Średniowieczna koncepcja człowieka i świata.

Średniowiecze jest to okres w historii i kulturze Europy trwający 1000 lat – od V do XV wieku. Nazwę epoki wymyślili chrześcijanie oraz pisarze, łac. media aetas – wieki średnie oznaczały mroczny okres kryzysu.

Średniowiecze jest bardzo specyficznym okresem w historii literatury. Ważna rolę pełnił wpływ kościoła i duchowieństwa. Szkoły zakładane były przy klasztorach i katedrach, kształcono w nich głównie duchownych. Stanowili oni grupę wykształconych ludzi. Tworzyli teksty na temat Boga i religii. Tak więc dominującym prądem filozoficznym był teocentryzm, który zakładał, że Bóg jest w centrum i to On jest przyczyną i celem istnienia. Ważna rolę odgrywało również rycerstwo. Stanowiło ono trzon średniowiecznej armii. Idealny rycerz musiał przestrzegać tak zwanego „Kodeksu rycerskiego”.

Dzięki Kościołowi utrwalił się wśród rycerstwa średniowiecznego zwyczaj poświęcania broni wręczanej pasowanemu rycerzowi, a także inne zwyczaje nadające tej ceremonii charakter obrzędu religijnego. Tak więc rycerz musiał dbać o honor, dobre imię władcy i państwa, musiał być oddany ojczyźnie oraz Bogu. Głównym zadaniem filozofii w średniowieczu stało się wyjaśnianie i systematyzowanie prawd wiary, które były pewnikami nie podlegającymi dyskusji. Głównymi myślami filozoficznymi w średniowieczu była scholastyka, dualizm i wcześniej już wyjaśniony teocentryzm.

Scholastyka to okres rozwoju filozofii chrześcijańskiej, rozpoczął się około IX wieku. Jej istotą było oparcie wiedzy na autorytetach (najwyższym autorytetem była Biblia) i szukanie rozwiązań problemów w różnych księgach zamiast ich badanie oraz określenie co jest zgodne a co niezgodne z wiarą.

Dualizm zakłada, że dusza i ciało są niezależne od siebie.

Chciałabym na przykładach przedstawić koncepcję życia co za tym idzie ideałów ludzi średniowiecznych oraz świata.

„Legenda o św. Aleksym” prezentuje wzorzec ascety. Asceza jest to bardzo surowy tryb życia polegający na odrzuceniu wszelkich dóbr ziemskich i umartwianiu swego ciała i duszy. Celem tej postawy, którą propagowali asceci, było oprócz doskonalenia w sobie cnoty i pobożności uzyskanie zbawienia i osiągnięcie świętości. Asceci wierzyli, ze po śmierci czeka ich wieczne szczęście. Święty Aleksy jest przykładem typowego idealnego człowieka średniowiecznego odrzucającego świat materii dla Boga i wiecznego szczęścia w niebie. Godził się na życie w ubóstwie, złe warunki życia, ośmieszanie przez innych. Św. Aleksy jest przykładem tego, że można pokonać pokusy ziemskie, odrzuca wszystkie wartości, które są ważne dla pozostałych ludzi. Najważniejsza jest dusza oraz zbawienie.

Nieco inny wzorzec prezentuje Franciszek, którego działalność poznajemy poprzez „Kwiatki św. Franciszka”. Święty ten również odrzuca dobro materialne rozdając je ubogim oraz potrzebującym a tym samym skazuje siebie na życie w ubóstwie. Jednak św. Franciszek zachwyca się otaczającym go pięknem roślinności oraz zwierząt. Głosi on, że wszytko pochodzi od Boga a to co stworzył Bóg jest dobre i należy to kochać.

Jak już wspominałam ważna rolę odgrywało również rycerstwo. Idealnym wzorzec rycerza przedstawiony jest w „Pieśni o Rolandzie”. Bóg, honor, Ojczyzna – tak w skrócie można określić cele rycerza. Oprócz tego powinien on odznaczać się szlachetnością, odwagą, lojalnością i oddaniem. Największą chlubą było poniesienie śmierci na polu bitwy walcząc w imię Ojczyzny i Boga. O chwale rycerza decydowało nie tyle zwycięstwo a to jak walczył.

Cecha charakterystyczna średniowiecza było zainteresowanie tematem śmierci. Kultura i sztuka średniowiecza zwłaszcza jego schyłku spowodowała, że ówczesny człowiek w większym stopniu zaczął interesować się śmiercią. Zagadnienie to analizował, jeden z poetów francuskich – Franciszek Villon w „Wielkim testamencie”, czy też nieznany autor w „Rozmowie mistrza Polikarpa ze Śmiercią”. Obydwa te teksty przekazują nam temat nieuchronności i równości wobec śmierci (egalitaryzm). Z tematem śmierci wiąże się wiele motywów miedzy innymi dance macabre – taniec śmierci czy też motyw vanitas („Marnośc nad marnościami i wszytko marność.”). Każdy tekst wiążący ze sobą tematykę śmierci posiadał przypomnienie, że nie można uniknąć śmierci (łac. memento mori – pamiętaj o śmierci). Czytając te utwory dowiadujemy się, że człowiek musiał żyć godnie gdyż osiągnięcia za życia decydowały o tym jaka będzie śmierć.

Wyżej wymienione przykłady ukazują nam jakie miejsce w świecie widział sobie człowiek. Potęgę stanowiło duchowieństwo i Kościół. Uważano, że na świece nic nie dzieje się bez woli bozej. Ludzie zaczęli zauważać marność świata i jego przemijanie.