Charakterystyka i ocena Rodiona Raskolnikowa – bohatera powieści Fiodora Dostojewskiego "Zbrodnia i kara".

Głównym bohaterem powieści Fiodora Dostojewskiego „Zbrodnia i kara” jest Rodion Raskolnikow – dwudziestotrzyletni były student prawa. Autor książki poddał tę osobę bardzo dogłębnej analizie psychologicznej. Postać Raskolnikowa jest pełna sprzeczności i wewnętrznych rozterek, ma skomplikowany i niejednoznaczny charakter. Waha się on pomiędzy wieloma racjami i uczuciami. Z jednej strony to człowiek pomocny i wrażliwy na ludzką krzywdę, jednak z drugiej strony, pogardliwy i zdolny do zabójstwa. Kim tak naprawdę jest Rodion Raskolnikow? Czy kierowało nim dobro czy może zło? Jak to się stało, że inteligentny człowiek posunął się do takiego czynu?


Rodion Raskolnikow mieszka w jednej z najgorszych i najuboższych dzielnic Petersburga – to miejsce biedaków, ludzi z marginesu społecznego, co sprawia, że trudno wyrwać się z tego posępnego i zdradzieckiego otoczenia. Sam Raskolnikow ma problemy finansowe – żyje w skrajnej nędzy, mieszka w obskurnym, ciasnym pokoiku, który nazywa trumną. Ponadto porzuca studia i ma coraz większe długi. Jego sytuacja materialna udziela się także jego aparencji – wygląda niezdrowo, a jego ubranie jest obdarte i zniszczone:

„Ubrany był do tego stopnia nędznie, że ktoś inny, nawet przywykły do chodzenia jak oberwaniec, wstydziłby się w biały dzień wyjść w takich łachmanach na ulicę.”

Jego matka Plucheria oraz siostra Dunia również żyją w biedzie, aby móc zaoszczędzić na naukę i utrzymanie Rodiona. Mimo ciężkiej sytuacji finansowej, Raskolnikow zdaje sobie sprawę ze swoich możliwości intelektualnych. Ta sprzeczność jest przyczyną jego głębokiej frustracji i rozczarowania. Rodion doskonale wie, że w otaczającym go świecie liczy się tylko majątek człowieka, a nie jego serce czy inteligencja. Ta świadomość sprawia mu ogromny ból, jest przygnębiony, że nie może się należycie rozwijać. Raskolnikow chciałby wiele rzeczy zrobić, zmienić, pragnie skończyć studia, zabezpieczyć rodzinę finansowo. Chociaż bohater nie ma środków na własne cele i samorealizację, ten fakt nie przeszkadza mu w pomocy innym – wyróżnia się wrażliwością na ludzką krzywdę oraz bezinteresownością. Jednocześnie zdaje sobie sprawę, że on sam nie zmieni społeczeństwa, więc nie chce go zaakceptować.


Raskolnikow buntuje się porządkowi moralnemu i społecznemu, wysnuwa własną, zaskakującą teorię. Dzieli wszystkich ludzi na zwykłych i niezwykłych. Ci drudzy, wyjątkowi, do których zalicza również samego siebie, są obdarzeni talentem, napędzają świat i pchają go do przodu. Według Rodiona powinni oni posiadać szczególne, dodatkowe prawa, które pozwalałyby im łamać zasady moralne, usuwać wszystkie bariery, a nawet zabijać dla realizacji ogólnoludzkich, ważnych idei.

Poglądy Raskolnikowa wynikają z jego przekonania o własnej nieprzeciętności. Wyrosły z jego pewności siebie, pychy i pogardy wobec innych, zwykłych jego zdaniem ludzi. Czuje się jednostką wybitną, stojącą ponad szarym tłumem, pragnie przekroczyć pewne granice. Raskolnikow sądzi, że jest w stanie zabić człowieka i nie czuć po tym wyrzutów sumienia. Na swoją ofiarę wybiera starą lichwiarkę, która dla niego jest „jednostką wszawą”, symbolem wyzyskującym biedę. Rodion planując zbrodnię, logicznie tłumaczy sobie, że jest to czyn popełniony w imię wyższych wartości, ponieważ majątek kobiety mógłby wnieść coś dobrego dla szerszej grupy ludności:

„Doszedłszy do takich wniosków, z całą stanowczością uznał, że w jego przypadku, o jakimkolwiek stanie chorobowym nie może być mowy, albowiem rozsądek i wola go nie opuszczą i cały czas będzie kontrolować to, co sobie zamierzył, choćby już tylko z tej prostej przyczyny, że zaplanowana przez niego rzecz przestępstwem nie jest.”

Raskolnikow zabijając lichwiarkę chce się sprawdzić, ma nadzieję okazać się człowiekiem wyższym. Wkrótce dowiaduje się o błędzie swojej ideologii, którą boleśnie odkrywa rzeczywistość. Zabójstwo wywiera na psychice Rodiona ogromny wpływ, zachowuje się on chaotycznie, nerwowo, zupełnie inaczej niż sobie to przewidział, jest przerażony własnym czynem. Stopniowo popada w obłęd, cierpi na manię prześladowczą. Jednak nie to okazuje się dla niego najgorsze, Raskolnikow przezywa prawdziwe, wewnętrzne męki, ponieważ jest rozczarowany własną słabością. Był w stanie zabić, jednak nie potrafi udźwignąć ciężaru winy, jaka na niego spadła. Nie odczuwa on wyrzutów sumienia wynikających z morderstwa, lecz złość na samego siebie, że nie potrafi dowieść własnej teorii oraz wyjątkowości. Rodion zawiódł się na samym sobie, ma świadomość, że nie okazał się nieprzeciętnym nadczłowiekiem.


Na szczęście Raskolnikow potrafi w końcu powstać i odnaleźć sens życia. Już samo przyznanie się do winy przynosi mu ulgę. Z czasem staje się bardziej pokorny i zaczyna odczuwać potrzebę oczyszczenia duszy. Oczywiście nie robi tego sam, lecz z pomocą Soni, która wykazuje się ogromnym zrozumieniem i akceptacją. To dzięki niej i jej miłości Raskolnikow tak wiele pojął. Dochodzi on do wniosku, że nie można dopuścić się do takiego moralnego chaosu, zaczyna dostrzegać wartość każdego człowieka oraz zło zbrodni. Spokój przynosi mu powrót do pierwotnych wartości, przypominanych mu przez Sonię. Odkrywa je wszystkie na nowo – dobro, wiarę, Boga oraz miłość. Okazuje się, że osoba o tak chłodnym charakterze jak Rodion jest w stanie obdarzyć szczerym uczuciem kobietę, czego konsekwencja jest miłość do Soni. W taki sposób zaczyna się stopniowa odnowa i przemiana duchowa Raskolnikowa:

„Jednak zmartwychwstał, wiedział, że to się dokonało, doskonale czuł to całym swoim odnowionym jestestwem, ona zaś – żyła już odtąd wyłącznie jego życiem!”


Rodion Raskolnikow to bohater o wyjątkowo złożonej psychice, dlatego trudno go ocenić. Łączy on w sobie wiele różnych i całkowicie sprzecznych cech. Dostojewski kreując postać Rodiona pokazuje odmienne strony ludzkiej natury – ta dobrą i tą złą, które bezustannie toczą ze sobą walkę. W zależności, która z nich wygra, pokieruje decyzjami i poczynaniami bohatera. Niejednoznaczność jego charakteru zaznacza jeszcze rozmaitość powodów, dla których Raskolnikow popełnił zbrodnię. Należy tu podkreślić, że niektóre z nich pochodziły prosto od samego mordercy, a na niektóre nie miał on wpływu – na przykład niszczące otoczenie. Raskolnikow nie jest postacią ani złą, ani dobrą. Wskazuje na to dwoistość jego natury, cechy mordercy i buntownika oraz cechy człowieka dobrego, współczującego i bezinteresownego zespolone w jednym ciele. Zbrodnia staje się nieodłącznym elementem wewnętrznej metamorfozy. Najwidoczniej grzech jest niezbędny, aby doszło do duchowego przeobrażenia.