Walka Polaków z germanizacją i rusyfikacją w XIX wieku

Germanizacja ziem polskich spowodowała zniszczenie administracji oraz szkolnictwa. Germanizacja ziem polskich nastąpiła po upadku powstania styczniowego. Dalszymi przejawami germanizacji ziem zaboru pruskiego było usunięcie języka polskiego ze szkół. Nawet małe dzieci były karane najczęściej biciem za wypowiadanie chociaż by jednego słowa w języku Polskim. Z rokiem 1866 swoją działalność zaczęła Komisja Kolonizacyjna, której celem było wykupywanie ziemi na terenie Poznańszczyzny oraz Pomorza Gdańskiego, z rąk polskich, a następnie jej przekazywanie osadnikom niemieckim z głębi kraju. Najgorliwszym zwolennikiem germanizowania ziem polskich była organizacja zwana Hakatą. Hakata inicjowała i popierała zarządzenia antypolskie rządu pruskiego, zwalczała język polski w szkołach, w sądzie i urzędach. Polityka germanizacyjna napotkała od razu przeciwdziałanie, które miało jeden cel. Celem tym było zachowanie polskości przez wychowanie młodego pokolenia Polaków w duchu narodowym. Zakładano Towarzystwa Czytelni Ludowych i Towarzystwa Ludowe, które rozwijały sieć polskich bibliotek, prowadziły odczyty i pogadanki o historii Polski. W 1894 r. utworzyło się towarzystwo „Warta” jej członkowie prowadzili tajne nauczanie języka polskiego, gdy w szkołach był tylko język niemiecki. W 1905 utworzyło się stowarzyszenie „Straż” przeciwdziałało ono Hakacie, przygotowywało teatrzyki przybliżające historię ojczystą i obchody polskich rocznic narodowych. Masowymi organizacjami narodowymi stały się polskie instytucje gospodarcze, spółki, banki i polski system kredytowy, których patronem był ksiądz Piotr Wawrzyniak.

Skutkami rusyfikacji ziem polskich było zniesienie przez administracje rosyjska Konstytucji, sejmu oraz wojska polskiego. Zawłaszczano także polską własność prywatną, którą następnie dzielono pomiędzy rosyjskich dowódców wojskowych, oraz politycznych adwersarzy. Działaczy powstania listopadowego pozostałych w Polsce wywożono na Syberię lub osadzano w więzieniach. W 1833 roku, zaprowadzono w Królestwie Polskim stan wojenny, a później także wzorowany na rosyjskim, system monetarny, system miar i wag, a także kodeks karny. Rusyfikacja dotknęła także szkoły. Lekcje z wyjątkiem religii były prowadzone w języku rosyjskim. Nie uczono o polskiej historii i tradycji narodowej. Polacy walczyli z rusyfikacją. Młodzież zdobywała wiedzę o polskiej historii i literaturze na nielegalnych tajnych kompletach oraz w szkołach prywatnych. Na tajnych kompletach, które ze względów bezpieczeństwa były organizowane w różnych miejscach, wykładali wybitni polscy naukowcy. Tajne nauczanie prowadzono również na wsi. Nośnikiem polskiej idei narodowej było również prywatne szkolnictwo zawodowe. W walkę z rusyfikacją włączyli się czynnie przedstawiciele literatury i sztuki, tworząc ku pokrzepieniu serc. Twórczość Henryka Sienkiewicza, Bolesława Prusa, Elizy Orzeszkowej, Jana Matejki, czy Stanisława Wyspiańskiego kształtowała świadomość narodową i przywiązanie do ojczystej ziemi.