Skutki reformacji
- wielość wystąpień reformatorów np. w Szwajcarii Kalwin, we Francji hugenoci
- wojna chłopska na terenie Niemiec (1524-25)
- wojny religijne w Niemczech
- rzeź hugenotów w Paryżu (1572)
- rozłam w kościele chrześcijańskim: oddzielenie się kościołów protestanckich
- uzależnienie się od papieża i hierarchii kościelnej w państwach protestanckich
- Biblia w języku narodowym
- upadek uniwersalizmu
- podział polityczny Niemiec
- rozwój szkolnictwa, pedagogiki humanistycznej
- rozwój druku
- odnowa kościoła katolickiego
Skutki kontrreformacji
- energiczna akcja państwa
- zbrojne walki
- droga powolnej propagandy
- sobór trydencki, trydenckie wyznanie wiary
- spis ksiąg zakazanych
- powstanie Towarzystwa Jezusowego
- zatrzymanie postępu reformacji w krajach gdzie nastąpiła
- rozwój ksenofobii
- wzmocnienie pozycji państwa
- wzrost siły ofensywnej
- zniszczenie protestanckich środowisk twórczych
- zakładanie seminariów duchownych
