rozumieniu Horacego, męstwo wojenne, pogardę śmierci, poczucie godności, milczenie, którego podstawą jest wierność i posłuszeństwo. Uosobieniem dzielności jest przedstawiony w pieśni III 5 Regulus, wódz rzymski, który dotrzymał słowa nawet największemu wrogowi- Kartagińczykom, choc wiedział, że naraża się nawet na śmierć. Zgodnie z programem Augusta nawoływał Horacy do wskrzeszenia dawnej rzymskiej pobożności (III 6).
Horacy głosił w swej poezji filozofią umiaru (np. oda 31, księga I, ukochana pieśń Petrarki, w której Horacy w retorycznej prośbie zwróconej do Apollina prosił boga: Spraw, niech cieszę się tym, co mam). Nie znaczy to jednak, aby Horacemu obce były uciechy, nie pociągało go życie bujne - jego pieśni stanowią swoisty zapis walki wewnętrznej między postawą epikurejczyka i stoika, poszukującego własnej drogi i skłaniającego się do wyboru spokoju ducha jako wartości najwyższej.
Horacy zadziwia wielostronnością swojego talentu, zmiennością nastrojów swych utworów. Potrafi byś „zabawnym wieprzkiem z trzody Epikura”, aby rozerwać umierającego przyjaciela Tibullusa (List I 4). Jest wyrozumiałym krytykiem ludzkich obyczajów w Satyrach, wstrząśniętym grozą wojny domowej, zatroskanym o losy ojczyzny obywatelem (Epody, Pieśni). Jest także twórcą melancholijnych erotyków, zadumanym nad losem człowieka mędrcem, nawołującym do równowagi umysłu, jest oddanym przyjacielem, przeżywającym z bliskimi sobie ludźmi powodzenia i porażki. Horacy jest także poetą związanym z dworem, swym piórem propagującym program Augusta, uświetniającym jego zwycięstwa. Należy do grona najlepiej poznanych poetów rzymskich. Wiele jego wypowiedzi weszło do ogólnoludzkiej skarbnicy ulotnych słów i sentencji, choćby takie powiedzenia jak:
CARPE DIEM, korzystaj z dnia, nie marnuj mijających chwil (Horacy).
DIRA NECESSITAS, złowieszcza (straszna) konieczność (Horacy Pieśni).
DULCE ET DECORUM EST PRO PATRIA MORI, słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę (Horacy).
EST MODUS IN REBUS, są granice, których nie należy przekraczać (Horacy Satyry).
EXEGI MONUMENTUM AERE PERENNIUS, zbudowałem pomnik trwalszy od spiżu, napisałem dzieło nieśmiertelne (Horacy Pieśni).
HOC ERAT IN VOTIS, tegom sobie właśnie życzył (Horacy Satyry).
IURARE IN VERBA MAGISTRI, łacińskie ‘przysięgać na słowa nauczyciela’; ślepo wierzyć, ślepo za kimś powtarzać (Horacy Listy).
LAUDATOR TEMPORIS ACTI, chwalca przeszłości; konserwatysta (Horacy Sztuka poetycka).
NIHIL EST AB OMNI PARTE BEATUM, łacińskie ‘nic nie jest z każdej strony szczęśliwe’, nie ma całkowitego szczęścia (Horacy Pieśni).
NIL ADMIRARI, niczemu się nie dziwić (Horacy Listy).
NIL DESPERANDUM, nie należy rozpaczać, nie trzeba tracić nadziei (Horacy Pieśni).
NON OMNIS MORIAR, 'nie wszystek umrę', będę żył w moich utworach (Horacy).
NUDA VERITAS, naga prawda (Horacy Pieśni).
NUNC EST BIBENDUM!, łacińskie ‘pora pić!’, czas uczcić wielki sukces, radosną nowinę (Horacy Pieśni)
O IMITATORES, SERVUM PECUS! o naśladowcy, trzodo niewolników! (Horacy Listy).
PARTURIENT MONTES, NASCETUR RIDICULUS MUS, zległy w połogu góry, a rodzi się śmieszna mysz (Horacy Sztuka poetycka).
QUANDOQUE BONUS DORMITAT HOMERUS, łacińskie ‘niekiedy i wielki Homer drzemie’, nawet u Homera zdarzają się słabsze miejsca (Horacy O sztuce poetyckiej).
QUID LEGES SINE MORIBUS VANAE PROFICIUNT? cóż warte puste prawa bez obyczajów? (Horacy Pieśni).
RIDENTEM DICERE VERUM (QUID VETAT?), śmiejąc się prawdę powiedzieć (któż broni?) (Horacy Satyry).
SAPERE AUDE, odważ się być mądrym (Horacy Listy).
SUB IOVE (FRIGIDO), łac. ‘pod (zimnym) Jowiszem’; pod gołym niebem (Horacy Pieśni).
TUA RES AGITUR, ciebie rzecz dotyczy; chodzi o ciebie (Horacy Listy).
VESTIGIA TERRENT, odstraszają (mnie) ślady (innych, którym się nie powiodło) (Horacy Listy)

Do motywów i programu poetyckiego Horacego nawiązywali poeci polsko-łacińscy (m.in Paweł z Krosna, ok. 1470-1517) i poeci renesansowi, przede wszystkim J. Kochanowski (zwłaszcza w Pieśniach) i Sz. Szymonowie. Wszystkie pisma Horacego przetłumaczono w epoce stanisławowskiej (tłum. zbiorowe, 1773), później przekładów dokonali m.in, J. I. Przybylski, L. Siemieński, F. Faleński, a ostatnio Stefan Gołębiowski (Horacy, Dzieła, 1986) i Andrzej Lam.


Bibliografia:
Stanisłąw Stabryła- wstęp do „Dwudziestu dwóch ód” Horacego
Andrzej Lam- wstęp do „Dzieł wszystkich” Horacego
Maria Cytowska, Hanna Szelest- „Literatura grecka i rzymska w zarysie”
„Człowiek Rzymu” pod red. Andrei Giardiny, tłum. Paweł Bravo