Reformacja i kontrreformacja

Przyczynami reformacji w Polsce był nepotyzm, czyli obsadzanie krewnych lub znajomych na urzędach, symonia, czyli sprzedaż dóbr kościelnych takich jak odpusty, świętopietrze czy dziesięcina. Oprócz tego był niski poziom moralny i intelektualny księży, żyli oni w rozpuście, często zamieszani byli w afery polityczne i finansowe. Zajmowali się niezwykle często polityką i sprawami świeckimi.

Przed reformacją w Polsce miała miejsce różnorodność i mnogość religijna i moralna. Katolicy stanowili największy odsetek społeczeństwa, jednak wyznawane było również prawosławie np. w Grodach Czerwińskich, judaizm oraz islam wśród Tatarów i Mongołów.

Luteranizm wyznawało przede wszystkim mieszczaństwo. Pociągała ich taniość kościoła, poprawiała się także ich sytuacja w społeczeństwie. Wyznawcy luteranizmu to przede wszystkim ludzie z ziemi silnych wpływów niemieckich, czyli na Wielkopolsce, w Prusach książęcych oraz na Pomorzu. Założeniami luteranizmu było odrzucenie dogmatów ustanowionych przez sobory i papieży, uznawali Pismo Święte za jedyne źródło objawienia, za głowę kościoła uznawali Jezusa Chrystusa a nie papieża, akt wewnętrzny wiary był najważniejszy na drodze do zbawienia, istniały jedynie 2 sakramenty – chrzest i komunia święta, odrzucono kult świętych, księży nie obowiązuje celibat, zakaz sprzedaży odpustów, dziesięcin, świętopietrzy.

Kalwinizm natomiast zakładał predestynację, a więc uznawał, że człowiekowi od urodzenia przeznaczone jest niebo lub piekło. Ludzie jednak nie wiedzieli, którzy są tymi wybranymi, dlatego pracowali na tyle ciężko, na ile mogli, aby osiągnąć zbawienie. Wyznawcami była przede wszystkim szlachta małopolska i litewska. Warto dodać, że kościół kalwinistyczny nie był „tani” dlatego szlachta przynależąc do tego kościoła jednocześnie pokazywała, iż ma majątek. Założeniami kalwinizmu są reformowanie i ewoluowanie kościoła, sakramentami jest chrzest i eucharystia, panuje kult Biblii, zwłaszcza Ewangelii, zbawienie jest ograniczone, kościół nie jest zależny od społeczeństwa, wola człowieka jest odrzucona.

W 1562 roku pojawiła się idea o stworzeniu kościoła zjednoczonego. W tymże roku zgromadziły się dwa zbory – zbór większy kalwinów w Pińczowie oraz zbór mniejszy arianów w Rakowie. Arianie nazywani byli również Braćmi Polskimi lub antytrynitarzami, ze względu na odrzucenie trójcy świętej. Byli nowym wyznaniem w Polsce, nie chcieli własności prywatnej, chcieli by chłopi i mieszczanie mieszkali obok siebie. Arianie byli grupą prześladowaną.

Chłopi nie chcieli reformacji, kontrreformacja nasiliła się za panowania Wazów. Chcieli wówczas zamknięcia Akademii Ariańskiej oraz odebrania praw szlachcie.

W 1724 roku miała miejsce Sprawa Toruńska – uczniowie z katolickiego kolegium napadli i złupili gimnazjum protestanckie. W odwecie protestanci zaatakowali jezuitów. Wówczas 12 protestantów zostało skazanych na śmierć.

By zagwarantować tolerancję stworzono 3 unie:
1555 rok – unia w Koźminku – porozumienie pomiędzy kalwinami i braćmi czeskimi.
1570 rok – unia Sandomierska – porozumienie pomiędzy kalwinami, braćmi czeskimi i luteranami.
28 stycznia 1573 – Konfederacja Warszawska – spis praw każdego wstępującego na tron, pokój pomiędzy wszystkimi wyznaniami.