Muzyka Średniowieczna

Epoka średniowiecza to okres obejmujący ponad tysiąc lat. Upadek Cesarstwa Rzymskiego (476) uznaje sięga jej początek, koniec zaś wyznacza wiek XV. W tej epoce religia chrześcijańska rozprzestrzeniała się w całej Europie. Muzyka tego okresu była z nią silnie związana. Uważano, że ma boskie pochodzenie i potrafi zbliżyć człowieka do Boga. Zaliczano ją do nauk ścisłych obok matematyki czy astronomii.

Głównymi ośrodkami, w których rozwijała się w średniowieczu nauka i sztuka stały się kościoły i klasztory. Tu ówcześni artyści – zakonnicy tworzyli teorie muzyczne, wykonywali i komponowali muzykę. Co ciekawe najbardziej ceniono teoretyków muzyki i śpiewaków, najmniej kompozytorów.
Muzykę wokalną stawiano wyżej od instrumentalnej. Stała się ona w średniowieczu bardzo ważną częścią nabożeństw. Była to początkowo muzyka jednogłosowa z tekstem pochodzącym z Biblii wykonywana po łacinie przez kapłanów lub mnichów bez towarzyszących im instrumentów, których użycie zostało zabronione w kościele. Ten rodzaj śpiewu nosił nazwę chorału. W vi wieku papież Grzegorz I zwany Wielkim dokonał wyboru i uporządkowania chorałów. Od jego imienia chorał nosił nazwę gregoriańskiego. Melodie chorałowe komponowane były o skal modalne (kościelne), które brzmią zupełnie inaczej od skal durowych czy mollowych.
W IX wieku zaczęto wykonywać melodie chorałowe z dodanym do niej drugim głosem, który poruszał się od kwartę lub kwintę wyżej od głosu głównego. Jest to znaczący moment w historii muzyki; jest to początek muzyki wielogłosowej. Takie dwugłosowe utwory nosiły nazwę organum. Istniały jego różne typy:
- organum paralelne, w którym głosy poruszały się równoległymi kwintami lub kwartami
- swobodne wykorzystujące różne interwały, najczęściej konsonanse doskonałe
-melizmatyczne z poruszającym się bardzo długimi wartościami głosem głównym zwanym cantus firmus i głosem dodanym wykonującym melizmaty (ozdobione wieloma dźwiękami sylaby)

Wielkimi mistrzami organum byli dwaj kompozytorzy francuscy z przełomu XII i XIII wieku. – Leoninus piszący dwugłosowe organa i Perotinus, do którego osiągnięć należą trzy- i czterogłosowe organa przeznaczone na największe uroczystości w koku kościelnym. Kolejnym etapem w rozwoju wielogłosowości było powstanie trzygłosowego motetu.( a cappella lub wokalno-instrumentalny). Najważniejszą jednak formą muzyki religijnej była msza. Składa się ona z części stałych: Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Benedictus i Agnus Dei. Msze pisali m.in. Guillaume de Machaut [gi’jom de ma’szo], kompozytor francuski z XIV w. i Guillaume Dufay [gi’jom du’fe] (I poł. XV w.). do zapisu muzyki średniowiecznej służyły neumy. Zapisywano je na czterech liniach. W XII w. wynaleziono doskonalszą od neumatycznej notację menzuralną. Można było dzięki niej zpisywać precyzyjnie rytm i wysokość dźwięków.
Obok muzyki religijnej istniała w średniowieczu muzyka rozrywkowa. Wykonywali ją wędrowni grajkowie nazywani rybałtami, wagantami, kuglarzami czy igracami. Muzykę rabałtów kościół uznawał za grzeszną, zakazywał i nakładał kary.
Muzykę świecką tworzyli również poeci – muzycy nazywani we Francji truwerami lub trubadurami. Ich utwory to jednogłosowe pieśni o tematyce miłosnej, dworskiej, sławiącej ważne wydarzenia historyczne, bohaterskie czyny lub uroki przyrody, wykonywane z akompaniamentem instrumentu strunowego. Do najsłynniejszych truwerów należał Adam de la Halle. Znanym trubadurem był Rambaut de Vaqueiras.
Przyjęcie przez Polskę chrześcijaństwa w 966 r. stało się początkiem historii muzyki polskiej. Rok 970 uznaje się za datę wprowadzenia chorału gregoriańskiego.
Do najstarszych zachowanych zabytków muzyki polskiej pochodzących z XIII w należy poświęcony św. Stanisławowi hymn Gaude, Mater Polonia pierwszego polskiego kompozytora znanego z nazwiska – Wincentego z Kielc. Z dynastii Piastów Gaude, Mater Polonia miała rangę hymnu królewskiego. Dziś wykonywana jest najczęściej w czterogłosowym opracowaniu.
Bogurodzica to najstarsza kompozycja z tekstem w języku polskim. Ta rycerska pieśń o charakterze religijnym pochodzi z XIII wieku. Stała się hymnem królewskim Jagiellonów. Wykonywano ją m.in. przed słynną bitwą pod Grunwaldem w 1410 r.