Dynastie

JAGIELLONOWIE

Jadwiga Andegawieńska córka Ludwika Węgierskiego. W 1384 r. Możnowładcy polscy zażądali jej przybycia do Polski z Węgier i w tym roku została koronowana. Panowie małopolscy dążyli do zerwania narzeczeństwa Jadwigi z Wilhelmem Habsburgiem, gdyż myśleli o związku dynastycznym z Litwą w celu umocnienia obu krajów zagrożonych stałą ekspansją Krzyżaków. Na podstawie umowy zawartej w Krewie w 1385 r., Wielki Książę litewski Władysław Jagiełło przyjął wraz z braćmi i całą Litwą chrześcijaństwo w obrządku łacińskim i poślubił Jadwigę. Gotowość do podporządkowania swego życia realizacji celów państwowych przyczyniła się do wielkiej sympatii i szacunku, jakim cieszyła się ta królowa. Jadwiga odnowiła Akademię Krakowską i na jej rzecz zapisała swój majątek osobisty.
Władysław Jagiełło od 1377 r. Wielki Książę Litewski, od 1396 r. król Polski. Założyciel dynastii Jagiellonów. Wraz z jego wstąpieniem na tron rozpoczęła się nowa epoka, w historii Polski, państwa środkowoeuropejskiego, które było związane ściśle z cywilizacją zachodnią, łacińską. Władysław Jagiełło wiązał Polskę z Litwą panującą wówczas nad ogromnymi obszarami Wschodu, od Bałtyku po Morze Czarne, gdzie pogaństwo etnicznej Litwy krzyżowało się z prawosławiem podbitych przez nią ziem ruskich. W ten sposób zostały osiągnięte doraźne cele polityczne - ekspansja z Zakonu Krzyżackiego została powstrzymana przez świetne zwycięstwo sił polsko-litewsko-ruskich pod Grunwaldem 15 lipca 1410 r. Jednakże Polska stanęła wobec wielkich wyzwań Wschodu, którym nie zawsze zdolna była sprostać. Tymczasem król Władysław doprowadził w 1413 r. do w Horodle, poszerzającej związki Polski i Litwy, oraz wydał dalsze przywileje dla szlachty, aby zapewnić jej poparcie dla dziedziczenia tronu przez synów.

Władysław Warneńczyk król Polski od 1434 r., król węgierski od 1440 r., syn Władysława Jagiełły i Zofii Holszańskiej. W czasie jego panowania faktyczne rządy w Polsce sprawował kardynał Zbigniew Oleśnicki. Węgry, już wówczas poważnie zagrożone przez ekspansję turecką, liczyły, że powiązane z rodem Jagiellonów będą dla nich ochroną. Młody i zapalczywy Władysław łatwo uległ namowom legata papieskiego i wyruszył przeciw Turkom z niedostatecznie przygotowanymi wojskami. Do decydującej bitwy doszło pod Warną 10 listopada 1444 r. Bitwa zakończyła się klęską dowodzonej przez Władysława koalicji antytureckiej, a sam król zginął na polu walki. Władysław należy do najbardziej znanych władców średniowiecznej Polski. Klęska warneńska przyczyniła się do powstania legendy o dwudziestoletnim królu, który poległ w starciu dwóch różnych cywilizacji.

Kazimierz Jagiellończyk młodszy syn Władysława Jagiełły i Zofii Holszańskiej, Wielki Książę Litewski, król Polski od 1447 r. Ograniczył wpływy kardynała Zbigniewa Oleśnickiego i możnowładców z nim związanych, którzy rządzili Polską za czasów jego poprzednika. Prowadził aktywną politykę dynastyczną, sadowiąc swego syna Władysława na tronie czeskim 1471 r. i węgierskim 1490 r. Pragnął umocnienia władzy królewskiej, opierał się na szlachcie, ograniczając wpływy możnowładców. Kazimierz przyłączył do Polski Prusy Królewskie prowadząc tzw. wojnę trzynastoletnią z Zakonem Krzyżackim zakończoną pokojem toruńskim. Zachodnie ziemie państwa krzyżackiego weszły w skład królestwa. Umocnił swoją pozycję, zapewniając sobie - po latach sporów - prawo mianowania na stolice biskupie. Należy zaznaczyć, iż biskupi wchodzili do Rady Królewskiej. Jego długie rządy sprzyjały rozwojowi gospodarczemu i kulturalnemu kraju. Polska stawała się mocarstwem europejskim.
Jan Olbracht Syn Kazimierza Jagiellończyka. Królem został w 1492 r. Panował w Polsce, na Litwie rządy wielkoksiążęce sprawował jego brat Aleksander. Przeprowadzał reformy wzmacniające pozycję szlachty. Statut piotrkowski wydany w 1496 r. zastrzegł wyłącznie dla szlachty dostęp do wyższych dostojeństw kościelnych, zabronił mieszczanom nabywania dóbr ziemskich, ograniczał swobodę ruchu chłopa. W polityce zagranicznej koncentrował się na sprawach tureckich, chciał poprawić sytuację Polski poprzez kontrolowanie księstw naddunajskich 1497 r. podjął wyprawę przeciwko Turcji, która zakończyła się klęską.

Aleksander Jagielończyk Syn Kazimierza Jagiellończyka, Wielki Książę Litewski od 1492 r., król Polski od 1501 r. Aleksander rozpoczął swoje rządy od wydania przywileju mielnickiego, w którym ustalał wyłączność decyzyjną senatu, obradującego pod przewodnictwem monarchy. Ten gest wobec magnaterii spowodował ostre sprzeciwy szlachty, która pamiętała sprzyjającą jej politykę poprzedników Aleksandra. Ruch szlachty opowiadał się za zakazem łączenia stanowisk i godności w jednym ręku oraz za udziałem izby poselskiej w rządzeniu państwem. To ostatnie zapewniała konstytucja Nihil Novi, uchwalona na sejmie w Radomiu w 1505 r. - król i jego następcy nie ustanowią nic nowego senatu i posłów ziemskich. Tak ukształtował się ustrój polityczny państwa nazywany demokracją szlachecką.

Zygmunt Stary Syn Kazimierza Jagiellończyka, Wielki Książę Litewski i król Polski od 1506 r. Ożeniony z bardzo aktywną politycznie mediolańską księżniczką Boną Sforzą. Dążył wraz z nią do umocnienia władzy królewskiej. Pod jego rządami rozpowszechniły się szeroko prądy odrodzenia, znacznie wzrósł poziom wykształcenia magnatów i szlachty. Mikołaj Kopernik pracował nad dziełem De revolutionibus orbium coelestium, sam król korespondował z Erazmem z Rotterdamu, pojawiły się pisma autorstwa mieszczan, swobodnie rozwijały się dyskusje wokół reformacji, kontynuowana była walka szlachty przeciw magnaterii i o ograniczeni praw Kościoła, język polski zaczął dominować w literaturze i polityce. Król przyłączył do Polski Mazowsze z Warszawą - ostatnią pozostałość rozbicia dzielnicowego - i przyjął w Krakowie hołd - tzw. hołd pruski, złożony przez księcia Albrechta Hohenzollerna. Państwo było potężne i niezagrożone. Rozpoczynał się wiek złoty.

Zygmunt August Syn Zygmunta Starego i Bony Sforzy, koronowany za życia ojca w 1529 r., od tego też roku Wielki Książę Litewski. Rządy objął w 1548 r. Popierał reformatorski ogólnoszlachecki ruch egzekucji praw. W wyniku czego uregulowano sytuację dóbr Rzeczpospolitej(królewszczyzn), utworzono stałe wojsko. Zwolennik tolerancji, nie dopuszczał do prześladowań i wojen religijnych, wołał na sejmie “Nie jestem królem waszych sumień”. Nie mając potomstwa zdolnego do dziedziczenia tronu dążył do utrwalenia związków Polski z Litwą na podstawie unii realnej i cel ten z wielkimi trudami zrealizował na trzy lata przed śmiercią - Unia Lubelska 1569 r. Jego miłość do Barbary Radziwiłłówny doprowadziła do małżeństwa i koronacji, co było sprzeczne z interesami dynastii i racjami stanu. Król przykładał wielką wagę do spraw morskich i budowy floty. Przyłączył do państwa polsko-litewskiego Inflanty. Był człowiekiem odrodzenia, wszechstronnie wykształconym, protektorem sztuk i nauk, które pod jego panowaniem rozkwitły.