Bombaj

BOMBAJ, hindi Bambaī, ang. Bombay, malajalam Mumbaī, m. w zach. Indiach, stol. stanu Maharasztra, nad M. Arabskim. - 9,9 mln mieszk., zespół miejski 12,5 mln mieszk. (1991). Znany od pocz. n.e., pod władzą różnych dynastii ind.; miasto zbud. w XIII w., podlegało muzułmanom z Gudźaratu; 1534 odstąpione Portugalczykom; 1661 przekazane ang. Karolowi II jako część posagu żony, Katarzyny Bragana; 1668 wydzierżawione Kompanii Wschodnioind.; 1672 rozbud. nowe miasto; od 1708 siedziba adm. Kompanii Wschodnioind.; w końcu XIX w. rozkwit Bombaju. Największe miasto Indii, jedno z najgęściej zaludnionych miast na świecie (13,5 tys. osób na km2); wielki ośr. przem., handl.-finansowy i nauk.-kult.; rozwinięty gł. przemysł bawełn. (ponad 1/4 produkcji ind. przemysłu bawełn.), przetwórstwo ropy naft. (2 rafinerie, w dzielnicach Trombaj i Mahul), przemysł chem. (m.in. produkcja farb), środków transportu (gł. stoczn. i samochodowy), maszyn. (maszyny włók.), metal., spoż., poligraf., skórz.-obuwn.; największy ośr. finansowo-handl. w kraju; liczne banki (m.in. centr. banki państw. State Bank of India i Reserve Bank of India), 3 giełdy, w tym bawełn., przedsiębiorstwa armatorskie; wielki węzeł komunik.; największy ind. port handl. (przeładunki ponad 30 mln t rocznie), obsługuje ok. 40% importu (gł. maszyny i urządzenia przem., ropa naft., węgiel kam.) i 30% eksportu (rudy manganu, wyroby bawełn., bawełna, skóry, artykuły roln.); międzynar. i krajowy port lotn. (siedziba towarzystwa lotn. Air India), ważny węzeł kol., gł. połączenia z Delhi, Kalkutą i Madrasem; wielki ośr. nauk. (2 uniw., zał. 1857 i 1916, politechn., zał. 1958, wyższa szkoła indianistyki, instytuty nauk.-badawcze, m.in. ośr. badań jądr.) i kult. (muzea, galerie sztuki); gł. w kraju ośr. kinematografii; ośr. turystyczny.
Bombaj jest położony na półwyspie oddzielającym Zat. Bombajską od M. Arabskiego; w pd., najstarszej części miasta, mieszczą się gł. instytucje adm. i handl. oraz wznoszą się (nad zatoką) Wrota Indii (pocz. XX w.), na pd.-zach., wzdłuż bulwarów nadmor., są położone dzielnice luksusowe, środk. część miasta zajmują bardzo gęsto zaludnione dzielnice robotn., wsch. - urządzenia portowe; miasto rozbudowuje się w kierunku pn.-wsch., gdzie na osuszonych terenach bagiennych, powstają nowe dzielnice (New Bombay Development Area). W Bombaju znajdują się m.in. kościoły renes. i barok. (XVI, XVII/XVIII w.), świątynie (XVIII, XIX w.). W pobliżu Bombaju zabytki arch. wykute w skale (m.in. wyspa Elefanta).