Filozofia, światopogląd, ideologia.

Filozofia, światopogląd, ideologia.

Trzy terminy z pozoru łatwe w zrozumieniu. Ale, czy na pewno każdy z nas zdaje sobie sprawę co tak naprawdę znaczy pojęcie: filozofia, pojęcie: światopogląd, pojęcie: ideologia? Czy każdy potrafi dostrzec różnice kryjące się za tymi pojęciami? I ostatecznie, czy każdy potrafi się odpowiednio tymi pojęciami posługiwać? W swojej pracy postaram się rzetelnie przedstawić istotę każdego z wyżej wymienionych pojęć.
Obraz rzeczywistości jaki jest dany każdemu z nas zależy od nas samych. Może właściwiej byłoby powiedzieć: obraz rzeczywistości jaki jest dane nam poznać. Poznanie rzeczywistości odbywa się zazwyczaj rozmaitymi drogami. Istnieją drogi naukowe, racjonalne, krytyczne i teoretyczne oraz pozaopznawcze, wolitywno-emocjonalne, pozanaukowe. I tu napotykamy pierwsze przeszkody i pytania. Czym się kierować, co wybrać?
Pozwolę sobie wyjaśnić trzy różne postawy-pojęcia, za które przyjęłam:
1. filozofię (i myślenie czysto filozoficzne),
2. światopogląd (jako całokształt poglądów na rzeczywistość),
3. ideologię (jako specyficzną postawę określonej grupy społeczne)j.
Jak czytamy u McInerney’a: „Filozofia jest aktywnością myśli dotyczącą pytań ostatecznych.” Jaki jest sens naszego istnienia? Dlaczego istnieje świat? Czym jest dobro? Do to jest prawda? Jak można odnaleźć sens życia? Niejednokrotnie każdy z nas zadawał sobie podobne pytania. Na nie właśnie stara się znaleźć odpowiedz filozofia. „Filozofia podejmuje problem realności, pyta, czym jest wiedza, czy umysł i materia się różnią, która z dróg życia jest najlepsza, czy Bóg sprawuje pieczę nad światem.”
Filozofia – „umiłowanie mądrości” – zasadniczo różni się od innych przedmiotów, nad którymi podejmowane są studia. Historia, matematyka, psychologia, biologia czy chemia jako nauki wymagają ustalonych prawd, sztywno osadzonych w pewnych regułach. Filozofia natomiast koncentruje się na kwestiach podstawowych, dotyczących tego, co można poddać w wątpliwość. Problemy filozoficzne nie mogą być rozwiązane na drodze eksperymentu czy też na drodze percepcji zmysłowej, dlatego ciężko tu o precyzyjne stanowisko czy pogląd.
Mówiąc o tym czym jest filozofia, czym się zajmuje i w jaki sposób to robi, trzeba nam pamiętać, że stanowisko filozoficzne jest dalekie od prywatnych opinii, uczuć i w ogóle wszystkich pozapoznawczych czynników. W filozofii liczy się siła argumentów za i przeciw, nie ma z góry ustalonych prawd filozoficznych.
Z kolei pojęcie światopoglądu mówi nam, że jest to „system ogólnych twierdzeń, sądów, przekonań i ocen, za pomocą których człowiek tłumaczy naturę świata, docieka racji jego istnienia, stara się zrozumieć siebie i innych oraz ustala sens i cele swojego życia.” Z punktu widzenia czysto praktycznego, światopogląd reguluje postępowanie człowieka względem nie tylko siebie ale i względem innych.
A więc:
1. świat jako całość (struktura świata, zasada świata, kierunek dalszego rozwoju świata, cel świata),
2. ludzkie problemy egzystencjalne (Skąd jestem? Dokąd zmierzam? Czy moja dusza jest nieśmiertelna? Dlaczego cierpimy?),
3. oceny i normy moralne (aksjologiczne i etyczne ujęcie spojrzenia na byt, ogół nakazów i zakazów moralnych, odpowiedzialność za czyny),
wszystkie te trzy elementy charakteryzują i są zawarte w każdym spójnym i pełnym ujęciu światopoglądu.
Charakterystyczne jednak jest we światopoglądzie: subiektywizm, niezupełność, występowanie elementów pozaracjonalnych i pozanaukowych, fragmenty wiedzy potocznej, naukowej, filozoficznej i religijnej, występowanie racji praktycznych. Ze swej natury światopogląd jest systemem otwartym, ale o określonym centrum, wokół którego kumuluje się całość poglądów. Angażuje światopogląd całą osobowość ludzką, aktywizuje ją.
Związek poglądu na świat z filozofią jest ścisły. Oba stawiają sobie te same pytania o nasze istnienie, o rzeczywistość, o Boga itp. Trzeba nam jednak stanowczo stwierdzić, że naukowe uprawianie filozofii dalece różni się od filozofowania zaangażowanego światopoglądowo. Najważniejsza różnica to brak w filozofii i w samym procesie poznawczym czynników pozapoznawczych, wolitywno-emocjonalnych (nawyków czy uprzedzeń). Należy też dodać, że: „ponadto istnieje zasadnicza różnica między sposobem uzasadniania twierdzeń w filozofii a uzasadnianiem światopoglądowym. Na płaszczyźnie filozoficznej uzasadnienie jest zabiegiem czysto teoretycznym, na terenie światopoglądu natomiast ma ono zawsze charakter praktyczny.”
Podsumowując możemy stwierdzić, że niezaprzeczalnie światopogląd korzysta z filozofii, ale jednocześnie będzie wychodził poza filozofię.
Skoro więc znamy już różnice między światopoglądem a filozofią, pora na zajęcie się kolejnym terminem, a mianowicie, - ideologią.
Ideologia : „całokształt poglądów, zasad wartościowania i działania, które tłumaczą świat (…), oraz wyznaczają hasła, program i metody działania określonej grupy społecznej (…) w celu realizacji jej interesów (…). Inaczej mówiąc, ideologia jest doktryną będącą podstawą postępowania lub narzędziem działania jakiejś grupy społecznej, (…). „
Światopogląd lub określona doktryna filozoficzna – mogą one być jakąś ideologią. Ideologia sama w sobie ma w zakresie określony światopogląd, na którym poniekąd się opiera. Jednak nie da się w całości sprowadzić ideologii do poglądu na świat, gdyż ideologia zawiera wiele w sobie elementów o charakterze pozaświatopoglądowym np.: o problematyce ekonomicznej. Także elementy społeczno- polityczne są wątkiem ideologii (przypominam, że szeroko rozumiany światopogląd nie zawiera w sobie elementów społeczno- politycznych).
Ponad to należy wspomnieć, iż krytycy ideologii wskazują na zawarte w niej pseudonaukowe interpretacje rzeczywistości, wymyślane dla usprawiedliwienia, dowartościowania lub nawet zamaskowania prawdziwych interesów danej grupy społecznej. Na tejże podstawie jednocześnie nie wolno nam z góry zakładać, że wszystkie opisowe składniki ideologii są fałszywe. Ostatecznie trzeba też powiedzieć, że historycznie i systematycznie uzasadnia się, iż filozofia i nauka bronią się przed teoretycznym uzależnieniem od ideologii.
Filozofia, światopogląd, ideologia – trzy pojęcia, które postarałam się wyjaśnić w możliwie jak najjaśniejszy sposób. Moim celem było ujęcie wszystkich podobieństw, jak i różnic między tymi trzema elementami. Podsumowując w jednym zdaniu, mogę stwierdzić: Filozofia, wraz ze swoimi elementami integralnymi, to jest: ze światopoglądem i ideologią, daje nam obraz rzeczywistości, lecz różnie widzianej i doświadczanej.
Bibliografia
Peter K. McInerney „Wstęp do filozofii”
Mirosław Kiwka „ABC Filozofii”