Rodzaje odpowiedzialności

Odpowiedzialność, obowiązek ponoszenia przewidzianych przez przepisy prawne konsekwencji zachowania się własnego lub innych osób. W zależności od przyjętego dla jej ustalenia kryterium rozróżnia się wiele rodzajów odpowiedzialności: cywilną, karną, konstytucyjną, polityczną, prawną, itp.

Odpowiedzialność cywilna, rodzaj odpowiedzialności prawnej, który określa majątkowy charakter sankcji ( odszkodowanie Rozróżnia się odpowiedzialność cywilną kontraktową (w przypadku wyrządzenia szkody przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania i odpowiedzialność cywilną deliktową (w razie wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym). Odpowiedzialność cywilna może wynikać z winy z tytułu ryzyka lub też z zasad współżycia społecznego może obciążać jedną lub więcej osób - w określonych częściach lub solidarnie (zobowiązanie solidarne); może dotyczyć także sankcji innych niż odszkodowawcze, np. unieważnienie umowy. Od tradycyjnej odpowiedzialności cywilnej różni się odpowiedzialność cywilna gwarancyjna, która obciąża nie sprawcę, a inną osobę (np. zakład ubezpieczeń) i nie ma charakteru sankcji.

Odpowiedzialność karna, odpowiedzialność sprawcy czynu społecznie niebezpiecznego, zabronionego pod groźbą kary przez ustawę w czasie jej obowiązywania; wg prawa pol. ponoszą ją tylko osoby poczytalne po ukończeniu 17 lat, nieletni odpowiadają wg specjalnych zasad ( nieletni Warunkiem odpowiedzialności karnej jest wina sprawcy w postaci umyślności (zamiar bezpośredni lub ewentualny), a przy pewnych przestępstwach również w postaci nieumyślności (lekkomyślność lub niedbalstwo). W prawie pol. nie istnieje odpowiedzialność karna zbiorowa, każdy odpowiada za swój czyn stosownie do rodzaju i stopnia swojej winy. Odpowiedzialność karną stosuje się za dokonanie przestępstwa i za jego usiłowanie Odpowiedzialności karnej podlega sprawca (współsprawcy) przestępstwa, podżegacz i pomocnik. Czynności przygotowawcze do przestępstwa oraz wejście w porozumienie w celu jego popełnienia są karane tylko w wypadkach określonych w ustawie. Odpowiedzialność karną wyłącza: działanie pod wpływem przymusu fiz. lub błędu , obrona konieczna, stan wyższej konieczności, znikomość społ. niebezpieczeństwa czynu, ryzyko gosp. i badawcze, w pewnych warunkach także wiążący rozkaz przełożonego, zgoda pokrzywdzonego, wykonywanie obowiązków urzędowych, zaw. lub wychowawczych, zwyczaj. W Polsce oprócz odpowiedzialności za przestępstwa (zbrodnie i występki) przed sądem, istnieje odpowiedzialność za wykroczenia przed kolegium do spraw wykroczeń. Odpowiedzialność dyscyplinarna i służbowa dotyczy w Polsce mianowanych pracowników państw. oraz niektórych innych za popełnienie przewinień służbowych.

Odpowiedzialność polityczna, prawna lub obyczajowa zasada, zgodnie z którą parlament może odwołać szefa rządu wraz z całym gabinetem (odpowiedzialność solidarna) bądź poszczególnych ministrów (odpowiedzialność indywidualna), jeżeli utracą oni jego zaufanie albo negatywnie zostanie oceniona prowadzona przez nich polityka.
W systemie parlamentarno-gabinetowym formą wyrażenia przez parlament niezadowolenia jest instytucja wotum nieufnoœci jako mechanizm realizacji odpowiedzialności politycznej. Głowa państwa (np. prezydent, monarcha) nie odpowiada politycznie, ponieważ wydawane przez nią akty prawne wymagają ® kontrasygnaty któregoś z właściwych ministrów.
Odpowiedzialność polityczna nie musi być związana z naruszeniem prawa stąd też nie stwierdza się winy danego rządu, a podaje się jedynie negatywnej ocenie działalność jego lub poszczególnych ministrów.
Polega na złożeniu przez posłów wniosku wyrażającego brak zaufania do rządu lub określonego ministra. Przyjęcie wniosku przez parlament pociąga za sobą obowiązek głowy państwa udzielenia dymisji organowi wymienionemu we wniosku.
konstytucyjny wymóg podpisania urzędowego aktu głowy państwa (prezydenta monarchy) przez premiera lub właściwego ministra bądź łącznie. Kontrasygnata oznacza, że członkowie rządu (premier i ministrowie) przejmują na siebie odpowiedzialność polityczną za podpisany akt.

Odpowiedzialność konstytucyjna, przewidziane prawem (z reguły konstytucyjnym) konsekwencje wyciągane w stosunku do osób zajmujących wysokie stanowiska w państwie, które podczas wykonywania swoich funkcji w sposób zawiniony naruszyły konstytucję lub inne ustawy
Odpowiedzialność konstytucyjna stosowana jest wobec prezydenta, premiera ministrów oraz wyższych urzędników administracji publicznej .Odpowiadają oni albo przed parlamentem zgodnie z procedurą impeachment albo przed organem typu Trybunał Stanu (jak w Polsce czy Francji).
Odpowiedzialność konstytucyjna jest szczególnego rodzaju formą realizacji odpowiedzialności politycznej.

Odpowiedzialność międzynarodowa państw, występuje, gdy państwo naruszy prawo międzynarodowe ze szkodą dla innego państwa lub grupy państw. Może to być obraźliwa wypowiedź polityków, naruszenie godności symboliki jakiegoś kraju, a także agresja, zbrodnia międzynarodowa.
W zależności od konkretnej sprawy stosowane są różne formy odpowiedzialności. Może to być tzw. satysfakcja, czyli przeprosiny, zobowiązanie się do ukarania winnych, reparacja - forma materialnego zadośćuczynienia, wypłacenie odszkodowania lub zwrócenie bezprawnie zagarniętych dóbr (restytucja ). Najpoważniejszą formą są sankcje ekonomiczne i wojskowe nakładane na państwo łamiące prawo (art. 41, 42 Karty ONZ może być to embargo na broń, zakaz handlu z danym krajem, zerwanie dyplomatycznych i politycznych więzi).
Delikt międzynarodowy, czyn jednego państwa na szkodę drugiego państwa, sprzeczny z normami prawa międzynarodowego Delikt międzynarodowy może być popełniony przez organ państwa i powoduje powstanie obowiązku zadośćuczynienia i odszkodowania.
Embargo, narzędzie polityki handlu zagranicznego i represji ekonomicznej, a pośrednio i politycznej, mogące polegać na całkowitym lub częściowym zakazie eksportu towarów do określonego kraju (ich grupy) lub importu towarów z tego obszaru, zakazie wyjazdów obywateli, odpływania statków lub lotów samolotów w określonym kierunku, zatrzymaniu statków obcego państwa wraz z ładunkiem, a w czasie wojny - zatrzymaniu statków państwa neutralnego (może być za odszkodowaniem) w celu wykorzystania ich dla potrzeb wojennych.
Międzynarodowe prawo publiczne, system norm prawnych regulujących stosunki wzajemne między państwami
Restytucja, restitutio in integrum, naprawienie szkody przez przywrócenie stanu poprzedniego.

Odpowiedzialność konstytucyjna i polityczna rządu, pociągnięcie rządu do odpowiedzialności za działalność niezgodną z konstytucją przed specjalnym trybunałem (Trybunał Stanu impeachment), polityczna - negatywna ocena polityki rządu lub działalności jego członków, powodująca odwołanie ze stanowisk, w systemie parlamentarno-gabinetowym przez uchwalenie wotum nieufności lub odmówienie wotum zaufania przez parlament.

Odpowiedzialność moralna, obowiązek podjęcia lub zaniechania określonych działań, wynikający z nakazu wewnętrznego lub etycznego (religijnego, filozoficznego, światopoglądowego). Jeden z podstawowych problemów etyki od początku jej rozwoju
.
Odpowiedzialność cywilna małoletnich
W powszechnej opinii panuje pogląd, że rodzice, którzy są obowiązani do wykonywania pieczy nad dzieckiem i jego majątkiem oraz do wychowania go, ponoszą również odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej przez małoletniego. Nie jest to jednak reguła jednoznaczna.
Przepisy prawa cywilnego różnicują odpowiedzialność i status takiej osoby od rodzaju odpowiedzialności (kontraktowa i deliktowa), w tym od jej wieku i poczytalności, a w przypadku czynów niedozwolonych również od zasady, na której odpowiedzialność ta się opiera (zasada: winy, ryzyka, słuszności).

Odpowiedzialność kontraktowa
W zakresie odpowiedzialności kontraktowej, a więc wynikającej z zawartych umów, status małoletniego jest uwarunkowany posiadaniem zdolności do czynności prawnych. Przepis art. 12 kodeksu cywilnego (dalej k.c.) stanowi, że osoby, które nie ukończyły 13 lat nie mają zdolności do czynności prawnych, a więc nie mogą własnym działaniem nabywać praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego. Inaczej mówiąc, nie mogą skutecznie zawierać umów i dokonywać jednostronnych czynności prawnych (np. sporządzić testamentu). Czynności prawne dokonane przez małoletniego poniżej 13 lat są ex lege nieważne. Reżim ten nie dotyczy umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (np. zakup zeszytu szkolnego bądź opakowania ciastek), które nie pociągają za sobą rażącego pokrzywdzenia małoletniego. Stają się one ważne z chwilą ich wykonania. W imieniu takiego małoletniego działa przedstawiciel ustawowy, którym są rodzice lub opiekun.
Inaczej przedstawia się sytuacja małoletniego powyżej lat 13, albowiem przepisy prawa cywilnego przyznają mu ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Osoba taka może dokonywać samodzielnie czynności zobowiązujących i rozporządzających, jednakże do ich ważności potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego (rodziców). Przepisy prawa cywilnego przewidują również pewne przypadki, w których małoletni powyżej 13 roku życia jest traktowany tak, jakby miał pełną zdolność do czynności prawnych, tzn. jego czynności prawne nie wymagają żadnego potwierdzenia ze strony osób trzecich. Są to mianowicie:
zawieranie umów należących do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (art. 20 k.c.);
rozporządzanie swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów postanowi inaczej (art. 21 k.c.);
nawiązanie stosunku pracy oraz dokonywanie czynności prawnych, które dotyczą tego stosunku (art. 22 par. 3 kodeksu pracy);
dokonywanie czynności prawnych dotyczących przedmiotów, które zostały mu oddane przez przedstawiciela ustawowego do swobodnego użytku (art. 22 k.c.);
dokonywanie czynności prawnych innych niż rozporządzające i zobowiązujące.
Reprezentacja rodzica
Poza tymi wyjątkami czynności prawnych dokonuje na rzecz małoletniego również jego przedstawiciel ustawowy, który jest do tego uprawniony i zobowiązany. Reprezentacja rodzica w sprawach majątkowych dziecka, jeśli obejmuje czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu, wymaga umocowania udzielonego przez sąd opiekuńczy (art. 101 par. 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Miernikiem czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu jest ciężar gatunkowy dokonywanej czynności, jej skutków w sferze majątku małoletniego, wartości przedmiotu danej czynności oraz szeroko pojęte dobro dziecka i ochrona jego interesów życiowych (wyrok SN z 16 listopada 1982 r., I CR 234/82).
Zdolność procesowa
Od strony procesowej status małoletniego przedstawia się dwupłaszczyznowo w zależności od tego, czy przepisy postępowania cywilnego przyznają mu zdolność procesową, czyli zdolność do samodzielnego dokonywania czynności procesowych w postępowaniu cywilnym. Co do zasady zdolność taką posiadają osoby fizyczne, mające pełną zdolność do czynności prawnych. Małoletni, z uwagi na to, że nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych, nie posiada również zdolności procesowej, a w jego imieniu występuje przed sądem przedstawiciel ustawowy (rodzice). Prawo przewiduje jednak pewien wyłom w tym zakresie i art. 65 par. 2 kodeksu postępowania cywilnego (dalej k.p.c.) stanowi, że osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych ma zdolność procesową w sprawach wynikających z czynności prawnych, których może dokonywać samodzielnie. Dlatego też małoletni, który ukończył 13 lat, może samodzielnie występować przed sądem w sprawach wymienionych w pkt. a-e. Jeżeli chodzi o określenie osoby pozwanej, to w każdym przypadku, niezależnie od tego, czy małoletni może działać samodzielnie czy też tylko przez przedstawiciela ustawowego, należy pozywać małoletniego. Przedstawiciel ustawowy jest jedynie osobą reprezentującą, działającą w cudzym imieniu.