Praca pisana dla osoby, która uważała, że jest tak sprytna, iż nie musi płacić.
Proszę korzystać!!!
Praca jest w wersji roboczej
SEKTY W PERCEPCJI MŁODZIEŻY
(na podstawie badań przeprowadzonych wśród uczniów
szkół ponadgimnazjalnych w .....................)
Plan pracy
Wstęp
I. Zjawisko sekt w literaturze przedmiotu
1.1. Problemy definicyjne i typologia sekt
1.2. Cechy charakterystyczne sekt
1.3. Metody działania sekt
II. Młodzież wobec sekt
2.1. Młodzież w świecie współczesnym
2.2. Przyczyny rozpowszechniania się sekt wśród młodzieży
2.3. Destrukcja w sektach
III. Charakterystyka wybranych sekt destruktywnych
(Kościół Zjednoczenia, Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kryszny, Instytut Wiedzy transcendentalnej, Scjęntologia, Misja Boskiej Światłości, Satanizm, Wspólnota Niezależnych Zgromadzeń Misyjnych „Rodzina”, Niebo – Zbór Chrześcijan Leczenia Duchem Bożym)
IV. Sytuacja prawna sekt w Polsce
IV. Metodologia badań własnych
4.1. Ogólna charakterystyka postępowania badawczego
4.2. Metody i techniki badań
4.3. Cel badań i problemy badawcze
4.4. Charakterystyka badanych
4.5. Analiza wyników badań
Zakończenie
Bibliografia
Spis tabel
Spis wykresów
Aneksy
I Zjawisko sekt w literaturze przedmiotu
Sekty są problemem interdyscyplinarnym bowiem obejmują wiele dziedzin życia człowieka i wiele etapów jego rozwoju. Uczestnictwo w sekcie (szczególnie destrukcyjnej) to nie tylko sprawa osoby, która została uwikłana czy zmanipulowana wskutek oddziaływań werbowników jakieś grupy, ale to także problem rodziny, szkoły do której taka osoba uczęszcza to problem bliskich, znajomych, można powiedzieć całego społeczeństwa i państwa, które przez destrukcyjną działalność sekty traci pełnowartościowego obywatela na korzyść zmodyfikowanego i zmienionego członka kultu destrukcyjnego często pozbawionego samodzielnego myślenia.
Sekty nie są zjawiskiem nowym; od zarania dziejów pojawiali się charyzmatyczni przywódcy duchowi, głoszący prostą a złudną odpowiedź na trudne egzystencjalne pytania, które nurtowały ludzkość od wieków. Przywódcy ci z niesamowitą siłą potrafili przyciągać całe rzesze wyznawców i naśladowców, gotowych na wszystko.
1.1 Problemy definicyjne i typologia sekt
W lata siedemdziesiątych XX w. W Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej i Europie Zachodniej pojawiały się nowe zjawiska społeczno-kulturowe - grupy odwołujące się do rozmaitych form religijności, mistycyzmu, duchowości. Te alternatywne w stosunku do wielkich religii świata (głównie chrześcijaństwa) ruchy, niejednokrotnie burzące istniejący ład społeczny, otrzymują nazwy o zabarwieniu pejoratywnym: nowe ruchy religijne, kulty, sekty, psychokulty, kulty destrukcyjne, quasi- bądź pseudoreligie. Na ich czele często stają ludzie żądni władzy i pieniędzy, którzy pod przykrywką stowarzyszeń czy grup religijnych starają się zaspokoić swoje ambicje, głosząc własne nauki, nowy porządek rzeczy i ład moralny. Pod koniec lat osiemdziesiątych XX w. Grupy te przedostają się do Polski, gdzie trafiają na podatny grunt. Nowe ruchy religijne od samego początku negatywnie wpisują się w polski krajobraz kulturowy (zaginięcia młodych ludzi, przestępstwa, psychomanipulacja, „pranie mózgu”).
Od lat dziewięćdziesiątych XX w. Po czasy współczesne wielu naukowców próbuje wyjaśnić termin "sekta", niestety bezskutecznie. Pojecie to dotyczy określonej wspólnoty, związku grupy ludzi, która wyodrębniła się z jakiejś wielkiej religii, ruchu społecznego czy światopoglądowego. Z uwagi na jego wielorakie znaczenie należy je rozpatrywać na różnych płaszczyznach - językoznawczej (lingwistycznej), religioznawczej, socjologicznej, psychologicznej, prawniczej.
Niektórzy znawcy kontrowersyjnych grup odrzucają termin „sekta”, chcąc go zastąpić innymi, które nie kojarzą się tak negatywnie. Proponują nazwy zastępcze: „nowy ruch religijny”, „grupa kultowa”, „grupa parareligijna”, „grupa psychomanipulacyjna”, „nowa religia” i inne. Istnieje, jednak możliwość, że jeśli zastąpi się Termin „sekta” innym sformułowaniem, po upływie pewnego czasu ono również ulegnie pejoratywnemu zabarwieniu.
Słowo "sekta" pochodzi z języka łacińskiego (sequor) i oznacza: naśladować kogoś, pójść za kimś. W tym znaczeniu samo określenie sekta można odnieść także od historycznych kościołów chrześcijańskich, które przecież idą za swym Mistrzem Jezusem z Nazaretu.
Słowo "sekta" ma także inne znaczenie, które wyprowadza się etymologicznie od łacińskiego słowa secare a oznacza ono odcinać, odłączać. I to znaczenie jest chyba najbardziej znamienne dla nowych ruchów religijnych, które odłączają, oddzielają się od swych macierzystych Kościołów, przejmując z nich pewne elementy lecz jednocześnie tworząc zupełnie nowe grupy.
W „Słowniku wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych” autorstwa Władysława Kopalińskiego sekta jest określana jako „odszczepieńcza grupa religijna, która odłącza się od wyznania macierzystego (jako) odłam wyznaniowy w obrębie danej religii.”
Z językoznawczym podejściem ściśle koresponduje ujęcie religioznawcze, według którego "sekta" oznacza grupę czy ruch religijny wyodrębniony z jakiejś wielkiej religii świata lub związek wyznaniowy, który oderwał się od któregoś z kościołów bądź wspólnot religijnych i przyjął własne zasady doktrynalne oraz strukturę organizacyjną. Zatem sekta to grupa religijna posiadająca własny światopogląd, wywodzący się z jakiejś wielkiej religii (hinduizm, buddyzm, judaizm, chrześcijaństwo, islam), ale radykalnie odcinający się i różniący od niej, lecz nietożsamy z nim. Grupy te są uważane zazwyczaj za zagrożenie dla wolności obywateli i społeczeństwa. Wyróżniają się one pewnymi szczególnymi zachowaniami: często mają strukturę autorytarną, stosują różna formę prania mózgu i kontroli myśli, nacisku grupowego, wsączają w swych członków poczucie winy i strachu.
Wybitny filozof o. J.M. Bocheński uważa, że sekty to „wspólnoty religijne lub pozareligijne, odznaczające się tym, że członkowie uważają przywódcę sekty, jej guru, za bezwzględny autorytet. Sekty mogą powstawać zarówno wewnątrz wielkich wspólnot religijnych (Kościołów), jak i poza nimi, ale mają zawsze ten sam charakter: wypowiedzi guru, są uważane za objawienie boskie, jego rozkazy są bezwzględnie obowiązujące.”
Podobne stanowisko reprezentuje E. Kubarska-Plaskota (socjolog i dziennikarka), która uważa, że sekty dążą do uczynienia z młodego człowieka bezwzględnej istoty funkcjonującej według woli guru i głoszonej przez niego ideologii. W zamian za poczucie bezpieczeństwa i psychicznego komfortu żądają od swoich członków zrezygnowania z wolności i odpowiedzialności.
Określenie sekty jest wieloznaczne i dlatego poszczególni autorzy, biorąc pod uwagę silne oddziaływanie czynników historycznych, społecznych i kulturowych podają własne wyjaśnienia.
W obrębie socjologii istnieje zgoda co do tego, że sekty mogą pojawiać się nie tylko w społecznościach religijnych. Z tego też względu termin „sekta” bywa używany w kilku znaczeniach – szerszym i węższym. W szerszym znaczeniu „sekta” to grupa charakteryzująca się ostrą izolacją względem otoczenia, wynikającą z własnego, odrębnego, najczęściej opozycyjnego systemu wartości, z mocno akcentowaną rolą przywódcy. Cechuje ją silna więź wewnętrzna, najczęściej dla jej członków jedyna, a także wymóg bezwzględnego posłuszeństwa i lojalności. Tak pojęta sekta jest więc grupą społeczną, której najistotniejszą cechą jest izolacja w stosunku do pozostałych grup społecznych. Nie chodzi wyłącznie o izolację przestrzenną, lecz o izolację o charakterze światopoglądowym, ideologicznym czy psychologicznym.
W wąskim rozumieniu socjologicznym sekta „stanowi grupę wyposażoną w intersubiektywny system integracji, polegający na świadomym, dobrowolnym i celowym podleganiu ściśle ustalonym regułom i rygorom życia we wspólnocie. Członkowie takich grup są w pełni świadomi swej przynależności.” Tego rodzaju grupy powstają najczęściej na skutek protestu pewnej ilości wyznawców w stosunku do tego, co dzieje się w organizacji eklezjastycznej, a następnie doprowadzają do zerwania z nią i utworzenia nowej organizacji, przybierającej postać sekty.
Według Maxa. Webera i Ernsta. Troeltsch’a sektą jest społeczność „oparta na dobroczynnej umowie, w odróżnieniu od instytucjonalnej wspólnoty Kościelnej, do której członkowie włączani są automatycznie, przez urodzenie się w rodzinie o danym profilu religijnym.” Autorzy podkreślają, iż pewne grupy sekciarskie powstały niezależnie od kościołów, bez doktrynalnego, obrzędowego czy organizacyjnego powiązania z nimi. Nie są również wyrazem jakiejś reformy czy protestu wewnątrz wspólnoty religijnej.
Podobnie jak M. Weber i E. Troeltsch – Jean Sequy widzi w sekcie „związek powstały a gruncie wzajemnego i dobrowolnego porozumienia osób, które po pewnych konkretnych doświadczeniach religijnych postanowiły związać się z innymi chrześcijanami, mającymi takie same doświadczenia. Utworzona w ten sposób grupa opiera swa prawomocność na więzi łączącej wiernych między sobą i Bogiem.”
W psychologicznym podejściu do problemu "sekt" podkreśla się totalitarny charakter grupy, która narusza podstawowe prawa człowieka bądź zasady współżycia społecznego. Działa destrukcyjnie na jednostkę, rodzinę przez stosowanie technik psychologicznych i socjologicznych, wykorzystywanie fizyczne, psychiczne, materialne, co powoduje uzależnienie osoby od grupy lub jej przywódcy.
Komisja Praw Człowieka 10 grudnia 1993r. Określiła sekty jako „religijne bądź nie religijne ugrupowania, których praktyki pozostają najczęściej w sprzeczności z ustawodawstwem broniącym praw osób lub funkcjonowania praworządnego państwa” , zaś postępowanie sekciarzy zostało opisane w następujący sposób: „(…) omijanie prawa przez dopuszczanie się czynnych zniewag, uprowadzeń, nadużycia zaufania, oszustw, przestępstw finansowych i podatkowych, przypadków złego traktowania, odmowy pomocy osobom znajdującym się w niebezpieczeństwie, podżegania do nienawiści na tle rasowym, handlu środkami odurzającymi.”
W świetle prawa za sektę uznaje się grupę społeczną, posiadającą silnie rozwiniętą strukturę władzy, charakteryzującą się znaczną rozbieżnością celów deklarowanych i realizowanych oraz ukrywaniem norm w sposób istotny regulujących życie członków. Narusza podstawowe prawa człowieka i zasady współżycia społecznego, a jej wpływ na członków, sympatyków, rodziny, społeczeństwo ma charakter destrukcyjny.
W prawodawstwie polskim nie stosuje się terminu „sekta”. Ustawodawca polski w żadnym z obowiązujących aktów prawnych nie podał znaczenia tego terminu. Podjęto natomiast próbę zdefiniowania sekty kryminogennej. „Jest to zespół ludzi powiązanych ze sobą wspólnym,
z reguły uformowanym przez nich światopoglądem oraz stałymi bądź okresowymi formami kultowymi, pseudokultowymi oraz organizacyjnymi, zaś cele działania tego zespołu bądź formy realizacji wynikające z ich światopoglądu, zachowań kultowych lub pseudokultowych, nie są uznane przez państwo oraz są sprzeczne z prawem lub z zasadami współżycia społecznego.”
Elementy składowe istotne dla sekty najjaśniej ujmuje definicja W. Nowaka, w świetle której sekta jest grupą społeczną charakteryzującą się „ostrą izolacją względem otoczenia, wynikającą z własnego, odrębnego najczęściej opozycyjnego systemu wartości z mocno akcentowaną rolą przywódcy. Grupę taką cechują bardzo silne więzi wewnętrzne, praktycznie dla jej członków jedyne oraz bezwzględna lojalność.” Jest to definicja opisowa, która uwzględnia cechy charakterystyczne sekt: ekskluzywizm, izolację, woluntaryzm, fanatyzm, ślepe posłuszeństwo, ostre zerwanie z głównym wyznaniem religijnym (które zostaną opisane w kolejnym rozdziale).
Wykładowca psychologii na Uniwersytecie Salezjańskim w Rzymie – E. Fizzotti, uważa, że sekty w rzeczywistości nie proponują żadnej wiary, a dają jedynie doświadczenia indywidualne, wewnętrzne oparte na emocjach, sentymentach uczuciach, w których znaczącą rolę odgrywa płacz, uściski, okrzyki radości lub zjawiska pozazmysłowe – trans, proroctwa oraz uzdrowienia – odmiennej wolności od tej, jaka opiera się na rozumie i sumieniu.
Należy pamiętać, iż nie wszystkim ruchom bez wyjątku można przypisywać miano „sekty”. Terminu tego nie należy stosować bez zastanowienia do Kościołów czy wspólnot chrześcijańskich, jak również do wielkich religii nie chrześcijańskich. Trzeba rozróżnić między Kościołem a sektą oraz między religią a sektą. H.R. Niebuhr stwierdził, iż dany człowiek, staje się członkiem kościoła z tytułu urodzenia, a do sekty wstępuje sam, gdy jest już dojrzały. Natomiast J. Wach, zauważył, że jest to prawdziwe w niektórych przypadkach, gdyż niektórzy ludzie wstępują do kościoła lub też od urodzenia są członkami sekty.
Wspomniany wcześniej w niniejszej pracy M. Weber i E. Troeltsch byli pierwszymi socjologami, którzy zdefiniowali sektę w opozycji do Kościoła.
M. Weber pisał: „to socjologiczne pojęcie trzeba naturalnie troskliwie uwolnić od wszelkich nadanych mu przez kościelne kalumnie odcieni. Kościół odróżnia się od sekty, w socjologicznym sensie tego słowa, przez to, że uznaje siebie za administratora swego rodzaju fideikomisu wiecznych darów zbawczych [...] oraz za administratora charyzmy urzędowej. Sekta jest taką wspólnotą, która rezygnuje z uniwersalizmu, jest dobrowolnym stowarzyszeniem osób religijnie kwalifikowanych. Sekta, jako twór apolityczny, występuje na rzecz rozdziału Kościoła od państwa, tolerancji i wolności sumienia”. Sekta, jego zdaniem, bardziej ceni sobie uzależnienie emocjonalne niż intelektualne. Pierwszoplanowym zadaniem jest tworzenie atmosfery oraz wyzwalanie wśród członków wspólnoty doświadczeń religijnych, bez konieczności i potrzeby ich intelektualnego objaśnienia. Według Troeltscha, Kościół jest instytucją wyznaniową, która opowiada się za określonym porządkiem społecznym i wspólnie z uprzywilejowanymi klasami i grupami społecznymi, dąży do utrzymania ładu społecznego. Sekta natomiast jest nastawiona opozycyjnie wobec danego „porządku społecznego”, realizuje własne ideały religino-etyczne”.
Wyodrębnione w typologii cechy, według których dokonali podziału grup religijnych na Kościoły i sekty prezentuje tabela 1.
TABELA 1
Podział grup religijnych na Kościoły i sekty wg Maxa Webera
Cechy podziału Kościoły Sekty
Na skali
Partykularyzmu/
Uniwersalizmu - przejawiają tendencję do
uniwersalności
i powszechności.
- pragną zachować
odrębność i lokalny
wspólnotowy charakter
Zasady
człowieczeństwa - są zbiorowościami
Gotowymi na przyjęcie wszystkich ludzi spełniających określone – niekiedy minimalne – wymogi formalne lub deklarujących posiadanie odpowiednich poglądów. - są grupami ekskluzywnymi wymagającymi szczególnych kwalifikacji duchowych
Zasady
Przywództwa - są zbiorowościami hierokratycznymi o złożonej, często wielopoziomowej strukturze wewnętrznej. Władza opiera się na autorytecie urzędu, a nie osobowości czy cechach indywidualnych jednostki. - odwołują się do nadzwyczajnych, nadprzyrodzonych, charyzmatycznych zdolności swych przywódców i liderów.
Doktryna - bardziej skłonne są do kompromisów, adoptowania nowych elementów światopoglądu
- współuczestniczą w tworzeniu społecznego porządku. - z zasady odrzucają, negują bądź zwalczają istniejący porządek rzeczy,
- zwykle kwestionują i krytykują istniejący porządek społeczny.
Kodeksy
postępowania - wewnętrzne przepisy regulujące obowiązki i prawa członków są bardziej luźne – mimo, iż niekiedy prawnie skodyfikowane.
Przekroczenie zasad dyscypliny czy powinności rzadko stanowi podstawę wykluczenia z grupy - stosują zazwyczaj sztywne rygory, konsekwentną dyscyplinę wewnętrzną, której przestrzeganie jest warunkiem koniecznym członkowstwa w sekcie.
Reguły
Organizacyjne - opierają swą strukturę i organizację na zasadach modelu biurokratycznego
- wpisują się w zasady ziemskiej logiki, dostosowując do wymogów funkcjonalności, przydatności, kompetencji. - opierają swa strukturę i organizacje na modelu charyzmatycznego
- lekceważą zazwyczaj społeczna logikę, schemat rozumowania racjonalnego, odwołując się do irracjonalnych motywów działań ludzkich.
Podobnej próby uporządkowania pojęć związanych z grupami religijnymi, dokonał niemiecki myśliciel – E. Troeltsch, według którego Kościół jest instytucja wyznaniową opowiadającą się za określonym porządkiem społecznym, powiązana w różny sposób z różnymi warstwami i grupami społecznymi, dążąca do utrzymania „ładu społecznego”. Sekta zaś powstaje spontanicznie a jej członkowie wywodzą się najczęściej z grup pozostających w opozycji do istniejącego „porządku społecznego”.
W ujęciu potocznym sekta ma pejoratywne odniesienia, skojarzenia, a
Także emocjonalny koloryt. W ciągu wieków sekta była raczej pojęciem neutralnym. Z czasem jednak, gdy działające sekty wykazywały skrajne formy doktrynalne i kultyczne, pociągnęło to za sobą konflikty z kościołami, systemami państwowymi i społeczeństwem oraz narzuciło pojęciu wymiar pejoratywny. Obciążenia negatywne usankcjonują obecnie również z uwagi na działanie między innymi sekt destrukcyjnych o charakterze antyspołecznym, antypaństwowym i antywychowawczym.
Destrukcyjna grupa to taka, która przybiera formę totalitarną, podszywając się pod wspólnotę religijną, stowarzyszenie kulturalne czy różne formy terapii. Obowiązuje w niej bezkrytyczne posłuszeństwo przywódcy lub kierownictwu, które on wyznaczył. Do tego należy dołączyć oddanie się idei darmowej pracy dla grupy i przełożonych, rozbudowany system kontroli, zakazów, kar oraz technik psychologicznych, całkowitą zależność adeptów od wspólnoty, a także zniesienie związków rodzinnych i społecznych.
S. Hassan zajmujący się problematyką sekt definiuje destrukcyjną sektę jako organizację totalitarną o strukturze piramidalnej sprawującą całkowitą kontrolę nad człowiekiem lub grupą ludzi. Destrukcyjna sekta używa oszustwa w rekrutacji nowych członków (pozbawiając jednostkę prawa do podjęcia w pełni świadomej decyzji opartej na pełnej informacji) i kontroli umysłu uzależniając członków i wymuszając posłuszeństwo doktrynie i przywództwu sekty.
Analiza pojęcia „sekta” wskazuje, iż próba stworzenia jednej powszechnie akceptowanej i precyzyjnej stwarza olbrzymie trudności. Wynika to z faktu, że każda definicja powoduje coraz więcej dodatkowych nieścisłości i kontrowersji, niż ich usuwa czy wyjaśnia. Spowodowane jest to między innymi złożonym charakterem grupy tworzącej sektę, gdyż posiada ona różne charakterystyki, spełnia atrybuty zbiorowości formalnej i nieformalnej, grupy typu wspólnotowego, jak i zrzeszonego. Posiada także silne psychologiczne i jednostkowe uwarunkowania, obejmując szczególny typ motywacji ludzkich. Można jednak wyróżnić pewne cechy, które charakteryzują wszystkie sekty – ostra izolacja względem otoczenia, niszczenie osobowości człowieka, podporządkowanie się woli „guru”, manipulację i wykorzystanie adeptów.
Dlatego w niniejszej pracy mianem „sekty” określać będziemy „grupę, w której bez względu na wyznaniowa ideologię, doktrynę czy wiarę, praktykuje się manipulację umysłową prowadzącą do psychicznego (niekiedy tez fizycznego, a często finansowego) zniszczenia jednostki, jej rodziny, otoczenia i społeczeństwa w celu skłonienia jej do bezwarunkowego przyłączenia się i uczestnictwa w dziele zagrażającym prawom człowieka i obywatela.”
W ten sposób zostaje postawiona pewna granica między sektami „destruktywnymi”, a odłamami religijnymi, czyli „nowymi ruchami religijnymi” i innymi grupami ezoteryczno – okultystycznymi, które nie urągają podstawowym prawom ustanowionym przez konstytucję.
Następujące kryteria pozwalają stwierdzić, czy dana grupa jest szkodliwa:
1. Władza – w czyich spoczywa rękach?
2. Przywódca – czy jest autokratą czy liczy się z głosami grupy?
3. Struktura wewnętrzna – jaki jest margines wolności, jakie reguły rządzą kształtowaniem postaw, życiem wspólnoty, małżeńskim, rodzinnym?
4. Finanse – skąd pochodzą pieniądze, jak są wykorzystywane i kontrolowane?
5. Życie adeptów – jak są rekrutowani, czy biorą udział w życiu społecznym, jak wygląda opieka socjalna oraz kształcenie zawodowe?
Pomimo powyższych kryteriów rozpoznanie szkodliwości danej grupy jest dzisiaj znacznie trudniejsze niż kiedyś. W początkach lat siedemdziesiątych, aby wykazać niebezpieczne ruchy wystarczyła obserwacja stosowanych metod – nachalna rekrutacja w miejscach publicznych i zbieranie datków, silna indoktrynacja i swoisty żargon, skupienie bogactw w rekach jednostek. Jednak po 1978r. grupy nowej fali starają się „zniknąć w tłumie”, stosując się do przyjętych ogólnie zasad funkcjonowania.
Propagandę uprawiają pod przykrywką stowarzyszeń edukacyjnych, filantropijnych czy kulturalnych. Interesują się głównie środowiskami dotkniętymi kryzysem, niektóre grupy nazywają siebie „naukowymi”, terapeutycznymi, twierdząc, że ich działalność to psychotechnika.
Typologia sekt
W literaturze przedmiotu znane są socjologiczne i antropologiczne typologie oraz podziały grup kultowych i sekt. Pod względem formalnym i treściowym (teologicznym, socjologicznym, psychologicznym, geograficznym, historycznym, etnicznym, rasowym) istnieje wiele typów sekt. Są na ogół odpowiedzią na doktrynalne, moralne czy prawne niewłaściwości w macierzystej religii. Stosowane w nich kryteria są zarówno religijne, jak i społeczne. Podane poniżej podziały z całą pewnością nie są wyczerpujące, mają jednak pomóc w objęciu tak skomplikowanego zjawiska społecznego, jakim są sekty.
Jedna z typologii stworzona przez Roya Wallisa dzieli nowe ruchy religijne ze względu na ich stosunek do świata społecznego, do panującego porządku politycznego. Są to grupy afirmujące istniejący porządek polityczny i społeczny, grupy adoptujące się do panującego ładu oraz grupy odrzucające, kontestujące rzeczywisty świat społeczny. Typologia ta obejmuje takie grupy wyznaniowe, które wyrażają krytyczny stosunek do zasad rządzących organizacja społeczeństw, kwestionują reguły zawarte w kulturze, prowadzące ich zdaniem do deformacji światopoglądowych i utrudniających spełnienie podstawowego celu ludzkości, jakim jest osiągnięcie zbawienia.
Najczęstszym rodzajem sekt są wspólnoty o charakterze pluralistycznym, które traktują wszystkie religie i grupy wyznaniowe jako równorzędne, spełniające na równi wole boską i potwierdzające regułę o powszechności i uniwersalności religii. Nie stoją one w opozycji do żadnego z istniejących światopoglądów, nie wyłaniają się na drodze buntu, schizmy czy rozłąki. Taki charakter przybiera wiele z współczesnych sekt, dostosowując się do wymagań społeczeństw demokratycznych. Jako reprezentatywne są tu sekty o rodowodzie hinduistycznym, buddyjskim czy protestanckim. Niektóre wchłaniają elementy innych religii, inne chcą istnieć i działać ponad podziałami i konfliktami współczesnego świata. Do sekt o charakterze pluralistycznym należy Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kryszny.
Drugi, przeciwny w pewnym sensie do pierwszego typ sekt tworzą wspólnoty separatystyczne (izolacyjne, niezależne), przejawiające tendencje do eskapizmu, izolacjonizmu i ucieczki od rzeczywistości. Mogą to być sekty o rodowodzie utopijnym, mistycznym, kontestacyjnym. Za najbardziej rozpowszechniony rodzaj uchodzą sekty adwentystyczne. Do sekt tego typu należą m.in. Kościół Zjednoczeniowy Moona, grupy Rodzin Miłości.
Kolejnym typem sekt są grupy o charakterze schizmatycznym, które powstały na skutek konfliktów i rozłamów w łonie szerszych zbiorowości wyznaniowych, a także secesjonistyczne, heretyckie, kacerskie. Częstym kryterium wyróżnienia tego rodzaju sekt i grup kultowych staje się prawo cywilne lub kościelne. Większość z tych grup obumiera i ginie. Niektóre, zwłaszcza te posiadające duży potencjał instytucjonalny i licznych członków, tworzą odrębne wielogeneracyjne kościoły. Na tej zasadzie zrodził się m.in. Kościół Prawosławny, Kościół Luterański, Kościół Anglikański.
Sekty o charakterze eskapistycznym, kwestionują z zasady nie tylko istniejący porządek religijny i moralny, ale nie uznają także zasad ładu społecznego. Najczęściej są to radykalni buntownicy przeciwko systemom normatywnym, z wyjątkiem ich własnych. Przyjęte przez nich wartości stoją w wyraźnej sprzeczności z ogólnie przyjętymi. Występuje więc silne poczucie odrębności i obcości, wyrosłe w klimacie buntu, opozycji i sprzeciwu wobec większości. Reprezentatywna dla tego typu sekt jest sekta satanistyczna.
Sekty, które zastygły niejako w sztywnym kształcie wyznaniowym to tradycyjne, ortodoksyjno-prawowierne grupy religijne. Często stosuje się wobec nich określenie: sekty pietystyczne. Są to z reguły te, które wyłoniły się w trakcie reform systemu teologiczno-kościelnego, opowiadające się za poprzednią doktryna religijną bądź powracające do tradycji czerpanych z pierwszych gmin chrześcijańskich. Przeważnie są to sekty o bardzo surowych obyczajach i regułach postępowania wewnętrznego ze ściśle wyznaczoną segregacja płciową. Wewnątrz tego typu zbiorowości nie istnieje własność prywatna, przy interpretacji prawd wiary opierają się na ideale miłości bliźniego i nieczynieniu bliźniemu krzywdy.
Do sekt o charakterze mesjanistycznym zaliczyć można zarówno sekty millenarystyczne, scjentystyczne i adwentystyczne. Są to sekty cechujące się silną mobilizacja wobec zadań traktowanych jako pochodzące od Boga. Prowadząc działalność misyjną lokują się z zasady w obrębie grup o stosukowo małej liczbie członków. Sekty te mogą również posiadać charakter eskapistyczny czy schizma tyczny. Do tego typu sekt należy Kościół Zjednoczeniowy.
Na czysto religijnych lub paranaukowych założeniach oparte są sekty utopijne. Wiele z nich ma charakter scjentystyczno-ateistyczny. Tworzą się i funkcjonują w oparciu o optymistyczna wiarę w możliwość ludzkiego odnalezienia i realizacji idealnej, absolutnej formy organizacji grupowej. Większość tego typu sekt odwołuje się do zasad wspólnotowych, więzi typu pierwotnego jako jedynych zdolnych do nadania grupie społecznej cech doskonałości.
Sekty synkretyczne to sekty, których wierzenia i dogmaty stanowia zlepek elementów różnych wyznań. Wywodzą się one zazwyczaj z jednej religii lecz włączają do swych dogmatów kanony wywodzące się z innych religii.
Inną klasyfikację sekt zaproponował Międzyresortowy Zespół
do Spraw Nowych Ruchów Religijnych w sporządzonym w 2000r. Raporcie o niektórych zjawiskach związanych z działalnością sekt w Polsce.
W raporcie sekty zostały podzielone: z uwagi na stosunek do religii, ze względu na stosunek doktryn wobec istniejącego świata, ze względu na stosunek do wartości uznawanych przez społeczeństwo.
1) Z uwagi na stosunek do religii sekty dzielą się na: sekty religijne, sekty pozareligijne, sekty synkretyczne.
Sekty religijne dzielone są:
- ze względu na przyczyny powstania:
• Powstałe w skutek rozłąki w ramach macierzystego wyznania czy szerzej religii;
• Powstałe równolegle do istniejących wyznań jako samoistne, autonomicznie nowe religie.
- ze względu na źródła oraz przedmiot kultu:
• Wywodzące się z chrześcijaństwa - grupa ruchów, głoszące, że na ich przykładzie dokonuje się wypełnienie idei chrystianizmu. Uważają, że dopełniają lub twórczo rozwijają dzieło, którego Jezus (w ich przeświadczeniu) nie doprowadził do końca;
• Wschodnie - sięgające do religii Dalekiego Wschodu, głównie buddyzmu i hinduizmu.
• Islamskie - nawiązujące do tradycji muzułmańskiej;
• Neopogańskie - nawiązujące do religii prasłowiańskich;
• Ekologiczne – ruchy o charakterze panteistycznym, odwołujące się do religijnej lub quasi-religijnej motywacji, głoszące idee głębokiej ekologii;
• Neodeistyczne - w wyznaniach wiary nawiązują do zasad siedemnastowiecznego deizmu;
• Wywodzące się z indywidualnych objawień - założone przez osoby, których udziałem stało się silne doświadczenie religijne - objawienie. Wokół głoszonych przez założyciela treści tego objawienia skupia się pewna liczba członków i podejmują oni pracę nad stworzeniem bardziej lub mniej sformalizowanej wspólnoty, charyzmat założyciela jest przy tym silny, potrafi on przelać swoje doświadczenie w bardziej trwałe ramy organizacyjne;
• Czciciele UFO - wierzą w istnienie pozaziemskich cywilizacji i interpretują historyczne religie ludzkości jako odmianę ich własnej wiary w przybyszów z kosmosu, niekiedy przekonania te przybierają postać tezy o stałych kontaktach pozaziemskich istot z ziemianami;
• Teozoficzne, okultystyczne i różokrzyżowców - nawiązujące do tradycji ezoterycznych, alchemii, magii i spirytyzmu;
• Satanistyczne – grupy bardzo zróżnicowane - począwszy od młodzieżowego protestu i mody, stanowić mogą ilustrację dla nurtów metalowej muzyki, lecz głównie są formą kultu natury, siły i buntu przeciw ich zdaniem - mieszczańskiej, pruderyjnej, zakłamanej i chrześcijańskiej (także rozumianej jako kult litości) cywilizacji, lub kultu wszelkiego zła nieosobowego czy też osobowego widzianego w szatanie i jego aniołach;
• Ruchy ukrytego potencjału ludzkiego, uzdrawiania i ruchy paranaukowe - za cel swojej pracy uważają wydobycie z człowieka jego "ukrytego potencjału", który został stłumiony i zagłuszony. Paradygmat cywilizacyjny, nastawiony nie na wartości duchowe, tylko materialne, stanowi dodatkową przeszkodę do pokonania, przełamanie tego stanu można dokonać metodami, takimi jak: parapsychologia, psychologia transpersonalna, rebirthing, reiki, medycyna niekonwencjonalna, stanowiącymi działania na granicy psychoterapii i religii.
• Grupy o charakterze mieszanym - są to grupy, w których doktrynie religijnej obecne są najróżniejsze wątki religijne, zaczerpnięte z różnych tradycji religijnych; brak dominującej tradycji religijnej powoduje, że dość trudno dokonać klasyfikacji, wiele z nich łączy się światopoglądowo z duchowością New Age.
Sekty pozareligijne
W zakresie sekt pozareligijnych przedstawione zostaną grupy, charakterystyczne ze względu na kierunki ich działalności, gdyż niemożliwe jest dokonanie podziałów w sposób, w który poszczególne elementy wzajemnie by na siebie nie zachodziły. Sekty pozareligijne dzielimy na;
• Psychoanalityczne lub pseudopsychoanalityczne - chcą wyzwolić podświadomość z jej słabości poprzez techniki parapsychologiczne, będące w opozycji do klasycznej psychologii i psychoanalizy,
• Terapeutyczne - proponują różnego rodzaju terapie, treningi, które mają spowodować uleczenie z chorób, porzucenie nałogów, odmłodzenie, poszerzenie pamięci, rozwinięcie zdolności medialnych, uzdrowienie chorobowych stanów psychicznych,
• Ekonomiczne - wykorzystujące techniki manipulacji, oraz metody wpływu grupy w celu osiągnięcia maksymalnych korzyści majątkowych,
• Edukacyjne - prowadzą działalność edukacyjną w formie szkół, uczelni, szkoleń, kursów, wprowadzając własne techniki i metody nauczania,
• Polityczne - prowadzą działalność o charakterze politycznym aby uzyskać odpowiednie wpływy na sytuację państwa,
• Alternatywne - propagują organizację życia radykalnie różną od społeczeństwa i istniejących stosunków międzyludzkich,
• Uzdrowicielskie - proponują terapie odwołujące się do metod irracjonalnych, albo dalekich od naukowych.
Sekty synkretyczne
Grupy te cechują się propagowaniem przekonań religijnych lub pozareligijnych z jednoczesną aktywnością na polu pozareligijnym, pozornie nie mającym żadnego związku z religią. Można powiedzieć, że sekty tego typu mają wiele fasad, które są wykorzystywane w zależności od potrzeb.
2) ze względu na stosunek doktryn wobec istniejącego świata, sekty dzielą się na: odrzucające świat i afirmujące świat.
Odrzucające świat:
• Sekty, dążące do zmiany świata poprzez samodoskonalenie się i stymulowanie doskonalenia innych członków danego społeczeństwa zgodnie z określoną doktryną, systemem norm moralnych wspartych przyjętymi formami rytualnymi,
• Sekty, które wyróżniają się postawą agresywną wobec świata zewnętrznego,
• Sekty, które nie cenią świata zewnętrznego i dążą do usunięcia się z tego świata, są to między innymi tzw. Sekty apokaliptyczne, które przepowiadając bliski kataklizm oferują swym adeptom możliwość ucieczki fizycznej bądź duchowej.
Afirmujące świat.
3) ze względu na stosunek do wartości uznawanych przez społeczeństwo sekty dzielą się na:
• Konwertystyczne – takie, które uważają, że świat można uczynić lepszym poprzez zmianę człowieka, misyjną działalność moralizatorską i wychowawczą,
• Adwentystyczne - głoszą bliski koniec świata, są opozycyjnie nastawione wobec tradycyjnych religii, zasad ustrojowych, organizacji państwowych i militarnych,
• Pietystyczne – grupy, skoncentrowane na wspólnych, wewnętrznych przeżyciach mistycznych, izolujące się od świata zewnętrznego,
• Gnostyczne - ceniące wiedzę, wartości intelektualne, nie izolujące się od społeczeństwa.
W Polsce działa kilkaset nowych sekt i ruchów religijnych. Biuro Bezpieczeństwa Narodowego w Raporcie o stanie bezpieczeństwa państwa stwierdziło m.in., że niektóre z sekt przyczyniają się do powstania zagrożenia ładu i porządku publicznego.
1.2. Cechy charakterystyczne sekt
Często przyjmuje się szeroka definicje sekty, zbierając istotne elementy opisu działania i doktryny różnych grup wyznaniowych potocznie uznawanych za sektę. Do charakterystycznych właściwości sekt zalicza się m.in.: przekonanie członków o ich wyjątkowości, izolację od świata zewnętrznego, kierowanie się woluntaryzmem w postępowaniu, ślepe podporządkowanie się członków przywódcom ruchu oraz fanatyzm w wyznawaniu prawd i zamknięcie na wszelkie dialogi z obcymi. Poza tym spełnia ona warunki kształtujące grupę:
a) między dwoma lub więcej osobami istnieje bezpośrednia interakcja;
b) muszą mieć one wspólny cel;
c) istnieją normy grupowe;
d) istnieje struktura grupy.
e) członkowie maja świadomość, że stanowią odrębną w stosunku do innych grupę osób.
Według wspomnianych wcześniej autorów – M. Webera, E. Troeltscha
i J. Sequy sektę i jej członków charakteryzują:
a) akt radykalnego odejścia od tradycyjnej religii, na podstawie silnego przeżycia osobistego lub religijnego;
b) wyraźna separacja od dotychczasowej postaci wiary – zerwanie musi mieć postać całkowitej separacji;
c) wymaganie pełnego utożsamiania się z grupą. Chociaż w każdej niemal sekcie podkreśla się, iż zbawienie dokonuje się przez osobista wiarę, to jednak wymaganie autoidentyfikacji z nią jest o wiele większe niż w tradycyjnych społecznościach religijnych;
d) kontrola i silna organizacja wewnętrzna;
e) zaostrzone wymagania etyczne;
f) duch elitaryzmu i odwołanie się przywódców do bezpośredniego uprawomocnienia przez Boga;
g) fanatyzm doktrynalny;
h) zachowania przyjęte przez ludzi jako irracjonalne, dziwaczne lub śmieszne Są one trudne do jednoznacznego określenia, ale za „sekciarskie” można przyjąć następujące postawy: traktowanie niemal wszystkich form kultury współczesnej lub organizacji służących międzynarodowemu dobru jako szatańskie, pozbawienie rodziców wpływu na ich niepełnoletnie potomstwo, odrzucanie pewnych lub wszelkich form opieki lekarskiej;
i) wykorzystanie wiary adeptów dla celów finansowych, zaspokojenie ambicji „wodzowskich”.
G.Mensching uważa, że sektę charakteryzują następujące cechy:
„a) kierownictwo typu charyzmatycznego odwouace się do nadprzyrodzonego autorytetu;
b) dobrowolność uczestnictwa; chociaż nie każdy może zostać członkiem sekty, to jednak przynależność do niej nie jest obowiązkowa;
c) bezkompromisowa , radykalna postawa członków sekty wobec świata i uznawanych wartości, często połączona ze ślepym fanatyzmem;
d) tendencja do jednostronnej interpretacji doktryny i zawężenia kultu.”
Christian Czurko – kierujący jedną z instytucji udzielającej wsparcia byłym członkom sekt i wyznawcom kultów – wyróżnia cztery elementy definicji kultu szkodliwego:
1. Werbunek nowych członków dokonuje się bez podania ścisłych i bliższych informacji o celach i pracy grupy;
2. Grupa lub jej przywódcy czerpią korzyści materialne z tytułu posiadania członków bądź bezpośrednio - poprzez zmuszanie ich do pracy, za którą nie otrzymują nic albo bardzo nędzne wynagrodzenie;
3. Wśród członków wyrabia się przekonanie, że inne poglądy i postawy sa błędne i niesłuszne;
4. Skrzywdzeni zostają bliscy i znajomi członków grupy – rodzina, przyjaciele, a także on sam.”
Stephen Hassan wskazuje na następujące czynniki mogących stanowić cechę charakterystyczną sekty:
- Nieograniczona władza przywódcy (lub przywódców grupy)
- Duży nacisk na gromadzenie pieniędzy i brak społecznej kontroli ich wydatkowania.
- Trudności w rezygnacji jednostki z członkostwa w grupie
- Inne przedstawianie elementów doktryny i historii ruchu na początku zaangażowania a inne później
- Utrudnianie kontaktów z rodzinami.
- Obowiązek zakładania rodzin wewnątrz grupy.
- Ograniczenie dopływu informacji ze świata.
- Tendencje do kontrolowania całego czasu członków grupy.
- Postawa wrogości wobec ‘świata’ – społeczeństwa, instytucji politycznych, przedstawianych jako „siedlisko zła”.
- Przekonanie o jedynozbawczości grupy.
- Wrogie lub niechętne nastawienie do kształcenia pozareligijnego.
W Raporcie MSW o sektach z 2000r. sporządzono opis cech charakterystycznych sekt na podstawie analizy celów, norm i struktur porównywanych grup. Analiza materiałów źródłowych, dokumentów
urzędowych, spisanych relacji aktualnych i byłych członków sekt pozwoliła wyciągnąć następujące wnioski:
- grupy te posiadają silnie rozwiniętą strukturę władzy;
- deklarują cele, które w znacznym stopniu odbiegają od celów realizowanych;
- ukrywają faktyczne normy, regulujące w sposób istotny życie uczestników grupy.
1) silnie rozwinięta struktura władzy - sektach kontrola dotyczy szerszego zakresu zachowań niż w przypadku innych grup społecznych - sięga sfery życia prywatnego i rodzinnego, osobistych, wyborów życiowych, t.j. porzucenie studiów, szkoły przed maturą, satysfakcjonującej pracy, odrzucenie zainteresowań, izolację od dotychczasowego środowiska, odmowa leczenia konwencjonalnego, zmiany w ubiorze, odżywianiu się, ograniczenie godzin snu. Zmiany w zachowaniu, myśleniu i emocjonalności, będące skutkiem kontroli grupy, zwykle szybko zostają dostrzeżone przez najbliższe otoczenie danej osoby.
2) znaczna rozbieżność między celami realizowanymi a deklarowanymi – deklarowane cele to te, które grupa prezentuje w oficjalnych dokumentach, wypowiedziach publicznych, broszurach propagandowych czy też podczas rekrutacji nowych członków. Informacje o właściwych celach, które realizują sekty, zazwyczaj są trudno dostępne. Można je uzyskać na podstawie relacji byłych członków tych grup (niektórzy z nich dysponują dokumentami „do użytku wewnętrznego”), zasobów informacyjnych ośrodków zajmujących się problemem sekt w kraju i za granicą, oraz ze źródeł policyjnych, sądowych i medycznych.
3) ukrywanie faktycznych norm grupowych
Realizacja celów jest możliwa dzięki wprowadzeniu systemu norm, czyli wzorców zachowań akceptowanych i nieakceptowanych w grupie. Nowicjuszom sekta zazwyczaj przedstawia bardzo szeroki zakres zachowań akceptowanych, a dopiero po pewnym czasie, wystarczającym do silnego emocjonalnego związania nowicjusza z grupą, rosną wobec niego wymagania, normy stają się coraz bardziej wyraźne, znacznie zwiększa się
zakres zachowań nieakceptowanych. W sekcie następuje:
1) objęcie zasięgiem indoktrynacji większości dziedzin życia,
2) prawie całkowite wypełnienie czasu i jego ścisłe zaplanowanie,
3) odniesienie zasad życia w sekcie do wszystkich uczestników instytucji oraz wszystkich
innych członków społeczeństwa,
4) podporządkowanie wszystkich dziedzin życia jednemu, nadrzędnemu celowi,
5) przecięcie więzów z przeszłością,
6) kształtowanie człowieka myślącego w kategoriach narzuconego systemu i mówiącego określonym, przygotowanym do tego celu, językiem.
Wśród najważniejszych elementów charakterystycznych dla sekt ks. Władysław Nowak wyróżnia:
1. wyłącznością prawdy - ekskluzywizm – przekonanie, że ten kto należy do sekty zna prawdę i może się zbawić. Ci, którzy nie należą do sekty lub z niej odeszli skazani są na potępienie. Nie należy także nawiązywać z nimi jakichkolwiek kontaktów a raczej na ile jest to możliwe- zwalczać.
2. nadrzędnością grupy - izolacja, oderwanie od świata – sekta organizuje swoim członkom czas i nigdy nie pozostawia ich samotnie. ten kto nie jest członkiem, jest intruzem. W stosunku do innych grup sekta zachowuje nieufne stanowisko. Funkcjonuje jako „oaza”, „rezerwat”, przeciwko „wrogiemu” światu. Wytwarza się przekonanie, że całe otoczenie jest złe i zepsute poza wyznawcami sekty. Niejednokrotnie dochodzi do wykorzystywania seksualnego, oraz przymuszanie wyznawców do udziału w filmach pornograficznych, prostytucji, żebractwa na rzecz sekty lub ciężkiej fizycznej pracy z ograniczeniem godzin snu i liczby posiłków. Natomiast medytacje, nauki i modły celowo ukierunkowane są na wyczerpanie fizyczne i psychiczne uczestników. Sekta wyrabia jednocześnie przekonanie, że dotychczasowe życie i otoczenie było zepsute i złe. Próby zerwania więzi z grupą spotykają się z restrykcjami takimi jak zastraszanie lub nawet utrata życia.
3. dławieniem indywidualności - woluntaryzm – sekta wywiera psychiczny nacisk na wolę członka sekty, by postępował zgodnie z przyjętymi w niej obyczajami. Adept jest indoktrynowany prawdami „nowej wiary”. Nieustannie się go czymś zajmuje, kontroluje i popędza. jest to swego rodzaju aktywizm pozbawiający czasu na wolna refleksję.
4. misjonarska gorliwoś - Fanatyzm – wiąże się z przekonaniem o posiadaniu wyłącznej i absolutnej prawdy. Dialog z członkami sekty ma sprowadzać się wyłącznie do tego, aby zostać przez niego zrozumianym. jest to najbardziej eksponowana cecha sekty.
5. ścisła dyscyplina - ślepe posłuszeństwo przywódcom – decyzje przywódców są nieomylne i nie mogą być dyskutowane, ponieważ pochodzą od Boga. Jest to autorytaryzm. nie można wątpić w to co mówi przywódca. Przywódca decyduje o zdrowiu i życiu wyznawcy, co powoduje często pozbawienie wiernych właściwej opieki lekarskiej a w konsekwencji pojawienie się chorób somatycznych lub stanów depresyjno lękowych.
6. odchyleniem doktrynalnym - zerwanie z dotychczasowym głównym wyznaniem religii - B. Wilson określił sekt jako „ruchy protestu religijnego”. Formy protestu mogą się różnić, ale stałą cecha charakterystyczną jest odrzucenie autorytetu przywódców religijnych głównego nurtu, a czasami władz świeckich. Sekty protestują przeciwko nieprzyjacielowi, za którego uważają konwencjonalna religię i materialistyczne społeczeństwo. Będą kładły nacisk na to co je ideologicznie różni od istniejącej rzeczywistości. Członkowie sekty zrywają normalne stosunki ludzkie i rodzinne, nie zachodzi prawdziwa integracja ze światem społeczeństwem, nie biorą udziału w procesie rozwoju świata.
7. charyzmatyczny przywódca - przywódca jest uważany za osobę o wyjątkowej mocy, kogoś więcej niż zwykłego śmiertelnika;
Struktura grupy jest kształtowana przez przywódcę, ma ona charakter autorytarny. Na czele stoi charyzmatyczny lider, za nim jego pomocnicy, a potem zwyczajni wyznawcy. Przywódca obdarzony jest szacunkiem, nabożną czcią i uwielbieniem. Posiada zazwyczaj jakieś nadprzyrodzone zdolności niedostępne pozostałym członkom grupy, jest przywódcą duchowym, czego konsekwencja jest posłuszeństwo wobec niego w sprawach życia codziennego. „Jest on nieomylny, zna zamiary Boga i ma wgląd w to, co naprawdę dzieje się na świecie. bez trudu demaskuje wszelkiego rodzaju tajemne spiski. jeśli zajmuje się uzdrowieniem, posiada teorie wyjaśniającą wszelkie choroby i niezawodne metody leczenia. każde uzdrowienie oczywiście jest cudem.” Przywódca ma przeważnie historię swojego życia, a początkiem uduchowionej drogi jest rozmowa z Bogiem, który nakazuje mu stworzenie grupy uczniów i odkrycie im „Prawdy”.
Typowa sekta mieszka w jednym miejscu, zazwyczaj jakimś domu, najczęściej na peryferiach większego miasta, żyje według wskazań przywódcy, członkowie mogą się nawzajem pouczać i kontrolować. Ich życie wypełnione jest pracą i modlitwą. wszelkie dobra materialne, jakie posiadają, oddaja sekcie, sami chcą się zajmować przeważnie swoim duchem. Utrzymaniem sekty zajmuje się guru lub jego zastępca. Oni decydują, kto będzie wykonywał określoną pracę, ile pieniędzy zostanie przeznaczone na działalność misyjną sekty, ile na wyżywienie jej członków, a ile np. na budowę nowych ośrodków. Ciężka praca nie budzi sprzeciwu, jest nauka pokory, ofiarą na rzecz guru i Boga. Co ciekawe, Bóg jest w sekcie, usuwany na drugie miejsce w hierarchii wewnętrznych wartości. jednym z celów pobytu w sekcie jest odpowiedź na pytanie: „Czym ja jestem?”, a nie „Czym jest Bóg?”. Aby się tego dowiedzieć, wyznawcy oddaja siebie w ręce duchowego przewodnika, żyją według jego nakazów, odrzucają swoją dumę, pychę, poglądy i potrzeby.
Sekta chce być dla swoich członków rodziną, dlatego tez wszyscy zwracają się do siebie „siostro”, „bracie”, są sobie równi i maja wierzyć w to samo, zachowywać się tak samo i dążyć do tego samego celu. Z czasem członkowie sekty, tłumiąc swe indywidualne odczucia i potrzeby – upodabniają się do siebie. Maja obowiązek darzyć się wzajemna miłością i pomagać sobie. Zdarza się, że ktoś odchodzi z grupy nie mogąc wytrzymać panującego w niej rygoru lub nie zgadzając się z panującymi w niej zasadami. Przestaje być wówczas członkiem grupy i traci jej akceptacje i miłość. Czuje się odrzucony i niechciany, m poczucie, że robi cos złego. każdy, kto przebywał jakiś czas w sekcie, wie, że odejście z niej wiąże się z czymś w rodzaju przekleństwa rzuconego na głowę niewiernego. nieraz członkowie sekty okazują takiej osobie pogardę lub stosują drobne tortury psychiczne. Dla byłego członka sekty największą tortura jest jego sumienie, które mówi mu, że będzie potępiony.
Oprócz uczuć rodzinnych elementem spajającym sektę jest poczucie wybrania, odmienności oraz znajomość „tajemnicy”, która jest czymś bardzo ważnym i powszechnie spotykanym w różnych sektach. Tajemnice skrywają bardziej atrakcyjne niż oficjalne aspekty tego, co dzieje się w sektach. „obowiązujące normy utrudniają lub wręcz zabraniają otwartych dyskusji na temat wątpliwości uczestników. bardziej zaawansowani członkowie bywają zobowiązani do zatrzymania dla siebie tego, co wiedzą, aby nie zaburzyć rozwoju duchowego mniej wtajemniczonych. Jawna krytyka w zasadzie jest nie do przyjęcia. Tak, więc mimo tego, że członkowie spędzają razem sporo czasu, zadziwiająco mało wiedza o swoich przemyśleniach i przeżyciach. Bezwzględna tajemnica obowiązuje oczywiście w sytuacjach zagrożenia zewnętrznego przez rzeczywistych lub wyimaginowanych przeciwników – a przeciwnikiem może okazać się każdy, kto nie przyjmuje ideologii kultu.”
Ważnym elementem wpływającym na to, że członkowie sekty z niej nie występują, jest przekonanie, że poza nią nie ma zbawienia. Nawet jeśli wyznawca dostrzega niedoskonałości guru, stara się je wybaczyć. Świat poza sekta jest zły i stracił kontakt z sacrum. Przebywając w sekcie jest się bliżej Boga.
Z zaprezentowanej charakterystyki można wywnioskować, że nowe ruchy religijne w swej działalności izolują się od społeczeństwa. Indoktrynacja w sekcie prowadzi do zniewolenia, czyli działa destruktywnie na osobę wstępującą do ruchu. destruktywne cechy sekty wyróżnił S. Hassan. Należą do nich:
1. Doktryna jest rzeczywistością
2. Postrzeganie świata w kategoriach czarno-białych, dobro przeciw złu
3. Elitarna mentalność
4. Wola jednostki wobec grupy
5. Całkowite podporządkowanie i naśladowanie przywódcy
6. Szczęście osiąga się spełniając należycie obowiązki
7. Strach i poczucie winy jako narzędzia manipulacji
8. Stany euforii i depresji
9. Zmiana poczucia czasu
10. Nie ma odwrotu.
Nie wszystkie wymienione w niniejszym rozdziale cechy dla działalności sekt można znaleźć w charakterystyce każdej sekty – we wszystkich jednak sektach pojawia się kilka, jeśli nie większość, z nich. Stopień ich natężenia jest jednak w każdej sekcie inny.
1.3 Metody działania sekt
Szacuje się, że w Polsce działa około 300 ruchy parareligijnych i sekt. Z sektą zetknąć się można właściwie wszędzie. Do sekty może zostać zwerbowany każdy, niezależnie od środowiska, w jakim żyje, jak również od wieku. Wszystko zależy od zdolności osoby rekrutującej. Niektórzy przed wstąpieniem do sekty borykają się z poważnymi problemami psychicznymi, jednak zdecydowana większość to zrównoważeni, inteligentni ludzie, idealiści, którzy odebrali gruntowne wykształcenie i nierzadko pochodzą z powszechnie szanowanych rodzin
Metod werbunkowych jest dużo i dlatego sekta stosuje je w zależności od sytuacji czy osobowości adepta. Niektóre spośród używanych przez wiele sekt i kultów technik werbowania, szkolenia i indoktrynacji, nieraz bardzo warafinowane, częściowo wyjaśniają ich sukcesy. Ludzie najbardziej im ulegający to osoby, które, po pierwsze, nieświadome są tego, że kontakt został zainscenizowany, po drugie zaś nie orientują się w charakterze obmyślonej dla nich metody nawracania i szkolenia, jakiej są przedmiotem. Sekty narzucają często własne normy myślenia, odczuwania i zachowania.
Praktyka działalności sekt wskazuje na dobrą znajomość, wyuczoną lub intuicyjną, potrzeb psychicznych człowieka oraz umiejętne sterowanie zachowaniem swych członków. Potwierdzeniem tego jest szeroki zakres technik manipulacyjnych stosowanych w sektach.
1.3.1 Techniki werbunku
Werbunek w sektach oznacza działania, których celem jest zdobywanie adeptów, jak również osób przychylnie nastawionych do grupy, udzielających wsparcia w razie potrzeby. Technikami werbunku są metody, jakimi posługuje się sekta dla pozyskania wyznawców oraz sympatyków ruchu. Techniki werbowania charakteryzują się uniwersalnymi założeniami. Rekrutacja dokonuje się powoli, tak aby nowy członek nie był w stanie określić chwili, w której zaczął postrzegać otaczającą go rzeczywistość w odmienny sposób, niż dotychczas (w taki sposób, jak czyni to grupa).
Ściśle określa się to co, werbowanemu można powiedzieć na danym etapie, a z czym należy zaczekać – oczywiście dla jego dobra. Adept może nie wytrwać w grupie, jeśli przekaże się mu więcej, aniżeli jest w stanie przyjąć. Takie stopniowe, delikatne wprowadzenie w sektę nazywane jest „techniką małych kroczków” - przekazywana treść jest „wsączana” w świadomość jej adresatów. Podanie całej treści propagandowej mogłoby grozić u ich adresata blokada recepcji, zwłaszcza, że często sa one skomplikowane. Dlatego też całość wpływu jest podzielona na niewielkie elementy – drobne informacje, dopowiedzenia, lakoniczne komentarze itp. składniki te odpowiednio dozowane, łącznie, dają odbiorcy odczucie pewnej całości.
Podczas werbowania dozwolone jest oszustwo, wszak cel uświęca środki. Rekrutujący uważa, że oddaje werbowanemu przysługę i działa dla jego dobra, nawet kłamiąc. Wszystkie sekty zmierzają do dokładnego poznania zwerbowanych przez siebie osób. Starają dowiedzieć się wszystkiego co da się ustalić, a szczególną uwagę przywiązuje się do marzeń, zainteresowań i lęków, co można będzie wykorzystać w dalszych etapach. Zależnie od tego, kogo rekrutujący spotkają, przekazują mu inne informacje. W tym celu diagnozuje się z jakim typem człowieka i jakimi problemami ma się do czynienia. Do tego służą prowadzone rozmowy z potencjalnym adeptem lub podsuwane ankiety, w których oficjalnie chodzi o ocenienie jakiegoś zjawiska, a mniej oficjalnie - o dokładne rozpoznanie człowieka i dostosowanie do jego osobowości taktyki werbunkowowej. Specjaliści od werbunku stosowanego w sektach wyróżniają trzy kategorie: wpływu emocjonalnego, kamuflażu i autorytetu. Na podstawie zebranych informacji grupy toksyczne sporządzają cos w rodzaju portretu psychologicznego, który umożliwia skuteczna indoktrynację nowicjusza. Innym mechanizmem wykorzystywanym z powodzeniem przez sekty jest dostosowanie do odbiorcy. Werbownicy formułują swój przekaz w taki sposób, aby był on odebrany jako jedyne rozwiązanie, jedyna odpowiedź na problemy z jakimi się boryka dany człowiek. Dlatego tez ta sama doktryna raz staje się raz przepowiadaniem nowej religii, innym – głoszeniem atrakcyjnej filozofii, a jeszcze kiedy indziej – przedstawieniem nowej i weryfikowalnej w pełni nauki.
Steven Hassan, były członek jednej z sekt o profilu chrześcijańskim, wspomina, że podczas werbunku stosowano zwyczaj dzielenia świeżo zwerbowanych wyznawców na cztery grupy: myślicieli, wrażliwych, praktyków i wierzących, a wobec każdej grupy stosowano inne strategie.
Metody wpływu emocjonalnego
Pierwsze wrażenie jakie wywołuje w człowieku nowo poznana osoba staje się pewnym wzorem dalszych przeżyć, emocji uczuć, które ta osoba wywołuje. Doskonale wiedzą o tym werbownicy do sekt, kiedy starają się przy pierwszym kontakcie być wyjątkowo sympatyczni. Impreza werbunkowa (wykład, koncert) przewiduje darmowy poczęstunek, niespodzianki dla przybyłych lub innego rodzaju atrakcje. Im większe różnice potrafimy dostrzec między początkową ofertą znajomości, a siłą później przeżywanych uczuć strachu przed opuszczeniem grupy lub poczucia winy z powodu wyolbrzymionych lub wyimaginowanych przewinień, tym pewniej można mówić o manipulacji w sferze emocjonalnej.
Podstawową techniką manipulacji jest – „love bombing” tzw. bombardowanie miłością. Technika ta polega na okazywaniu „nowemu” pełnej akceptacji, wyjątkowej serdeczności, która ma sprawić wrażenie spontanicznego aktu, a której celem jest przywiązanie potencjalnego adepta do grupy. „Nowi przyjaciele” przekonują go, że w grupie jest kochany, potrzebny, okazują mu zainteresowanie. Mówi mu się, że w grupie odnajdzie szczęście, zdrowie i pozna prawdę o życiu. Zwykle nowego członka powierza się takiej osobie, do której czuje on sympatię. Werbowany zwykle nie spostrzega, kiedy zaczyna tkwić w starannie utkanej sieci, w zasięgu reguły odwzajemniania się za doświadczoną miłość i akceptację. Według Roberta Cialdiniego, zgodnie z "regułą wzajemności jesteśmy zobowiązani do przyszłego rewanżowania się za przysługi, prezenty, zaproszenia i tym podobne dobra, jakie sami otrzymaliśmy". Werbownik sekty wykorzystuje tę regułę do wytworzenia zobowiązania i przynaglenia do rewanżu. Możliwość rewanżu jaką daje uczestniczenie w spotkaniu werbunkowym przyczynia się do wzrostu sympatii dla osoby, której werbowany tym razem może oddać przysługę.
Istotne jest jej działanie ukryte „bombardowania miłością” - jeśli „nowy” nie dostosuje się dostatecznie szybki, traci „miłość”, co powoduje u niego stres i poczucie winy. Grupa liczy na niego, więc on próbuje się upodobnić do ludzi, którzy go „kochają”.
Na uległość wobec bombardowania miłością ze strony sekt są narażone osoby, które we własnych rodzinach lub otoczeniu nie doznały ciepłej, pełnej akceptacji atmosfery, znajdujące się w trudnej sytuacji życiowej lub osoby silnie zaangażowane w działalność małych, charyzmatycznych grup duszpasterskich. Na drogach takich osób stają nagle oddani przyjaciele, życzliwie nastawione grupy lub zainteresowany problemami znajomy i wszystkim tym osobom zależy na uszczęśliwieniu przyszłego adepta.
Kolejną metoda werbowania jest technika pochlebstwa. W każdym człowieku istnieje potrzeba wyjścia z anonimowości, posiadania cech i przymiotów zauważanych przez innych, rozwijania własnych zdolności i możliwości. Manipulowanie przez pochlebstwo daje najlepsze wyniki w przypadku słabej, niepewnej siebie jednostki. Jednostka pewna swych samoocen poszukuje ich potwierdzenia, natomiast niepewna – łatwo zmieni strukturę wiedzy o sobie , innych i świecie.
Technika pochlebstw dotyczy w dużej mierze osób publicznych. Członkowie sekt „polują” na osoby o nieprzeciętnym formacie – gwiazdy filmowe, polityków, biznesmenów aby ich pozyskać. Przekonują o tym, że są wartościowi, wspaniali i niezastąpieni. Kiedy uda się uzależnić taką osobistość od emocjonalnej pępowiny, czerpią z niej wszelkie korzyści, jak również posługują się nią do reklamy.
Aby sekta przetrwała adept musi pozostać pod kontrolą fanatycznej grupy, tracąc zdolność powrotu do świata. Dlatego obok technik manipulacyjnych, mających za zadanie zainicjować kontakt adepta z sektą występuje szereg technik mających na celu przebudowę świadomości kandydata.
Metody te prowadzą do zaburzeń poznawczych. Adept sekty wprowadzony jest w system zamkniętej logiki lub pozbawiony myślenia refleksyjnego.
Sekta uzyskuje pożądany efekt przebudowy osobowości adepta posługując się sugestia lub przymusem. Sugestia (łac. sugestio – poddanie, podkładanie) to wywieranie wpływu na czyjeś zachowanie, przekonania, powodowanie, że bez nakazu lub przekonania na drodze racjonalnej – człowiek sam zmienia poglądy. Na sugestię składa się tzn. obecność przynajmniej dwóch osób pozostających ze sobą w określonych stosunkach, stan niezdecydowania jednej z nich; stan utrudniający samokontrolę i ocenę sytuacji; sposób, w jaki dokonuje się sugestii, chęć przekazu i okazania zainteresowania tym, co mówi druga osoba. Elementy wchodzące w skład sugestii, można określić jako formę i sposób przekazu.
Rodzaje sugestii są różne:
- fizyczna – kiedy przekaz treści następuje poprzez gest;
- zmysłowa – gdzie myśli przekazywane są za pomocą narządów zmysłów;
- słowna – za pomocą słów;
- mentalna – zaangażowana jest wyłącznie myśl i dlatego ten przekaz uważany jest za najsilniejszy;
- środowiskowa – poprzez otoczenie;
- autosugestia – sugestia wywołana w sobie (może być mimowolna, albo ze świadomą wolą człowieka).
Sugestia może przyjąć postać sugestii pozytywnej – stwierdzenia, świadome kodowanego w sobie, aby otrzymać zaplanowany rezultat; lub sugestii negatywnej – stwierdzenie prowadzące do uniknięcia pewnego działania. Sugestia negatywna często towarzyszy naciskom emocjonalnym i fizycznym. Jeżeli „guru” steruje energią emocjonalną adeptów, akcentuje emocje uprzednio wyselekcjonowane – możemy wówczas mówić o przemocy emocjonalnej. Sekta może stosunkowo łatwo wyeliminować lub sparaliżować psychicznie i emocjonalnie swoich członków. lider grupy uczyni wszystko, by otoczyć się posłusznymi wyznawcami, uciekając się nawet do przemocy fizycznej.
Każdy rodzaj sugestii jest dobry gdy prowadzi do pożądanego efektu.
Ostatnią z omawianych metod rekrutacji jest flirt. Jej pomysłodawca jest David Berg, nieżyjący lider sekty Dzieci Boże (Rodzina), który wymyśloną techniką werbunku przyrównał do wędkowania, a prostytuujące się dla ruchu kobiety i mężczyzn do haczyków, na które należy łowić dusze spragnione miłości Bożej.
W celu nawiązania kontaktu członek sekty aranżuje przypadkowe spotkania. Przeradza się to w tzw. „fishing-flirting” – „łowienie za pomocą flirtu”, który polega na serii spotkań o charakterze miłosnego, aranżowanego flirtu, połączonego ze wspólna lekturą odpowiednich tekstów i dyskusją. Jeśli ktoś potrzebuje fizycznej miłości i uczucia, to można się uciekać nawet do seksu w celu pokazania mu, że jest kochany miłością Jezusa. Wyznawcy sekty zaś, gotowi są z ofiarnością zaspakajać jego seksualne potrzeby.
Metoda kamuflażu
Kamuflaż w ruchach alternatywnych jest częstym elementem werbunku. Aby stworzyć pozytywny wizerunek sekty często uczestniczą w akcjach charytatywnych, głoszą humanitarne hasła, biorą udział w inicjatywach ekologicznych, a także inwestują w sferze edukacji i kultury. Wakacje są czasem, kiedy młodzież jest szczególnie narażona na działanie werbowników. Sekty proponują wówczas młodzieży niedrogie wyjazdy, będące okazją dla przeprowadzenia zaplanowanej starannie rekrutacji.
Metoda kamuflażu zwana fasadą nauki odpowiada na potrzeby współczesnego człowieka – intelektualisty, który z pokorą poddaje się urokowi naukowo dowiedzionych twierdzeń. Wykorzystują to liczne sekty, które powołując się na swe pseudonaukowe założenia, mamią naiwnych mirażem nieweryfikowalnych prawd. Jednym z najbardziej znanych ruchów o pseudonaukowm charakterze jest Medytacja Transcendentalna. Jej twórca Maharishi Mahesh Yogi ukrył wyznaniowy charakter założonego ruchu gdyż, twierdził, iż sekta sprawując pozory naukowości, może zyskać w zachodnim społeczeństwie większą przychylność, oraz objąć zasięgiem szersza grupę osób. Podobnie postępuje Kościół Scjentologiczny, którego twórca L.R. Hubbard, wymyślił pseudonaukowa teorię ludzkiego umysłu. Gdy szerokie grono psychiatrów i psychologów ją zakwestionowało, nadał odrzuconej teorii ramy filozoficzne, co dało początek scjentologii, tj. Kościołowi Wiedzy.
Innym sposobem kamuflażu jest pomoc humanitarna. Sekty organizują ośrodki pomocy dla narkomanów, chorych na AIDS, a także różne akcje wychowawcze, starają się zatrzeć istniejące w społeczeństwie przekonanie o ich toksyczności, a następnie przy okazji prowadzonych działań usiłują zwerbować maksymalna liczbę osób. W akcje humanitarne włączają się takie Kościół Zjednoczeniowy Moona, ruch Hare Kryszna czy Kościół Scjentologiczny.
Inną próbą dotarcia do potencjalnego adepta jest prowadzona przez sekty (niebezinteresowna) działalność charytatywna. Do nawiązania pierwszych kontaktów z sektą może służyć także kuchnia dla ubogich, apteka z bezpłatnymi lekami, bezpłatne kursy języków obcych, tanie lub darmowe wyjazdy weekendowe. Z takiej praktyki znana jest działająca w Polsce sekta Moona, która w okresie stanu wojennego przysłała świąteczne transporty - odzież, odżywki, środki czystości, słodycze. Otworzyło to sekcie drzwi do wielu środowisk społecznych. Natomiast Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kryszny od października 1992r. prowadzi w Polsce akcje rozdawania darmowych posiłków . Motywami działania ruchu nie są z pewnością względy zakazanego przez doktrynę altruizmu czy miłosierdzia ile chłodna kalkulacja, obliczona na poprawienie obrazu ruchu na chrześcijańskim Zachodzie, jak również próba pozyskania nowych wyznawców.
Podczas roku akademickiego sekty pod płaszczem organizacji studenckich podejmują próby przedostania się do środowisk akademickich i rozwinięcia w nich akcji werbunkowych. Powstają liczne stowarzyszenia studenckie, z których najbardziej znane CAPR (w Polsce znane jako Akademickie Stowarzyszenie Urzeczywistniania Wartości Uniwersalnych) jest przebudową Kościoła Zjednoczeniowego S.M. Moona.
Metody autorytetu
Niewiele ludzi zdaje sobie sprawę z oddziaływania autorytetów. Pojęli ją natomiast kierujący sektami, które chcą pozyskać znane i cenione osobistości. Większość sekt intensywnie zabiega o to, by sztucznie zwiększyć swoją wiarygodność. Grupy te potrafią wymienić wiele osób i instytucji, które popierają ich działalność. Najczęściej wykorzystują autorytety naukowe, religijne, polityczne, młodzieżowe, instytucji charytatywnych i "pokojowych". Są to autorytety, które swym zachowaniem, wypowiedziami, a jeśli to możliwe także życiem na decyzję o przystąpieniu do sekty obserwujących ich ludzi.
Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kryszny znalazło taki autorytet w osobie Jurka Owsiaka, który stał się kimś w rodzaju znaku firmowego Hare Kryszna i wylansował sektę wśród polskiej młodzieży.
Inaczej postępuje Kościół Zjednoczeniowy. Sekta sponsoruje sympozja naukowców i polityków, teologów i duchownych oraz tych którzy mają coś do powiedzenia w wielkim świecie i nie szczędzi środków na znaczne honoraria za wykonane odczyty. Następnie przedstawiciele sekty przygotowując telewizyjne transmisje i relacje prasowe, sugerują opinii publicznej, że sympatykami ruchu są gwiazdy filmowe, politycy i biznesmeni.
Innym rodzajem autorytetu jest Kościół katolicki. W Polsce cieszy się on dużym szacunkiem i popularnością. Wiele sekt stara się pozyskać nawet pojedynczego księdza lub zakonnika, po to, aby móc powoływać się na „liczne kontakty z wiarygodnymi kręgami kościelnymi.” Zdarza się, że niektóre osoby duchowne odchodzą do sekt, które czynią z nich znaki swej wiarygodności. Jednak częściej toksyczne środowiska wymyślają swe kontakty z Kościołem cytując fałszywe wypowiedzi i powołując się na nieprawdziwe zdarzenia.
Łatwym łupem takich technik i metod, stanowiących często połączenie serdeczności i podstępu (np. bombardowanie miłością, próbę osobowości czy też poddanie się) są zarówno młodzi, jak i starsi, pozostający w nieładzie wewnętrznym. Techniki te wychodzą od postawy życzliwości, stopniowo jednak przekształcają się w coś w rodzaju kontroli umysłu, poprzez stosowanie zniewalających technik modyfikujących zachowania.
1.3.2 Psychomanipulacje
Manipulacja jest działaniem jednego człowieka lub grupy ludzi, które adresowane są do innych, w wyniku którego inni bezwiednie realizują pomyślane i zamierzone przez manipulatorów cele. Człowiek manipulowany, który nie zdaje sobie sprawy ze swej instrumentalności. Otacza się go barierami z pozoru naturalnymi - przez odpowiedni system przynęt lub zagrożeń stwarzane są sytuacje przymusowe wytwarza się przekonanie, że w danej sytuacji jest jedno wyjście (to, które założył manipulator).
Pod wpływem manipulacji psychiką traci się nie tylko dobre samopoczucie, bądź określoną sumę pieniędzy, ale również zdrowie psychiczne i fizyczne, własną tożsamość, możliwość rozwoju w kierunku osobistej dojrzałości, zdolność planowania i realizowania kariery zawodowej czy wreszcie najbliższych. Można wówczas mówić o głębokiej psychomanipulacji, która sięga podstawowych sfer życia człowieka.
Termin „manipulacja’ w niniejszej pracy będzie oznaczał wszystkie głęboko nieetyczne praktyki wywierania wpływu na osobę, jakie stosowane są w sektach.
Kontrola osobowości
Kontrola ta obejmuje zachowania, informacje, z jakimi styka się wyznawca, myśli oraz uczucia. Warto pokrótce przedstawić, w jaki sposób owo kontrolowanie przebiega i do czego się sprowadza.
Najbardziej kojarzonym z sektami procesem jest kontrola osobowości, zwana „praniem mózgu”. Jednak są to dwa różne procesy i nie powinno się ich mylić. Określenie pranie mózgu wprowadził dziennikarz Edward Hunter na określenie sposobu, w jaki amerykańscy żołnierze, wzięci do niewoli podczas wojny koreańskiej, gwałtownie zmieniali system wartości i poczucie lojalności. Proces ten dokonuje się przemocą. Znęcanie się nad więźniem, obelgi, tortury są na porządku dziennym. Osoba poddawana praniu mózgu nie ma żadnych wątpliwości, że znajduje się w rękach wroga. Tymczasem kontrola osobowości jest metodą bardziej wyszukaną i subtelną. Jednostka poddawana temu procesowi nie przyjmuje na ogół postawy obronnej, bo jest przekonana, że ma do czynienia z osobami przyjaźnie do niej nastawionymi. Mimowolnie zaczyna współpracować z ludźmi, którzy chcą uzyskać nad nią kontrolę, wprowadza ich w swoje sprawy i dostarcza tym samym informacji, nie mając świadomości, że mogą być one wykorzystane przeciw niej.
Kontrolę osobowości można podzielić na pięć zasadniczych grup zabiegów:
1. Rozstrajanie organizmu dla rozbicia dotychczasowej struktury osobowości;
2. Zmniejszenie poczucia bezpieczeństwa;
3. Doprowadzenie do degradacji obrazu siebie i do wyzwalania silnego poczucia winy;
4. Doprowadzenie osobowości do stanu regresji;
5. Ofiarowanie nowego życia.
Tajemnica sukcesów kontroli osobowości jest subtelność metod, sprawiająca, że kontrola wydaje się być jedynie złudzeniem. osobie manipulowanej wydaje się, że sama dokonuje wyborów, tj., że nikt nie wpływa na podejmowane przez nią decyzje.
Kontrola zachowania oznacza narzucenie jednostce reguł, które musi ona przestrzegać w codziennym życiu. Polega na dokładnym ustaleniu codziennej aktywności, zagospodarowaniu całego czasu, sztywnych przepisów i reguł, informowaniu o wszystkich swoich decyzjach wyższych w hierarchii. Odpowiednio zhierarchizowana struktura sekt pozwala na wprowadzanie przez ich przywódców systemu kar i nagród Często wyznawcy pozbawiani są własnych funduszy, w wyniku czego mają ograniczone pole manewru. Grupa żąda bezwzględnego posłuszeństwa, członek musi prosić o zgodę na podjęcie każdej decyzji (np. odwiedzenie bliskiej, chorej osoby).
Kontrola informacji odbywa się w drodze fałszowania wiadomości, ograniczenia dostępu do innych źródeł niż sekciarskie, podziału informacji na zasadzie kontrastu na te pochodzące z sekty i z zewnątrz, szpiegowania innych członków, natrętnego propagowania informacji, nieetycznego wykorzystywania spowiedzi (dawne „grzechy” wykorzystywane są do manipulacji i sterowania) oraz bezwzględnego posłuszeństwa i podporządkowania. Kontrola informacji w sektach rozpoczyna się już w momencie werbowania – często zataja się pewne fakty. Ideologia sekty uwzględnia wiele poziomów „prawdy” i dwa rodzaje „doktryny”: dla „swoich” i dla „obcych”. Ludzie spoza grupy poznają mniej zasadniczą wersję, dająca mgliste pojęcie o wierzeniach grupy. Znajomość wewnętrznej doktryny zarezerwowana jest dla tych, którzy zostali już całkowicie zindoktrynowani. W rezultacie tych działań członek sekty może poznać i ocenić doktrynę grupy dopiero wtedy, gdy nie potrafi już oceniać tego obiektywnie. Powszechna metodą kontroli informacji jest blokowanie dostępu do wszelkich krytycznych czy negatywnych ocen. Sekta zabrania kontaktu z byłymi członkami grupy – są oni uważani za opętanych przez demony.
Kontrola myśli, polega na wywołaniu postrzegania świata w kategoriach biało-czarne, posługiwaniu się specyficznym językiem, manipulowaniu wspomnieniami. Często wykorzystywane są elementy hipnozy w celu wywołania transu – medytacje, nucenie mantry, powtarzanie afirmacji. Osoba będąca w transie przestaje świadomie myśleć, wchodzi bowiem w kontakt z podświadomością. Przekazy odbierane w tym szczególnym stanie odprężenia mogą na długo zapaść w podświadomość.
Kontrola uczuć, jest związana z nieustannym wywoływaniem fobii, poczucia winy, ustawicznym wzbudzaniem i manipulowaniem uczuciem lęku, przekonywaniem wyznawców, że wszelkie problemy mają źródło w nich a nie grupie, kierowaniem intymnością wyznawców, publicznym wyznawaniem grzechów.
Sekty bardzo konsekwentnie manipulują wszystkim, co składa się na osobowość i tożsamość danego człowieka. Nie wahają się przed ingerencją w system przekonań, wierzeń, wartości. Starają się oderwać wyznawców od ich rodzin, znajomych, przyjaciół. Stosując szeroką kontrolę osobowości pozbawiają ludzi ich prawdziwej tożsamości, nadając w zamian nową – wspólnotową, zgodną z wizą przywódcy, guru. Członek sekty jest uczony, jak zmienić swoje ja, jak poddać je ograniczeniom, jak zmienić własne myślenie, zachowania i uczucia. Gdy przyswoi udzielone mu lekcje, nie będzie w stanie porozumieć się z najbliższymi, będzie czuł, że nie ma dokąd wrócić, stanie się niezaradny i we wszystkim absolutnie zależny. Dlatego problem sekt dotyczy nie tylko samych wyznawców, ale ich rodzin, przyjaciół, dzieci bliskich, jak również całego społeczeństwa. Pozbawia się je największego bogactwa – mądrych, inteligentnych, ambitnych ludzi, którzy mogliby oddać światy nieocenione usługi.
Techniki przemiany osobowości stosowane w sektach są najczęściej szkodliwe dla psychiki ludzkiej. Skutkiem indoktrynacji w sekcie najczęściej jest zatrzymanie i cofnięcie się w rozwoju osobowościowym aż do poziomu niezaspokojonego i zagubionego dziecka (pomimo dojrzałego wieku), które jest gotowe na wszystko, aby tylko otrzymać uznanie, akceptację i poczucie bezpieczeństwa od guru i jego sekty. Nawet po opuszczeniu sekty często potrzeba jest długotrwała terapia. Jak pisze B. Fillaire: „Odejście z sekty to jedno, wypędzenie zaś sekty z samego siebie to zupełnie co innego. Były adept musi przyzwyczaić się na nowo do samodzielnego myślenia, do wyrażania własnych uczuć, do słuchania często fałszywie brzmiących dźwięków dochodzących ze świata.”
Przebudowa osobowości
Zmiana poglądów, funkcjonowania w codzienności i w ogóle życia nie może dokonać się natychmiast i bez żadnego wysiłku.
Sekty zdobywają kontrolę nad ludźmi w określonym czasie, który jest konieczny, aby adept został poddany złożonemu procesowi składającemu się z określonych etapów. Etapy te są następującymi po sobie trzema stopniami procesu przebudowy osobowości. Zastosowanie ich przez sekty jest obliczone na zmianę indywidualnej osobowości zwerbowanego na rzecz kolektywnej, narzuconej przymusem przez niebezpieczna grupę.
Stephen Hassan przedstawia trójstopniowy proces zdobywania kontroli nad umysłem. Nazwał te etapy kolejno: rozmrażaniem, przekształcaniem i ponownym zamrażaniem .
Wywołanie stanów depresyjnych
Kiedy osoba ulega namowom i zdecyduje się związać z ludźmi, którzy serdecznie przyjęli ją na wykładzie, ci, przekonawszy się o jej lojalności rozpoczynają proces indoktrynacji, którego pierwszym zadaniem jest wprowadzenie chaosu w system wyznawanych wartości. Chodzi o wywołanie dezorientacji, która godziłaby w podstawy dotychczas wyznawanego światopoglądu.
Człowiek który wyzbył się zasadniczych przekonań co do rodziny, przyjaciół, znajomych religii, pracy itp. przestaje orientować się, które informacje przekazywane przez nowe środowisko są słuszne, które natomiast uderzają w obiektywne dobra. Zwerbowana przez sektę osoba pod różnymi pretekstami pozbawiona jest snu odżywczych posiłków. staje się psychicznie wycieńczona, a także intelektualnie bezbronna i bezsilna wobec niszczącej ją sekty.
W celu uzyskania stanu depresyjnego nowicjusza, sekty wywołują liczne sytuacje stresowe, których zadaniem jest utrzymać psychikę i organizm adeptów w stałym przemęczeniu i przeciążeniu. Zabiegi dozowane są tak, aby wyznawca żył na granicy załamania, a jednocześnie tak, aby nie popadł w chorobę psychiczną. Do typowych zabiegów stresogennych należą; izolowanie od dotychczasowego środowiska, pozbawienie snu, wycieńczenie głodem, narażenie na frustracje seksualne.
Izolacja może wywołać niesamowite stany, których człowiek nigdy wcześniej nie doświadczał: intensywne obrazy, złudzenia, a nawet halucynacje wzrokowe i słuchowe. Adepta pozbawia się dopływu bodźców zewnętrznych przez odseparowanie od reszty współwyznawców, ograniczenie snu do minimum, a posiłków do racji koniecznych dla przeżycia i celowo naraża na frustracje seksualne.
Wiele sekt wprowadza izolację pod pretekstem nauki w szkole medytacji lub zwiększenia możliwości koncentracji w modlitwie. Częściej jednak izolacja polega na oderwaniu jednostki od najbliższych. Odcięcie człowieka od wszelkich bodźców na okres od 8 do 70 godzin, pogarsza procesy myślenia, intensyfikuje marzenia na jawie, kierowanie się marzeniami.
Izolacja adepta w sekcie umożliwia kontrolę nad jego racjonalnym myśleniem, eliminuje wpływy i informacje z zewnątrz, które mogą przerwać proces dostosowania – wchłaniania uczuć, postaw, wzorców pożądanego zachowania. Izolację jednostki zwiększa zamierzone budzenie i podsycanie wzajemnej nieufności wewnątrz grupy.
Pozbawienie odpowiedniej ilości snu i odżywczej diety są czynnikami doprowadzającym do szybkiego wyczerpania psychicznego, do utraty odporności, a także do pojawienia się reakcji o charakterze regresyjnym: halucynacji, złudzeń, wzrostu intensywności marzeń, niekontrolowanych obrazów wyobrażeniowych.
Niszczenie głodem wywołuje zmiany fizjologiczne i psychiczne – człowiek staje się potulny, apatyczny, traci inicjatywę. Głód prowadzi do wzrostu podatności na sugestie i wpływy innych ludzi oraz do zaniku krytycyzmu.
Inną stresogenną sytuacją w sekcie jest narażanie adepta na frustracje seksualne. Dostarcza się mu bodźce stanowiące podnietę seksualną, jednocześnie uniemożliwiając mu zaspokojenie wytworzonych potrzeb. W sekcie źródłem bodźców mogą być: treści medytacji, „rachunku sumienia”, „publicznej spowiedzi”, obrazy i figury, wyuzdany taniec, pobudzające zapachy, środki „wspomagające wyobraźnię” itp. Przyczynia się to do wytworzenia u adepta patogennego stanu frustracji, niszczącego psychikę.
Na tym etapie procesu przemiany tożsamości adeptom wmawia się, że posiadają jakieś wady. Problemy tj. kłopoty w szkole czy w pracy, nieumiejętność nawiązywania kontaktów, nadwaga, problemy emocjonalne itd. zostają wyolbrzymione, aby pokazać wyznawcy jak niewiele jest wart. Na pogarszanie samooceny mogą mieć wpływ elementy życia sekty – wysoka poprzeczka wymagań i praktyk traktowanych jako źródło wiedzy o ‘prawdziwym ja”, powtarzanie pogardliwych ocen postawy adepta. Kiedy nowicjusz popadnie w depresje (będzie miał poczucie winy, zabraknie mu inicjatywy, będzie miał trudności w podejmowaniu decyzji, straci apetyt, ogarnie go bierność i pesymizm) będzie oznaczało możliwość przejścia do kolejnego etapu w procesie przebudowy osobowości.
Proces indoktrynacji
Wyznawcom wpaja się, że świat pełen jest zepsucia, nieoświecone jednostki nie są w stanie go naprawić, a jedyną drogę do szczęścia może objawić wyłącznie guru wspólnoty, do której osoba trafiła. Chodzi o zaszczepienie w nowicjuszach przekonań, które zaowocują czarno-białą wizją świata.
Nowe prawdy powtarzane są na długich, nudnych i monotonnych posiedzeniach. prowadzący stara się wprowadzić słuchaczy w hipnotyczny trans, podczas którego osoby mnie odporne zasypiają, co czyni je bardziej podatnymi na przekazywane treści i wpędzenie ich w poczucie winy.
Następujący bezpośrednio po załamaniu nerwowym proces indoktrynacji, jest czasem wpajania silnego poczucia winy, które będzie motywowało uformowanych wyznawców do nadludzkich wysiłków i budowania potencjału sekty. Aby wsączyć poczucie winy w adepta wykorzystywana jest „bliskość” między manipulatorem i manipulowanym. Jest ona jednak ułudą, która bazuje na pierwszym pozytywnym wrażeniu związanym z werbunkiem. Gdy osoba pozostaje w sekcie owo poczucie bliskości zamienia się w poczucie lęku, strachu przed otaczająca rzeczywistością, w niską samoocenę, a także w psychiczne uzależnienie od wyuczonych praktyk.
W głowie młodego człowieka powstaje zamęt, który jest zamierzonym celem. Traci on rozeznanie, co jest dobre, a co złe. W młodym człowieku kształtują się wówczas nowe sposoby zachowań - nowe zasady postępowania, aby być akceptowany przez grupę i aby realizować „swoje” ideały, w które głęboko wierzy i które pozwolą mu osiągnąć postęp duchowy.
Osoba, której został wpojony nowy system wartości i przekonań, której zaszczepione zostało poczucie winy i lęk przed zewnętrznym światem, która oduczona została indywidualnego myślenia, jest przygotowana do kolejnego etapu procesu przemiany osobowości.
Kształtowanie i umacnianie nowej tożsamości
Ostatnia fazą przemiany osobowości adepta poświęcona jest utrwalaniu tego, co sobie przyswoił na wcześniejszym etapie. Osobie, która pod wpływem wcześniejszych oddziaływań zmieniła swoje przekonania i poglądy, wskazuje się nowe cele życiowe i skłania do podjęcia działań na rzecz sekty. Stała i zewnętrzna kontrola nie jest już konieczna. Nowi członkowie sekty poprzez naukę prowadzenia wykładów, rytualne praktyki, medytacje i śpiewy odpowiednio kontrolują swój umysł.
Nowy członek sekty staje przed kolejnymi próbami, swojej lojalności wobec grupy. Pierwszą z nich jest zmierzenie się z własna przeszłością. Adept musi wyrzec się siebie sprzed nawrócenia, a także wszystkich, którym zależało na nim i jego powrocie do świata i porzuceniu sekty. W wyznawcach pojawia się fałszywy obraz przeszłości – pełen przykrych wspomnień, porażek, doznanych krzywd, które stały się poprzez manipulacje przyczyna niszczącego poczucia winy.
Kiedy adept sam nad sobą sprawuje kontrolę powierza mus się zadania dla których został zwerbowany do sekty. Odtąd działania typu: praca na rzecz grupy, werbowanie nowych członków, sprzedaż książek i materiałów grupy, żebranie, czasami prostytucja, będą utrwalały nową tożsamość. Musi zacząć przynosić dochody. Bywają przypadki wymuszania na nowicjuszach, by przekazali sekcie swe dobra materialne i umożliwili korzystanie z własnego konta w banku. W ten sposób sekta się wzbogaca, a nowicjusz utwierdza się jeszcze bardziej w nowym systemie przekonań. Później brak środków do życia utrudnia ewentualną możliwość odejścia z sekty.
Osoby, bardziej inteligentne, które w pełni przyswoiły sobie system wierzeń i przekonań, przywódcy pozwalają dostąpić zaszczytu szkolenia nowicjuszy. Po procesie przemiany osobowości, wyznawcy maja za zadanie wpić następnemu pokoleniu to czego się nauczyli, wykorzenić to co z nich siłą zostało wydarte, niszczyć to co w nich zostało zniszczone. Porzucają role ofiary i zamieniają się w katów – nie zdaja sobie sprawy co się z nimi stało, jak i tego czego są świadkami i czego dokonują. Przeprowadzając szkolenia utwierdzają się w przekazywanych treściach, co sprawia, że z sekty możne ich wyrwać jedynie jakiś wstrząs.
Sekty pozostawiają zawsze spustoszenie w organizmie człowieka, tym bardziej gdy jest to młoda osoba, która nie ma jeszcze skonkretyzowanego światopoglądu. Rodzice muszą być cały czas w pogotowiu, rozwiązywać na bieżąco problemy dorastających dzieci i znać mechanizmy działania sekt. Tylko wtedy będą mogli uchronić dziecko i własną rodzinę przed tragedią. Spotkać sektę można bardzo łatwo, ale skutki tego spotkania mogą być dalekosiężne. Zmiany jakich dokonuje sekta w psychice człowieka, nie są do końca znane, ani jemu, ani nikomu innemu.
II. Młodzież wobec sekt
2.1 Sytuacja młodzieży w świecie współczesnym
Czas dorastania to most, przez który człowiek przechodzi od beztroskiego dzieciństwa do odpowiedzialnej dorosłości. Czas, który wypełniają złożone, nierzadko burzliwe zjawiska, związane ze zmianami anatomicznymi, fizjologicznymi i psychicznymi. Trwa kilka do kilkunastu lat.
Szczególną cechą, która wyróżnia młodzież spośród generacji dorosłych, są potrzeby okresu młodzieńczego – potrzeba bezpieczeństwa, miłości, szacunku, poczucia sukcesu, odkrywanie sensu świata i sensu własnego życia. Zaspokojenie tych potrzeb warunkuje właściwy rozwój intelektualny, emocjonalny i biologiczny młodzieży, a także ukierunkowuje młoda osobę do podjęcia w przyszłości określonych ról społecznych.
.Większość zachowań problemowych ujawniających się w czasie dorastania wypływa z frustracji potrzeb psychicznych, nieumiejętności poradzenia sobie z trudnościami życiowymi oraz z trudności w realizacji celów życiowych.
W życiu każdego człowieka bardzo ważna jest potrzeba sukcesu. Nastolatek
w roli ucznia rzadko ma okazję, aby ją zaspokoić. Szkoła wspomaga w tym zakresie tylko najzdolniejszych, a uczniowie tzw. przeciętni, stanowiący znakomitą większość oraz przejawiający trudności muszą szukać poza szkołą zaspokojenia tej potrzeby. Najczęściej towarzyszą temu coraz trudniejsze relacje z rodzicami. Adolescent szukając więc grupy, która go zaakceptuje takim, jakim jest. Zawiązane przyjaźnie stają się bardziej pogłębione, bo polegają nie tylko na przyjemności wspólnej zabawy, jak w dzieciństwie, ale na przeżywaniu wspólnych ideałów, wzajemnej pomocy i wzajemnej akceptacji osób. Rozwija się zdolność działania dla dobra innych, rozumienia ich potrzeb i podejmowania za nich odpowiedzialności.
Wiek młodzieńczy to odkrywanie wartości człowieka i świata. To wiek marzeń, kryzysu i konfliktu, trudnej adaptacji wrastania w życie społeczne. Poprzez uczenie się
i nabywanie doświadczeń następuje wchodzenie w nowe sytuacje społeczne
i zawodowe, które wymagają od młodzieży postawy twórczej polegającej na wyzwoleniu wyobraźni, swobody, nawet marzeń. Adaptacja do rzeczywistości i próby jej przezwyciężenia stanowią dwie istotne funkcje tego procesu i zarazem wyrażają dążenia młodzieży.
Wyznacznikami psychicznego dojrzewania młodzieży jest ich aktywność, zarówno w środowisku zewnętrznym (grupy rówieśnicze, szkoła, rodzina) jak i w rozwoju osobniczym. Ponieważ okres ten jest czasem kryzysu świadomości, zachwiania wielu uznanych norm, zaostrzenia się konfliktów ze światem dorosłych, a także okresem gdy młody człowiek szybko przejmuje role społeczne zgodnie z oczekiwaniami grupy, szybko uczy się zachowań dla niej specyficznych.
Przyzwyczaja się do przeżywania wartości, formułowania ocen, kształtowania różnorodnych form aktywności, wynikających z codziennych potrzeb, np.: wartości egzystencjalnych tyczących się zdrowia, stylu życia, aktywności społecznej, rozwoju osobowości, poczucia własnej godności czy samodoskonalenia. Wiele potrzeb młodzieży, w tym potrzeby wyższego rzędu wynika z aspiracji, które kształtują się
w wyniku ich uczestnictwa w kulturze. Dzięki istnieniu wartości, wyobrażenia
i przekonania młodych ludzi o tym, co dla nich ważne, zderzają się z młodzieńczą emocjonalnością.
Akcentowanie swojego istnienia poprzez bunt, burzenie zastanego porządku, przeciwstawianie się dorosłym i reprezentowanym przez nich systemom wartości, uzewnętrznianie swoich poglądów i postaw niezgodnie z ogólnie przyjętymi normami społecznymi to tylko niektóre symptomy wejścia w tzw. okres buntu. Młodzież czuje swoją siłę, podkreśla swą odrębność, szuka dla siebie miejsca w społeczeństwie, chce tworzyć coś własnego. To młodzież przyczynia się do wzrostu poziomu tolerancji społeczeństwa, wprowadza innowacyjne wątki w życie społeczne, współtworzy społeczeństwo obywatelskie i demokratyczne, wnosi nowe elementy w polską kulturę.
Rozwój społeczny i postęp cywilizacyjno-kulturowy determinuje wielkość
i różnorakość oddziaływań na młode pokolenie, często odmiennych, a nawet przeciwstawnych. Doprowadza to do zagubienia, niepewności i dezorganizacji działań młodzieży. W trudnym dla młodego człowieka okresie dorastania i poszukiwania swojej tożsamości bardzo ciężko jest obrać właściwą drogę. Powstają warunki do przejęcia tożsamości negatywnej, czyli tego wszystkiego, co społeczeństwo odrzuca w swych normach. Powstaje podział na my i oni. Młody człowiek, pełen rozterek i niepokojów, szukający odpowiedzi na dręczące go pytania, pozostaje ciągle pozostawiony sam sobie. Pragnie więc poznać ludzi, którzy zechcą go wysłuchać, doradzić i zaproponować pomoc. Chce zaznać poczucia akceptacji własnej wartości, tego, że jest w tym świecie potrzebny i doceniany.
Z bogatą, ale prymitywną pomocą zagubionym młodym ludziom spieszą wszelkiego rodzaju sekty i bezosobowe subkultury rówieśnicze. Proponują wzorce spędzania wolnego czasu, niewyszukane zabawy, odlotową muzykę i absurdalną modę. Dążąc do identyfikacji z podobnymi do siebie, nastolatek wchodzi w nowe środowisko, które stają się ważnym źródłem wiedzy, polem doskonalenia umiejętności i kształtowania postaw.
Współczesny świat jest pełen czekających na młodzież pułapek. Cała współczesność – media, Internet, presja środowiska, złe wzorce wychowawcze lub ich brak mają ogromny wpływ na rozwój. Niestety jest to zazwyczaj wpływ negatywny. Kiedy młodzi ludzie są pozostawieni samym sobie, nie potrafią odnaleźć się w tym chaosie. Rodzice, skazani na coraz dłuższe pozostawanie w pracy, nastawieni na robienie kariery zawodowej i pogoń za pieniądzem, nie znajdują już czasu dla swoich dzieci. Nauczyciele i wychowawcy, zmuszeni do realizowania programów szkolnych w przepełnionych klasach, nie mają czasu na wychowywanie.
W tej sytuacji młodzi ludzie są zmuszeni do pokonywania samotnie wielu problemów – częstokroć ich przerastających. Brak doświadczenia w radzeniu sobie ze stresem i brak pozytywnych wzorców powoduje, że uciekają się do obniżenia nieprzyjemnego napięcia w sposób najbardziej dostępny i najłatwiejszy.
Biorąc pod uwagę te oraz wiele innych niebezpieczeństw wywierających piętno na psychikę współczesnej młodzieży, należy uświadomić sobie, jak wielką rolę odgrywa autorytet i zaangażowanie w kształtowanie młodego pokolenia. Zazwyczaj zaproszenie do różnego rodzaju organizacji ma charakter werbunkowy. W pięknym i lśniącym opakowaniu młody umysł otrzymuje kłamstwo i dezinformację. Początkowa fascynacja powoli przeradza się w służalczą działalność na rzecz sekty. Powoduje to fizyczne, psychiczne i duchowe spustoszenie, które przejawia się niemożnością odnalezienia się w normalnym świecie, brakiem samoakceptacji, niedowartościowaniem, a także ciągłym strachem i depresjami.
2.2 Przyczyny rozpowszechniania się sekt wśród młodzieży
Zjawisko powstawania sekt i ich aktywnego rozwoju jest procesem skomplikowanym, nieposiadającym wzorca, w oparciu o który następuje ich rozwój. Sekta jest reakcją na wiele czynników w otaczającej rzeczywistości. Z jednej strony rozwoju sekt należy dopatrywać się w realizacji uprawnień wolnościowych gwarantowanych przez systemy demokratyczne, z drugiej zaś strony – jest ono odpowiedzią na słabość obowiązujących norm moralnych, społecznych oraz kryzysu wartości współczesnego świata. Powodem może być brak spełnienia oczekiwań indywidualnych i grupowych przez istniejące struktury społeczne – rodziny, tradycyjne wyznania religijne czy instytucje edukacyjno-wychowawcze.
Do podstawowych przyczyn powstawania w naszym kraju sekt należy zaliczyć:
1) Kryzys rodziny związany m.in. Z jej trudną sytuacją ekonomiczną;
2) Konsumpcyjne podejście do życia;
3) Poszukiwanie – głównie przez młodzież – trwałych wartości (przyjaźni, ciepła, zaufania, sensu życia, spełnienia potrzeb przynależności i więzi grupowej);
4) Ograniczenie przez placówki oświatowo-wychowawcze zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych;
5) Brak popularyzacji wśród młodzieży pozytywnych wzorców spędzania czasu wolnego;
6) Występowanie bezrobocia i zróżnicowanie regionalne rynku pracy;
7) Możliwość korzystania przez (zalegalizowane) grupy religijne z różnych uprawnień i ulg;
8) Brak kontroli działalności i dochodów związków wyznaniowych ze strony państwa;
9) Brak elementarnej wiedzy, dotyczącej zagrożeń związanych z funkcjonowaniem sekt, tak wśród dzieci i młodzieży, jak i wśród rodziców, opiekunów, nauczycieli i wychowawców.
Wspomniany już raport MSW o sektach zakłada, iż przyczyn rozwoju sekt można upatrywać z punktu wiedzenia ustroju państwa, przeobrażeń społecznych oraz indywidualnych potrzeb i inspiracji człowieka.
Do przyczyn ustrojowych zaliczono:
• zmiana ustroju w 1989 roku z totalitarnego na demokratyczny,
• otwarcie granic, a przez to napływ nowych, atrakcyjnych idei,
• zmiana prawa: gwarancje wolnościowe, w tym wolności zrzeszania się i wolności sumienia i wyznania, niezwykła łatwość uzyskania rejestracji, a poprzez to osobowości prawnej, przez sekty - szczególnie w formie kościoła lub innego związku wyznaniowego oraz stowarzyszenia,
• brak jakiejkolwiek kontroli państwa nad działalnością nowych kościołów i innych związków wyznaniowych, nikłe kompetencje kontrolne wobec innych osób prawnych tworzonych przez sekty,
• możliwość korzystania przez kościoły i inne związki wyznaniowe, stowarzyszenia, fundacje, z wielu ulg i przywilejów,
• nieprzygotowanie instytucji publicznych do rozwiązywania problemów wynikających z działalności sekt, brak rzetelnej wiedzy oraz właściwej koordynacji działań tych instytucji.
Jedna z tez objaśniająca rozwój sekt tłumaczy, iż cywilizacja przemysłowa niszczy potrzebę miłości, ciepła, bezpieczeństwa, więzi międzyludzkie, afirmujące i dowartościowujące, że osoby spragnione ciepła, osobistych kontaktów, poddają się nie tylko wspólnotom pragnącym opierać się nie tylko na bezduszność mechanicznych relacji w społeczeństwie, ale staje się żerem różnych patologicznych ugrupowań dążących do różnych form destrukcji.
Przyczyny społeczne to:
• kryzys cywilizacji - odejście od dużych instytucji takich jak partie polityczne, ruchy społeczne, na rzecz małych wspólnot,
• kryzys rodziny, związany z trudną sytuacją ekonomiczną,
• kryzys tradycyjnych kościołów i innych związków wyznaniowych,
• kryzys instytucji edukacyjno-wychowawczych, w tym przede wszystkim szkół,
• kryzys ekonomiczny powodujący występowanie dużego bezrobocia i związanej z nim frustracji,
• brak popularyzacji pozytywnych wzorców spędzania czasu wolnego,
• zmiana modelu życia, nastawienie konsumpcyjne, co skutkuje tęsknotą za sacrum i różnymi formami odnowy duchowej,
• brak podstawowej wiedzy związanej z zagrożeniami funkcjonowania sekt wśród dzieci i młodzieży oraz rodziców i opiekunów.
Głównym źródłem popularności sekt i nowych ruchów religijnych jest szeroko rozumiany kryzys cywilizacji: brak poszanowania prawa, duże pomieszanie się kultur i modeli życia oraz sposobów rozpoznawania i rozumienia Boga jest.
Autorzy raportu do przyczyn indywidualnych zaliczyli:
• potrzebę przynależności i wspólnoty,
• poszukiwanie sensu życia i trwałych wartości (przyjaźni, miłość, ciepło, zaufania),
• dążenie do integralności życia na wszystkich płaszczyznach,
• poszukiwanie tożsamości kulturowej i religijnej,
• potrzebę bycia rozpoznanym i wyróżnionym,
• potrzebę przynależności do elity,
• poszukiwanie transcendencji, mistycyzmu,
• potrzebę kierownictwa duchowego,
• potrzebę zaangażowania się i współuczestnictwa.
Na etiologię sekt można również patrzeć z punktu widzenia osoby czy też osób tworzących grupę posiadającą znamiona sekty. Wówczas przyczyną powstawania sekty jest także osobowość ich twórców, cel jaki stawiają sobie oni w związku z utworzeniem grupy oraz korzyści jakie osiągną poszczególne osoby z faktu istnienia i działalności sekty.
Zauważono też, że współczesna kulturę przenika nastrój rozczarowania. Sekta często rodzi się w miejscach gdzie umiera nadzieja.
Człowiek we współczesnym świecie czuje się osamotniony, otoczony zewsząd murami. Gdy nie może zaspokoić swoich podstawowych potrzeb, w otoczeniu szuka innego źródła i właśnie wtedy może natrafić na sektę, która daje mu szansę ich realizowania i zaspokajania. Sekty reklamują się jako "jedyne rozwiązanie" problemów osobistych i społecznych, "prawdziwe" poznanie prawdy o sobie i świecie. Proponują uproszczone (a więc nieprawdziwe) rozwiązania najtrudniejszych problemów, uzdrowienie ze "wszystkich" chorób i "prawdziwe" szczęście bez cierpienia już tu, na ziemi. Reklamują się jako odkrywcy zagubionej czy nowo objawionej prawdy, znawcy psychiki i duchowości człowieka. Posługują się przy tym fałszywymi autorytetami, pseudonaukowymi teoriami i mitami. Przedstawiają się często (dla ukrycia swych prawdziwych celów) jako grupy i organizacje chrześcijańskie, dobroczynne, terapeutyczne czy naukowe.
Sekty przedstawiają świat jako opanowany przez grzech, zło, szatana i skazany na zagładę. Jedynymi "sprawiedliwymi" są członkowie sekty i ci będą uratowani.
Przyczyny wstępowania do sekt (zwłaszcza młodych ludzi) są dość złożone, ale na pierwszym planie sytuuje się kryzys autorytetów (rodziców, nauczycieli, kościoła, państwa i innych organizacji), rodziny, konsumpcyjne podejście do życia bądź trudna sytuacja ekonomiczna rodzin, a co za tym idzie poświęcanie przez rodziców większości czasu na pracę zarobkową. Brak więzi rodzinnych i przyjacielskich powoduje poszukiwania zrozumienia i miłości gdzie indziej. Kryzys wewnątrz kościoła sprawia, że jest on odbierany jedynie jako jedna z wielu organizacji. Ważna rolę spełnia też bezrobocie. Sekty wyszukują osoby z problemami, słabe, przed bezpośrednim kontaktem obserwują je, a następnie ofiarują pomoc. Trudno jest potem nie przystać do tak "wspaniałych" ludzi.
Przyczyn przynależności do sekt można poszukiwać w współwystępowaniu dwóch czynników: podatności osobistej jednostki oraz manipulacyjnego oddziaływania grupy. Z jednej strony jednostka poszukuje rozwiązania istotnych dla niej problemów i wsparcia, a z drugiej sekta przeprowadza działalność werbunkową, dostosowując swój wizerunek do potrzeb i zainteresowań osoby poszukującej.
Na podatność osobistą składają się czynniki rozwojowe, sytuacyjne, rodzinne i osobowościowe. Czynniki te sprawiają, że pewne osoby, są bardziej podatne na werbowanie niż inne.
Grupę najwrażliwszą i najbardziej narażoną stanowi młodzież, która na dodatek nie ma nigdzie oparcia. Młodzi ludzie mają coraz częściej dosyć konsumpcyjnego stylu życia, poszukują czegoś innego, nowego, sekty są więc dla nich bardzo atrakcyjne i fascynujące. Okres dorastania szeroko rozumiany wiąże się z rozbudzeniem potrzeb religijnych, egzystencjalnych, poszukiwaniem własnej tożsamości, sensu życia. Oferty sekt zdają się odpowiadać właśnie na te potrzeby młodych ludzi.
Nieodpowiednie przygotowanie do życia powoduje, że młodzi ludzie boją się podejmowania ważnych decyzji życiowych. Żyjąc w sekcie, unikają tej odpowiedzialności, gdyż stają się marionetkami w rękach swoich pseudo- wychowawców. Należy również pamiętać o tym, że do sekt trafiają nie tylko ludzie młodzi, niedoświadczeni, naiwni i niedojrzali emocjonalnie. Ludzie w średnim wieku, przeżywający największy okres swej twórczości, lub tak zwany kryzys połowy wieku często pragną wziąć udział w kursach poprawy osobowości, rozwoju potencjału ludzkiego, które to kursy mogą okazać się terenem werbunkowym sekt o charakterze edukacyjnym lub terapeutycznym. Ludzie starsi, samotni są z kolei otwarci na przejawy wszelkiego zainteresowania i emocjonalnego wsparcia, przez co również mogą stać się ofiarami „werbowników”.
Sekty poszukują ludzi wrażliwych, inteligentnych, wykształconych i aktywnych. Tym samym przyciągają i rekrutują w swoje szeregi ludzi dorosłych, znanych i dobrze sytuowanych. Oni bowiem uwiarygodniają sektę i są jej podstawowym źródłem finansowym.
Człowiekowi, znajdującemu się w stanie kryzysu, przeżywającemu silny stres trudno jest dostrzec manipulacyjne nastawienie sekty. Do wydarzeń życiowych, w których potrzeba wsparcia szczególnie się nasila możemy zaliczyć: śmierć bliskiej osoby, zawód miłosny, służbę wojskową, rozwód, brak pracy, porażkę zawodową lub szkolną. Sekta udziela prostych odpowiedzi na trudne, pragmatyczne pytania. Ofiarowuje schronienie człowiekowi, który nie czuje się bezpieczny, jawi się mu jako ostoja czystości i prawdy. Inni badacze stoją na stanowisku, że popularność sekt jest wynikiem głębokich przemian, w których wyniku ludzie zaczynają sięgać do irracjonalizmu, fantastyki, mistyki. Sekty potrafią to wykorzystać, kryjąc się pod modnymi, nośnymi hasłami. Oferują bogactwo form terapii i medytacji, wabią wiedzą tajemną, praktykami astrologicznymi, magią, wędrówką dusz, obietnicą zbawienia. Gwarantują osiągnięcie doskonałości, a więc zdrowie, zdolność umysłu, pełne zadowolenie. Aby to osiągnąć, korzystają z jogi, ćwiczeń oddechowych, medytacji, narkotyków halucynogennych i psychogennych. Proponują zdrowy tryb życia, prowadzą kursy antystresowe, odwykowe dla palących papierosy. Dzięki oferowaniu pomocy materialnej i psychologicznej sekty uzależniają coraz to nowe osoby, które znalazły się w trudnej sytuacji życiowej. Wykorzystują tym samym moment załamania psychicznego, a także kryzys finansowy rodziny czy też człowieka samotnego.
Współczesne czasy cechuje ponadto lęk przed nadejściem apokalipsy. Potwierdzenia szuka się w różnych przepowiedniach i proroctwach. W miarę zbliżania się przełomu wieków wzrastały obawy co do dalszej egzystencji ludzkości. Te złe przeczucia zdawały się potwierdzać liczne w minionym stuleciu wojny i kataklizmy. Magiczny wpływ przypisuje się też zmianie ery ryby na erę wodnika, co ma przynieść diametralne przemiany i przeobrażenia w świecie. Kiedy do tego dodać codzienne bombardowanie umysłów ludzkich tragicznymi doniesieniami ze wszystkich stron, naturalną koleją jest ucieczka od rzeczywistości oraz narastające pragnienie zmiany. Ludzie powoli odsuwają się od materializmu, a swoją uwagę kierują w stronę duchowości.
Bolesnym faktem jest tez kryzys rodziny, dotąd ostoi tradycji, ciągłości kulturowej i jedności myśli. Rodzina ma ogromny wpływ na wprowadzenie dzieci w świat, dlatego też niepokojące są oznaki osłabienia roli rodziny, co ma bezpośredni związek z podjęciem przez młodzież poszukiwania nowych wspólnot i grup.
Podatność na zwerbowanie zależy także od zaspokojenia podstawowych potrzeb dziecka oraz struktury rodziny. Rodziny nie ustabilizowane, rozbite (poprzez rozwód, separację rodziców, a także takie, w których rodzice zajęci są tylko pracą i pomnażaniem dóbr materialnych), jak również rodziny patologiczne mogą być środowiskiem, w którym rodzi się doświadczenie wyobcowania. Częstym brakiem w takich rodzinach jest brak dialogu między rodzicami i dziećmi, co tłumaczy się „liberalnym wychowaniem”. Ma to wpływ na poszukiwanie nowych wspólnot, w których można zaspokoić potrzeby psychiczne i duchowe. Sekty nie szczędzą czasu na wysłuchanie zwierzeń i pomoc w rozwiązywaniu problemów swoich adeptów.
Zaniedbania ze strony rodziny polegają najczęściej na:
- braku właściwej opieki wychowawczej;
- braku pozytywnej roli ojca jako osoby znaczącej w rodzinie i w procesie wychowania;
- braku pozytywnych przykładów wychowawczych ze strony rodziców;
- złych stosunkach wychowawczych pomiędzy rodzicami – awanturach, wulgarnym zachowaniu, nadużywaniu alkoholu.
Autokratyczne środowisko rodzinne może sprzyjać ukształtowaniu się osobowości biernej, zależnej lub silnie rozbudzić dążenie do indywidualności. Werbownicy sekty mogą to wykorzystać, szybko angażując do samodzielnych i odpowiedzialnych działań na rzecz grupy. Z kolei środowisko liberalne, którego główną cechą jest brak większego zainteresowania pozostałymi domownikami, może przyczynić się do nasilenia potrzeb bliskości i przynależności do wspólnoty, do których bardzo często odwołują się werbownicy.
Struktury wielu wspólnot uległy zniszczeniu, rozpadły się środowiska domowe, ludzie czują się wykorzenieni, samotni – sekty chcą zastąpić rodzinę. Zdaja się oferować ciepło, opiekę i wsparcie w niewielkich i silnych wspólnotach, wspólny cel, ochronę i bezpieczeństwo. Chcą spełnić rolę, która spełnia rodzina. Wydaje się, że jest to jedna z najważniejszych cech atrakcyjności sekt: dać schronienie tym, którzy go potrzebują.
Osoby bardziej niż inne podatne na sugestie i hipnozę są zarazem bardziej podatne na rekrutację. Poza zwiększoną wrażliwością na hipnozę, członków grup kultowych często charakteryzuje: upodobanie do doświadczania odmiennych stanów świadomości, obniżony krytycyzm, zwiększona potrzeba zależności, mała asertywność, niska samoocena i poczucie własnej wartości oraz naiwny idealizm. Członkowie takich grup wprowadzają się w odmienne stany świadomości za pomocą: monotonnego powtarzania jednej lub kilkunastu sylab, ćwiczeń oddechowych, długotrwałej koncentracji na określonym bodźcu wzrokowym lub słuchowym, wizualizacji, odliczania, rytmicznego tańca, co może spowodować pewne zmiany w percepcji własnego ciała i zewnętrznej rzeczywistości a także zwiększyć podatność na sugestię.
Do cech osobowości, które mogą mieć wpływ na przystąpienie do sekty, należą m.in.: niedojrzała osobowość, egocentryzm, naiwność, infantylizm, brak realnych planów życiowych; mała odporność na sytuacje stresowe; odczuwanie silnej potrzeby afiliacji i uznania, a także powodzenia i imponowania w środowisku rówieśniczym; niepowodzenia seksualne i kompleksy oraz pragnienie wyżycia seksualnego i perwersji; łatwa fascynacja muzyka i tekstami, a także obrzędowość, rytuałami i symboliką. obok tych cech należy także umieścić także szczególna wrażliwość religijną, poszukiwanie celu i sensu życia, potrzebę absolutu, życia wewnętrznego, utożsamienia się z kimś lub czymś, potrzebę pewności i bezpieczeństwa, uczestnictwa zaangażowania.
Wpływ grupy kultowej na funkcjonowanie psychiczne jednostki można opisać za pomocą dwuetapowego modelu, na który składają się metody rekrutacji (dezinformacja, schlebianie, oferowanie „przyjaźni”, perswazja, angażowanie autorytetów) oraz metody podtrzymywania zaangażowania (tj. „technika małych kroczków’, ukryty system kar i nagród, reinterpretacja rzeczywistości, szantaż emocjonalny, autocenzura myślenia). Sekty oferują też – dzięki wydobyciu z anonimowości – szansę na zyskanie znaczenia w grupie. Stwarzają np. członkowi szansę na pełnienie funkcji kapłańskich i przywódczych, wyrażania siebie, rozbudowywania własnych możliwości, szansę na stanie się członkiem elity. Sekta zawsze wychodzi ludziom naprzeciw w sposób przyjazny, serdeczny, osobisty i bezpośredni.
Za podstawowy i konieczny warunek przynależności do sekty można uznać manipulacyjny wpływ grupy oraz podatność osobistą.
Sekta poszukuje ludzi opiekuńczych, odpornych psychicznie i mających silną motywacje. Przynależność do destruktywnej sekty zapewnia niektórym ludziom takie możliwości samorealizacji, jakich nie znajdowali w życiu rodzinnym, czy działalności społecznej. Niektórzy z nich mają autentyczną potrzebę współdziałania z innymi w ramach jakiejś organizacji lub grupy występującej w obronie pewnych społecznych albo religijnych wartości. Tymczasem tylko nieliczne środowiska dają możliwość zaspokojenia tego typu potrzeb. Sekty bazują na tej ludzkiej potrzebie, dając ludziom złudne poczucie bycia członkami wspólnoty. Bardzo często ludzie wstępują do sekt w okresie, gdy pozostają pod działaniem silnego stresu, związanego niekiedy z poważnymi zmianami w życiu.
Czas czytania: 86 minut
Treść zweryfikowana i sprawdzona
Zgodnie z misją, Redakcja serwisu dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne i sprawdzone treści edukacyjne.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.