William Szekspir

Lubujący się w różnorodnych rankingach zachodni dziennikarze wielokrotnie tworzyli listy 100 najwybitniejszych... (postaci, pisarzy itp.) stulecia czy ostatnio tysiąclecia. Na większości z nich nieodmiennie wysoko plasował się angielski dramaturg William Szekspir (a dokładnie Shakespeare).

Niewątpliwie jest to jeden z największych pisarzy wszech czasów. Gdyby ktoś zechciał policzyć liczbę egzemplarzy książek Szekspira, kopii filmów zrealizowanych na podstawie jego utworów, obrazów namalowanych pod wpływem jego dramatów i - co chyba najistotniejsze - teatralnych realizacji sztuk szekspirowskich, to zapewne okazałoby się, że pisarz ze Stratfordu jest najpopularniejszym człowiekiem na Ziemi. Naprawdę, nie zdziwiłbym się, gdyby pierwsze pytanie zadane przez przybyszów z kosmosu dotyczyło właśnie Williama Szekspira.

Wydawałoby się więc, że jego życie i twórczość nie powinny mieć dla nas tajemnic. A jednak życiorys Williama Szekspira jest pełen zagadek. Pojawiły się nawet sensacyjne hipotezy, że człowiek znany pod tym nazwiskiem wcale nie napisał wielkich dzieł jemu przypisywanych. Miałyby wyjść spod pióra wielkiego filozofa, Bacona, który wstydząc się tej podrzędnej twórczości, ukrywał się za plecami podrzędnego aktora. Skwitujmy te fantastyczne przypuszczenia jednym wyjaśnieniem - gdyby były one prawdziwe, świetnie wiedzieliby o tym współcześni Szekspira i nie omieszkaliby nas o tym powiadomić. Zawsze znajdzie się jakiś wścibski plotkarz, który z radością rozgłosi tajemnicę.
Ale zacznijmy od początku.

William Szekspir urodził się w 1564 roku w Stratfordzie, małym miasteczku położonym niecałe sto pięćdziesiąt kilometrów od Londynu. Dokładna data narodzin nie jest znana, wiemy jedynie, że ochrzczony został 26 kwietnia. Powszechnie przyjmuje się, że przyszedł na świat trzy dni wcześniej.

W Stratford, które stanowiło poważny ośrodek przemysłu skórzanego, jego ojciec był mistrzem cechu rękawiczników i powszechnie szanowanym obywatelem. Doczekał się nawet godności burmistrza. Łatwo się domyślić, że dzieciństwo i wczesna młodość Williama przebiegały beztrosko i radośnie. Zapewne rozbijał się po mieście, zdzierał ubrania i skórę na kolanach podczas włóczęgi po okolicznych wzgórzach, które do dzisiaj nie zatraciły swego uroku.

Musiał mieć także inne rozrywki. Wiemy, że Rada Miejska Stratfordu chętnie zapraszała wędrowne trupy aktorskie. Trudno sobie wyobrazić, aby mały William opuścił ich występy.

Najwięcej wiadomo nam o szkole, do której uczęszczał Szekspir. Grammar school (odpowiednik naszej szkoły średniej) w Stratfordzie stała na wysokim poziomie. Wykładali w niej absolwenci uniwersytetów Oksford i Cambridge. Podstawowym przedmiotem, jak we wszystkich ówczesnych szkołach, była łacina oraz kultura starożytnego Rzymu. Wśród zadań domowych zapewne znajdowało się także naśladowanie wielkich twórców, którzy stali się pierwszymi mistrzami przyszłego wielkiego dramaturga.

Ze szkoły musiał wynieść William niezłą znajomość pisarzy antycznych, a także sporą ilość cytatów z ich dzieł wykutych na pamięć. Poza tym poznał historię Anglii w ujęciu najpopularniejszych w tamtym czasie kronikarzy. Można bez najmniejszego ryzyka błędu przyjąć, że młody Szekspir odebrał niezłe podstawy edukacji.

Dlaczego więc nie kontynuował nauki? Dlaczego nie poszedł na uniwersytet? Taki powinien być zdawałby się naturalny ciąg dalszy kariery syna ambitnego burmistrza. Być może przyczyna kryje się wśród kłopotów, w jakie popadł jego ojciec. Nękany przez procesy i wierzycieli stopniowo wyzbywał się swojego majątku, a także rezygnował z pełnienia funkcji publicznych. A William być może musiał iść do pracy w rzemiośle.

Jedyny pewny fakt, z tego okresu życia Szekspira, to ślub 18-letniego Williama ze starszą o 8 lat Anną Hathaway. W sześć miesięcy po ślubie przychodzi na świat pierwsza córka młodych państwa Szekspirów, a w półtora roku później (1585 r.) w ich domu pojawią się bliźnięta.
Potem w życiorysie najsłynniejszego, jak się wcześniej powiedziało, człowieka na Ziemi następuje siedmioletnia luka. Po prostu biała plama!

W 1592 roku 28-letni Szekspir przebywa w Londynie jako początkujący aktor i zapewne "przepisywacz" oraz "poprawiacz" cudzych sztuk.
Co się z nim działo w tych latach, o których nic nie wiemy? Co spowodowało decyzję o pozostawieniu rodziny i samotnej przeprowadzce do Londynu? Dlaczego porzucił spokojne mieszczańskie życie na rzecz niepewnego losu komedianta?

Te pytania wciąż dręczą szekspirologów. Dysponujemy jedynie plotkami i niepewnymi hipotezami. Najbardziej znana z nich opowiada o niesnaskach panujących w rodzinie Szekspirów i żonę Williama uważa za przyczynę jego ucieczki do stolicy. Być może tak było, ale jakże przyziemna jest ta hipoteza! A jej podstawą tak naprawdę są liczby - zbyt wiele lat różnicy między Anną Hathaway i Williamem Szekspirem, za mało miesięcy między ich ślubem, a narodzinami pierwszego dziecka. Ponadto niesnaski między małżonkami w niczym nie tłumaczą przemiany prowincjusza ze Stratfordu w jednego z największych ludzi teatru w całej jego historii.

Skoro nie dysponujemy żadnymi pewnymi przekazami, wszystkie hipotezy są równie prawdziwe (lub nieprawdziwe). Możemy więc popuścić wodze fantazji i spróbować wymyślić bardziej logiczne wytłumaczenie. Czyż nie lepiej będzie wyglądać hipoteza, że dorosły już William, zabezpieczywszy byt rodziny, postanowił poświęcić się temu, co kochał najbardziej, co było jego pasją i powołaniem, teatrowi? A kłótnie między małżonkami nie miały z tym nic wspólnego.

Inaczej musielibyśmy uznać, że gdyby panią Szekspir była kobieta młoda, urodziwa i pełna cnót małżeńskich - nigdy nie ujrzałyby światła dziennego ani "Romeo i Julia", ani żadne inne z dzieł pisarza ze Stratfordu. Inaczej mówiąc - żeby stać się tym, kim się stał, Szekspir musiał trafić do Londynu, i to jest jedyny, dający jednoznacznie się udowodnić, powód jego wyjazdu ze Stratfordu.

Londyn końca XVI wieku był wielkim, ruchliwym miastem, zapełnionym przez błyskawicznie dorabiające się mieszczaństwo rzutkich kupców i pracowitych rzemieślników. Główną ich rozrywką jest dynamicznie rozwijający się teatr. Liczba widzów jednak nie jest nieograniczona. Każdy z zespołów, by nie stracić widowni, musi w miesiącu wystawić, co najmniej trzy nowe sztuki. Zapotrzebowanie na płodnych dramaturgów jest więc przeogromne.

W takim momencie przybywa do Londynu William Szekspir. Udaje mu się przystąpić do grupy aktorskiej Queen's Men (Słudzy Królowej), gdzie zdobywał szlify aktorskie i towarzyskie, między innymi podczas przedstawień na dworze królewskim oraz na dworach magnackich. Zapewne szybko zaczął również pisać, bowiem już w 1592 roku zazdrosny kolega po piórze poświęcił mu kilka zjadliwych słów.

Oficjalny debiut autorski Szekspira ma miejsce w 1593 roku. Ukazuje się drukiem poemat "Wenus i Adonis", dedykowany hrabiemu Southampton. Ten znany z artystycznych zainteresowań arystokrata stał się mecenasem (opiekunem) młodego artysty. Zapewne o ich przyjaźni mówi część słynnych "Sonetów" Szekspira (wydane w 1609 r. bez wiedzy autora). Hrabiemu Southampton dedykowany jest także wydany w 1594 roku poemat "Lukrecja".

Dużo trudniej jest datować twórczość dramatyczną geniusza ze Stratfordu. Niemal wszystkie wydania sztuk Szekspira dokonane za jego życia mają charakter piracki. Teatry nie zgadzały się na drukowanie utworów ze swojego repertuaru, bo to odbierało im widzów. Sprytni drukarze zatrudniali specjalnych kopistów, którzy przepisywali tekst ze słuchu podczas przedstawień. Przekupywano także aktorów, by z pamięci wygłaszali cały tekst przed skrybą. Takie wydania, świadczące o sporej popularności dramatów Szekspira, aż roiły się od błędów. Ponadto nie sposób na ich podstawie dokładnie ustalić daty powstania utworu. Możemy jedynie stwierdzić, że dana sztuka powstała przed jakimś rokiem.

Twórczość Szekspira dzielimy na następujące fazy
1. Okres eksperymentalny (do 1595 r.) - młody William uczy się zawodu pisarza, próbuje swych sił zarówno w komedii, jak i tragedii, tworzy również udramatyzowane kroniki historyczne. Powstaje w tym okresie m.in. komedia "Poskromienie złośnicy".

2. Okres wielkich komedii (1595-1599) - powstaje wówczas większość najsłynniejszych komedii Szekspira (m.in. "Sen nocy letniej"). W tych latach został także napisany "Romeo i Julia".

3. Okres wielkich tragedii (1599-1608) - to szczyt dramaturgii wielkiego Anglika. Powstają wówczas największe, najsłynniejsze tragedie ("Hamlet", "Król Lear", "Makbet") oraz wspaniała komedia "Wieczór Trzech Króli".

4. Okres schyłkowy (1608-1612) - nie obfituje w wybitne dzieła. Zmienia się gust publiczności, która oczekuje lekkich komedii romansowych, w których Szekspir najwidoczniej nie czuje się zbyt dobrze. Jednak jego ostatnim utworem jest kolejne arcydzieło "Burza".
W roku 1613 powraca na stałe do Stratfordu i osiada z żoną oraz córką w nabytym kilka lat wcześniej domu. Być może wpływ na tę decyzję miał pożar i ruina jego teatru, słynnego "The Globe" (Teatr "Pod Kulą Ziemską").

Ostatnie lata życia upłyną mu wśród rodziny, w dostatku, wręcz dobrobycie, jaki zapewnił sobie i najbliższym własną pracą pisarską. Twórczość przyniosła mu tytuł szlachecki, bogactwo i uznanie tak współczesnych, jak i następnych pokoleń.
Kiedy umarł w 1616 roku, zapewne w dniu swoich 53 urodzin, inny z wielkich pisarzy tej doby napisał:
Lśnij, o gwiazdo poetów! Niech wpływ twojej weny
Chłoszcze i wraz ożywia ducha naszej sceny,
Która, odkąd odszedłeś, w noc się spowinęła
I wierzy w świt jedynie w słońcu twego dzieła.

Pozostawił po sobie 37 utworów: 10 tzw. kronik historycznych, 14 komedii i 13 tragedii. Wśród nich znajduje się najbardziej znana z wczesnych tragedii, Romeo i Julia.