Sprawa chłopska w walkach Polaków o odzyskanie niepodległości w XIX wieku.

Sprawa chłopska w walkach Polaków o odzyskanie niepodległości w XIX w. obejmuje lata od 1794, powstanie kościuszkowskie, do 1864, uwłaszczenie chłopów w Królestwie Polskim oraz powstanie krakowskie, ostatnie w XIX wieku. Do opisania sprawy chłopskiej w XIX w. ważne jest przedstawienie sytuacji Polaków w tych czasach. Byli rozczarowani, gdyż obietnice, jakie składał im Napoleon I Bonaparte nie zostały spełnione. Polska znajdowała się pod zaborami, rosyjskim, pruskim i austriackim.
Bardzo ważnym elementem sprawy chłopskiej było uwłaszczenie, nadanie chłopom na własność użytkowanej przez nich ziemi, na której wykonywali pańszczyznę oraz zniesienie przywiązania chłopa do ziemi. Podczas powstania kościuszkowskiego, 7 maja 1794 roku, Tadeusz Kościuszko ogłosił tzw. Uniwersał Połaniecki znoszący przywiązanie włościan do ziemi pod warunkiem spłacenia przez nich podatków i długów, likwidujący władzę sądową panów nad chłopami, umacniający prawa włościan do uprawianej ziemi oraz zmniejszający wymiar pańszczyzny. Reformy Uniwersału Połanieckiego, w związku z rychłym upadkiem powstania i rozbiorem Polski (1795), okazały się nietrwałe. Jednak do inicjatywy T. Kościuszki odwoływały się ugrupowania znajdujące się na Wielkiej Emigracji. Jedno z nich - Hotel Lambert, kierowane przez księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, był to monarchistyczny obóz konserwatywno – liberalny, opierał się na postanowieniach Konstytucji 3 Maja (1791r.), skupiał głównie bogate kręgi społeczeństwa emigracji. W sprawie chłopskiej chcieli zastąpić pańszczyznę, pracę wykonywana przez chłopów na roli na rzecz pana w zamian za dzierżawę ziemi, czynszem, świadczeniem należnego z tytułu najmu lub dzierżawy ziemi, o czym mówił sam książę A. J. Czartoryski w Paryżu w 1836r. lub 1837r., zaznaczał też, że kluczowa jest oświata chłopów, obudzenie w nich ducha patriotyzmu, źródło B. Zaś Towarzystwo Demokratyczne Polskie uważało za konieczność uwłaszczenie i usamodzielnienia się chłopów – odrzucali myśl o likwidacji wielkiej własności ziemskiej. Także stosunek dowódców powstań do chłopów różnił się. W 1828r. doszło do powstania listopadowego w skutek antycarskiego spisku w Szkole Podchorążych w Warszawie. Postawa chłopów, jaką prezentuje opis Kazimierza Deczyńskiego z 1831r., źródło A, przedstawia, iż dowódcy powstania listopadowego całkowicie nie byli zainteresowani sprawą chłopską, co było przyczyną braku zaangażowania chłopów w walkę powstańczą. Następnym kluczowym wydarzeniem była rabacja galicyjska, z 1846r., czyli zbrojne wystąpienie chłopów galicyjskich, pod przywództwem, mające charakter masowego pogromu szlachty oraz inteligencji, obejmowała tereny pomiędzy Jasłem a Dębicą. Było to wydarzenie bardzo okrutne, co przedstawia relacja Macieja Goslara, jednego z zaatakowanych emisariuszy przez chłopów oraz obraz przedstawiający atak wieśniaków na oddział braci Wiesiołowskich, biorących udział w powstaniu krakowskim. Jedną z przyczyn rabacji było przekonanie chłopów, iż powstanie krakowskie, także z 1846r., ma być wystąpieniem szlachty przeciw chłopom. Chłopi zostali wprowadzeni w błąd przez Austriaków, lecz dowódcy powstania krakowskiego używali, jako argumentu uwłaszczenia chłopów jedynie by zachęcić wieśniaków do wspólnej walki. Nie zastanawiali się racjonalnie czy będzie to możliwe. Kolejną próbą walki Polaków o niepodległość było powstanie styczniowe, z 1863r., które rzeczywiście przyniosło korzyści chłopom. Komitet Centralny Narodowy, pod kierownictwem Stefana Bobrowskiego, dekretami uwłaszczył chłopów i obiecał ziemię bezrolnym uczestniczącym w walce. Romuald Traugutt, dyktator powstania, starał się wciągnąć do walk ludność chłopską, głosząc hasło działania "z ludem i przez lud". Faktycznie udział chłopów w oddziałach partyzanckich znacznie wtedy wzrósł. Niestety opuścili je, po ogłoszeniu dekretu carskiego o uwłaszczeniu i przyznaniu chłopom na własność użytkowaną przez nich ziemię. Do wydania tego dekretu doszło 27 lutego, gdy na Krakowskim Przedmieściu od salwy rosyjskiej padło pięciu manifestantów. Wydarzenia te skłoniły obradujące na Zamku Królewskim Towarzystwo Rolnicze do przyjęcia uchwały o uwłaszczeniu chłopów. 2 marca odbył pogrzeb pięciu poległych, który przeistoczył się w wielką manifestację solidarności wszystkich stanów Królestwa. Odbiło się to szerokim echem na prowincji. W wielu miastach ludność przepędziła skorumpowanych urzędników, na co władze nie zawsze mogły reagować, gdyż wojska zostały ściągnięte z prowincji do Warszawy. Organizowano demonstracje i nabożeństwa żałobne za pomordowanych. Chłopi zaprzestali odrabiania pańszczyzny. Μargrabia Aleksander Wielopolski, jako naczelnik rządu cywilnego Królestwa Polskiego, był świadom istnienia niepodległościowych ruchów w kraju i upatrując szansę porozumienia z ziemiaństwem, którego pozbawiono ziemi i pańszczyzn zrealizował część zgłaszanych żądań, wprowadził m.in. przymusowe oczynszowanie chłopów. Równie ważnym elementem, który rzutował na relacje pomiędzy dowódcami powstań a chłopami był stosunek zaborców do sprawy chłopskiej. W 1823r. doszło do uwłaszczenia chłopów w Wielkim Księstwie Poznańskim. Miało to na celu rozwój gospodarczy ziem będących pod zaborem pruskim. Austriacy skutecznie manipulowali opinią chłopstwa, rozjątrzyli ich spór z ziemiaństwem, czego skutkiem była rzeź galicyjska, jednak w 1848r. znieśli pańszczyznę i uwłaszczenie chłopów w Galicji. W Królestwie Polskim, zależnym od cara Rosji, do uwłaszczenia doszło dopiero w wyniku wydarzeń związanych z powstaniem styczniowym.
Podsumowujący, sprawa chłopska w walkach Polaków o odzyskanie niepodległości ulegała zmianom. Była bezpośrednio zależna od profitów, jakie chłopi mogli uzyskać oraz od stosunku szlachty i zaborców do ludności chłopskiej. Dowódcy powstań nie skupiali się na rozwiązywaniu problemów najuboższej warstwy społeczeństwa, czego skutkiem był brak zaangażowania z ich strony, jednak podczas walki narodowo – wyzwoleńczej sprawy takie jak uwłaszczenie chłopów wydawały się drugorzędne. Prawdopodobnie, gdyby szlachta i chłopstwo mieli lepsze relacje wsparcie ze strony chłopów mogłoby przeważy szalę zwycięstwa podczas niejednej potyczki, gdyż potrafili walczyć, co udowodnili podczas rabacji galicyjskiej.