Muzyka starożytnej Grecji

Trudno jednoznacznie określić, kiedy pojawiła się na świecie muzyka. Wiadomo jednak,
że już pierwotni ludzie śpiewali monotonne pieśni, aby dodać sobie otuchy i poprawić nastrój.
Wsłuchiwali się w dźwięki, które wydaje z siebie Ziemia: śpiew ptaków, szum liści na wietrze,
szmer wody. Próbowali to odtworzyć głosem, rytm wystukiwali kośćmi, kamieniami, prymi-
tywnymi grzechotkami. w starożytności nastąpił rozwój muzyki. Powstały przede wszystkim
liczne instrumenty strunowe i dęte drewniane. Muzyka podporządkowana była głównie religii.
W swoim referacie chciałabym opisać muzykę starożytnej Grecji, jej rozwój, formy i instrumenty
wywodzące się z niej,a także jej powiązanie z mitologią i wpływ na późniejszą muzykę.

Grecy wierzyli, że muzyka pochodzi od bogów. Oni także ja wykonywali i byli w tym
mistrzami. Jednak ludzie zaczęli z nimi konkurować. Do X wieku p.n.e., w okresie homeryckim
kwitła głównie epika, rozwijały się taniec i pantomima. Muzyka w tym czasie była jednym z
elementów sztuki synkretycznej. Od X do VII, VI wieku zaznaczył się rozwój śpiewu przy
heterofonicznym wtórze kitary i aulosu, rozkwit liryki monodycznej ( Safona, Alkajos) i chó-
ralnej ( Pindar). W wieku V, IV p.n.e. za sprawa teatru pojawiła się właśnie muzyka chóralna.
W tragediach okresu klasycznego dominowały śpiewy chóru, były też sceny , którym towarzyszył
aulos. w okresie hellenistycznym ( IV- I wiek p.n.e.) wzmogły się wpływy Orientu (chromatyka,
instrumenty strunowe) , zanikł synkretyzm, muzyka stanowiła obiekt współzawodnictwa,
prócz dużej roli w kulcie bogów zaczęła wychwalać także człowieka. Towarzyszyła ona od
tego czasu ludziom w życiu codziennym, traciła jednak walory wychowawcze i etyczne.

Bliższe badanie tej muzyki uniemożliwia brak zabytków. Znana jest ona głównie ze
źródeł pośrednich, takich jak: archeologia, ikonografia, traktaty teoretyczne( Arystoksenos z
Taretu) i dzieł filozoficznych( Platon, Arystoteles) Są także nieliczne zachowane źródła muzyki,
z których najstarsze nie sięgają poza V wiek p.n.e. Są to między innymi fragmenty chóru
Oresta Eurypidesa, dwa hymny delfickie ku czci Apolla, dwa hymny Mesomedesa. Najwcześ-
niejsze świadectwa na temat jakiegokolwiek muzyka pochodzą z VII wieku p.n.e. Był to
Terpender, wielki muzyk i poeta, pochodził z Antissy na wyspie Lesbos. Działał w Sparcie w
latach 676- 673 p.n.e. i był twórcą pierwszej szkoły muzycznej. Przypisuje mu się między innymi:
zwiększenie w lirze liczby strun z czterech do siedmiu, autorstwo wielu nomosów i pieśni bie-
siadnych. Jego szkoła przetrwała do połowy VI wieku p.n.e. wykorzystuje się również źródła
z epok późniejszych, które powołują się na nieistniejące już traktaty i opisy muzyki. Muzykę
w starożytnej Grecji uważano za odbicie matematycznego ładu świata- był to tak zwany
kierunek empiryczny, który rozwinął się głównie w szkole pitagorejskiej. Drugi z kierunków to
kierunek dedukcyjny, z którym ściśle związany był Arystoteles. Przypisywano jej etyczno
-emocjonalne oddziaływanie na człowieka. Była to tak zwana teoria etosu muzycznego. Zapo-
czątkowana byłą przez pitagorejczyków i rozwinięta przez Damona, Platona i Arystotelesa.
wyróżnia się określone rodzaje etosu muzycznego, wiążąc je z poszczególnymi skalami muzycz-
nymi i przypisuje im konkretny charakter, na przykład doryckiej- surowość i spokój, frygijskiej
- namiętność. Muzyka w Grecji była jednogłosowa. Można w niej dostrzec wpływy muzyki
wschodniej ( Egipt, Mała Azja, Syria, Babilonia). Różnorodność w Grecji form i treści tekstu przyczyniła się do powstania wielu form
wokalnych oraz wokalno- instrumentalnych. Najstarsze formy tej muzyki to hymny i dziękczynne
peany na cześć Apolla, dytyramby na cześć Dionizosa, ody, rapsodie i elegie oraz chóralne pieśni
weselne zwane epithalaminy. Wszystkim uroczystościom religijnym towarzyszyły tańce- miały one
przeważnie znaczenie symboliczne. Podobnie jak we wszystkich wczesnych kulturach muzycznych,
także w Grecji muzyka wiązała się z kultem bogów. Istniała także muzyka nie kultowa, na przy-
kład pieśni ludowe lub bohaterskie. Odgrywała ona także wielka rolę w dramacie. Towarzyszące jej
instrumenty były jednak bardzo skromne. Istniały także czysto muzyczne formy, tak zwane nomoi,
czyli stałe schematy melodyczne według których wykonywano pieśni religijne. Spośród wielu form
muzycznych starożytnej Grecji większość przetrwała do dziś. Są to między innymi:
- Rapsodie- gatunek muzyczny nie mający ściśle określonej formy. Nazwa pochodzi od pieśni
rapsodów. Byli to antyczni recytatorzy poezji wygłaszanej w sposób śpiewany.
- Peany- w muzyce starożytnej Grecji to pieśni chóralne na cześć boskiego rodzeństwa Apolla i
Artemidy, później także na cześć innych bogów. Następnie zyskały także znaczenie pieśni trium-
falnej z okazji zwycięstwa wojennego lub igrzysk
- Hymny- pieśni podniosłe, uroczyste, ku czci Boga, bóstw, ojczyzny, idei lub wartości. Zapo-
czątkowana forma muzyki w starożytnej Grecji, uprawiana przez poetów różnych czasów.
- Ody- zwane też z łaciny carmen, to gatunek poetycki powstały w starożytnej Grecji. Po-
czątkowo oznaczała każdy utwór liryczny przeznaczony do śpiewania chóralnego lub solowego.
Forma silnie związana z muzyka, na przykład poprzez układ stroficzny. typ ody solowej wyk-
ształcił się w tak zwanej liryce eolskiej ( Alkajos, Safona, Anakreont), forma chóralna zaś była
związana głównie z twórczością Simoridesa z Keos i Pindara. Wykonywana była głównie z okazji
świąt i uroczystości ku czci bogów i bohaterów. Niekiedy miała także charakter modlitewny.
- Elegje- smutne utwóry liryczne, wyrażające żal po stracie kogoś bliskiego, a także ból związany
z istnieniem w ogólności. Przywołują często konkretne, tragiczne lub inne budzące smutek wydarzenia.
Bywały tez elegie miłosne, wyrażające cierpienia nieszczęśliwie zakochanego lub po utracie ukochanej
i patriotyczne.

Greckie pismo muzyczne, sięgające IV wieku p.n.e. było pismem literowym. Istniały
dwa różne systemy notowania muzyki wokalnej i instrumentalnej. Obecnie nie wiemy, czy oznaczenia
literowe nie były tylko szkieletem, na którym opierała się praktyka wykonawcza muzyków. O wiele
więcej niż o melodii wiemy natomiast o rytmice muzyki, głównie dlatego, że związana ona była ze
słowem i mową. Antyczne greckie formy muzyczne są identyczne z formami greckiej poezji, gdyż
rytm muzyki ściśle związany był z metrum poezji. Muzyka grecka to muzyka wokalna , melodia
zaś całkowicie uzależniona była od rysunku słowa poetyckiego i stanowiła coś w rodzaju muzycznej
deklamacji czy recytacji, w której melodia nie miała własnego, autonomicznego odbicia.

Znaczny wkład Grecy wnieśli także w rozwój instrumentów muzycznych. Do naj-
ważniejszych z nich należały:
- Aulos- należał do najbardziej rozpowszechnionych greckich instrumentów dętych drewnianych,
z grupy aerofonów, związany był głównie z kultem Apolla. Wykonywano go początkowo z kości
goleniowej , później z drewna ( główni z bukszpanu lub cedru), niekiedy z brązu, srebra lub złota.
Składał się z trzech części: ustnika (dseugos), części środkowej (holmos) i z właściwej rury ( bombys).
Grecy używali aulosów o różnej wielkości, w zależności odpowiednio od czterech rejestrów głosu
ludzkiego i w zależności od gry zespołowej z kitharą. Najpopularniejsze były aulosy podwójne,
złożone z dwóch piszczałek o jednakowej lub różnej długości i liczbie otworów od 4 do 15. Podczas
igrzysk greckich organizowano konkursy gry na aulosie (zawody auletów). Kithara- instrument ten zbudowany był z drewna, dlatego dźwięk
miał bardzo głośny i pełny. często kithara ozdobiona była syncerką,
a z czasem stała się jednym z najbardziej bogato zdobionych instru-
mentów świata antycznego. Gra na kitharze stała się tak popularna,
że osiągnęła stopień wirtuozerii. Początkowo kithara niewiele różni-
ła się od liry.W ciągu rozwoju zachowały pewne cechy wspólne:
formę zewnętrzną, liczbę strun oraz technikę gry. Lira jednak nie
była instrumentem tak ekspresyjnym jak kithara , pozostała więc
w roli instrumentu szkoleniowego i rozrywkowego. Struny kithary
prowadzone były od pudła rezonansowego pomiędzy ramionami
pionowo postawionej poprzeczki (z nawiniętymi paskami skóry).
Ich liczba wzrosła od początkowych pięciu do jedenastu. Struny
kithary (i liry) szarpane były palcami lub plektronem - płytką drew-
nianą, metalową bądź z kości słoniowej. Uderzenie struny rozszerzonym
. końcem plektronu wydłużało brzmienie i dawało konieczną siłę dźwięku.
- Lira- jest instrument o wąskim, czworobocznym rezonatorze, z którego wychodzą dwa łukowate
ramiona (np.: rogi antylopy), połączone poprzeczką. Często dolną część korpusu stanowił obciągnięty
skórą pancerz żółwia.
- Harfa- instrument strunowy, szarpany, znany o starożytności.

W muzyce starożytnej Grecji mogliśmy spotkać się także z takimi instrumentami
jak: forminga, syrinks, salpinks. Wielkie znacznie odgrywał też chór. Pierwotnie były to występy
śpiewaków i tancerzy w starożytnej Grecji uświetniające uroczyste obchody Dionizji (święta na
cześć boga Dionizosa). W antycznej tragedii jego pieśni wypełniały przerwy między aktami albo
też przewodziły akcji. Miały swoje znaczenie i nazwę: na wejście- parodos, w trakcie rozwoju akcji
na orchestrze- stasimon, na wyjście- exodos, śpiewane przemiennie z aktorem- kommos. W komedii
chór wykonywał pieśni nie mające związku z akcją- parabasis. W tragedii Ajschylosa chór uczstni-
czył w działaniach dramatycznych, u Sofoklesa był sędzią i komentatorem wydarzeń, u Eurypidesa
jego pieśni były w niewielkim stopniu związane z akcją. Miał on więc różnorakie znaczenie w
zależności od stylu pisania autora.

Muzyka odegrała tez dużą rolę w mitologii. Jej patronem był Apollo, syn Zeusa,
jeden z dwunastu bogów Olimpijskich. Ojciec podarował synowi złotą wirtuę, lirę i rydwan. Apollo
patronował sztuce , pasterzom, a często zapowiadał nieszczęście. Pod jego mocą było także
wróżbiarstwo i przepowiednie. Znany był z wielkiego talentu muzycznego, zwłaszcza z gry na lirze.
Opiekował się dziewięcioma muzami, córkami Zeusa
i Mnemosyne, inspirującymi śpiewy chóralne. Każda
z nich opiekowała się inną forma sztuki lub nauki:
Klio - historia
Euterpe - poezja liryczna
Talia - komedia
Melpomene - tragedia
Terpsychora - taniec
Erato - poezja miłosna
Polihymnia - poezja chóralnaUrania - astronomia
Kaliope - poezja epicka

Najbardziej związane z muzyka były Erato i Polihymnia. ta pierwsza często przedstawiana
była z lira w ręku. Polihymnia opiekowała się głównie hymnami heroicznymi i boskimi. bogowie i
bóstwa szczycili się swoja muzyką i bardzo nie lubili, gdy ludzie próbowali ich doścignąć. Gdy dzie-
więć córek króla Macedonii Pierosa postanowiło rywalizować z muzami, za karę Apollo zmianił je
w sroki.

Grecy wiele wnieśli do muzyki. Stała się ona podwaliną muzyki europejskiej (wpływ na
chorał gregoriański), zaś systemy greckie obowiązywały do czasów baroku. Do dziś używamy wielu
terminów z czasów starożytnych: melodia, metrum, rytm, ton, harmonia, gama, polifonia, symfonia,
chó, czy chromatyka. Także sam wyraz “muzyka” pochodzi z greckiego języka. Niestety z nielicznych
zachowanych przykładów muzyki greckiej trudno dziś odtworzyć pełniejszy obraz muzycznej kultu-
ry starożytnej Grecji. a bardzo możliwe, że dowiedzielibyśmy się jeszcze nie jednej ciekawej rzeczy i
wysłuchali nie jednego pięknego utworu .