Planety Układu Słonecznego

a). Krąży on najbliżej Słońca i jest najmniejszą ze wszystkich planet (jest mniejszy nawet od niektórych księżyców - Ganimedesa i Tytana). Wewnątrz niego znajduje się bardzo duże jądro z nikluMERKURY

Merkury jest planetą krążącą najbliżej Słońca - bo w odległości 58 mln. km. (0,39AU - jednostki astronomicznej). Jest to mała, skalista, gęsto usiana kraterami planeta (bardzo przez to podobna do księżyca, chociaż nie ma tu mórz zastygniętej lawy). Największym tworem na jego powierzchnii jest Kotlina Upału otoczona pierścieniem górskim (o średnicy ok. 1300 km.), który jest prawdopodobnie skutkiem zderzenia się Merkurego z jakimś ogromnym ciałem. Na powierzchni występują liczne skarpy (do 3 km wys. i 500 km. dł.), jakich nie ma ani na Księżycu, ani na Marsie (powstały prawdopodobnie podczas stygnięcia planety, kiedy to lekko zmniejszyła się jej objętość i popękał i żelaza okryte skalistym płaszczem i skorupą. Własciwie nie posiada atmosfery (choć nad jego powierzchnią unoszą się gazy takie jak hel, sód i tlen). Z tego powodu temperatura jego powierzchni bardzo się wacha (od -180 stopni w nocy do 430 w dzień). Planeta bardzo wolno obraca się wokół osi (w czasie pełnego obiegu Słońca wykonuje zaledwie półtora obrotu). Sprawia to, że doba na Merkurym (176 ziemskich dni) jest dłuższa niż rok (88 ziemskich dni). Został odwiedzony trzykrotnie przez sondę Mariner 10 (w 1974-75 roku, lecz mimo to nadal nie znamy dużej części powierzchni planety). Orbita Merkurego wokół Słońca jest lekko eliptyczna (najbardziej ze wszystkich planet - o mimośrodzie 0,2). Planeta posiada bardzo słabe pole magnetyczne (generowane przez strumienie płynnych metali w jądrze). Nie posiada żadnych księżyców. Został nazwany przez starożytnych Rzymian imieniem ruchliwego boga kupców i podróżnych (utożsamianego z greckim Hermesem). Na niebie bardzo trudno dostrzec go gołym okiem, ponieważ znajduje się on zawsze bardzo blisko Słońca i ginie w jego blasku (można go zaobserwować jedynie na krótko przed wschodem lub chwilę po zachodzie Słońca). Przez teleskop jego tarcza ma kolor szaro-różowy i nie widać na niej prawie żadnych szczegółów.

WENUS

Wenus - siostrzana planeta Ziemi (są prawie tej samej wielkości), zbudowana podobnie do niej: żelazne jądro jest otoczone przez skalisty płaszcz i skorupę. Przez teleskop nie ujrzymy jej powierzcnii ponieważ pokryta jest przez gęstą powłoką chmur dwutlenku węgla i kwasu siarkowego, które powodują efekt szklarniowy magazynując ciepło pod swoją warstwą. Panuje tu prawdziwe piekło: temperatura sięga 465 stopni (najgorętsza planeta) a cisnienie jest ok. 90 razy większe od ziemskiego, padają tu kwaśne deszcze. Atmosfera wenusjańska składa się głównie z dwutlenku węgla (i azotu). Planeta obiega Słońce po orbicie niemal idealnie kołowej w ciągu 225 dni. Glob bardzo wolno obraca się (przez co pole magnetyczne planety jest znikome) wokół osi prawie prostopadłej do płaszczyzny orbity, ale kierunek obrotu jest przeciwny do kierunku obiegu (doba trwa tutaj 243 ziemskich dni). Planete odwiedziło ponad 20 sond. Kilka lat temu jedna z nich (Magellan) wykonała mapę radarową jej powierzchnii. Prawie jej 85% było ukształtowane przez działalność wulkaniczną (dlatego będzie nam trudno poznać jej historie). Wenus nie posiada księżyców. Rzymianie nazwali ją imieniem swej bogini miłości (utożsamianej z grecką Afrodytą). Można ją zaobserwować nad ranem albo wieczorem (nazywana gwiazdą poranną lub wieczorną). Jest trzecim co do jasności obiektem na niebie (po Słońcu i Księżycu).

ZIEMIA

Ziemia - jedyna planeta posiadająca na swej powierzchi duże ilości wody w stanie płynnym. Oceany zajmują 75% jej powierzchni przez co zwana jest "Błękitną planetą". Centralną część stanowi żelazne jądro otoczone jądrem zewnętrznym z metali ciekłych, skalnym płaszczem i skorupą z lżejszych skał. Atmosfera składa się głownie z azotu oraz tlenu. Powierzchnia planety jest kształtowana przez atmosferę, procesy tektoniczne a przede wszystkim działalność wód. Chociaż mówi się, że posiada księżyc, to są one prędzej układem podwójnym. Jest to jedyne ciało niebieskie, na którym odkryto życie.

JOWISZ

Jowisz - piąta planeta, rozpoczyna ciąg czterech gazowych olbrzymów. Po Słońcu jest największym ciałem naszego układu. Posiada masę 318 Ziemi oraz skupia w sobie 71% masy wszystkich planet, lecz jest to tylko tysięczna część masy naszej gwiazdy. Jego średnica jest 11 razy większa od ziemskiej a wnętrze pomieściłoby ok. 1300 naszych planet. Zbudowany jest w większości z wodoru. Posiada jądro żelazowo - niklowe, które stanowi 13% masy całej planety. Promień jądra wynosi prawdopodobnie 14 tysięcy kilometrów, a temperatura w jego wnętrzu może sięgać aż 35 tys. stopni Celsjusza. Jest ono otoczone metalicznym wodorem (33 tys. km. grubości) a to wszystko pokrywa ocean ciekłego wodoru (22,5 tys. km. grubości). Wyżej rozpościera się atmosfera mająca grubość 1000 kilometrów. Również składa się ona w większości z wodoru (81%) oraz helu (18%). Resztę tworzą śladowe ilości związków pochodnych wodoru takich jak amoniak, metan, etan, para wodna czy acetylen. Temperatura przy powierzchni wynosi około 150 stopni poniżej zera, a wiatry wieją tu z prędkością do 600 km/h. Na skutek szybszej niż u innych planet rotacji wokół osi (dzień trwa tu zaledwie 10 godzin) glob jest dosyć mocno spłaszczcony na biegunach (10 tys. kilometrów różnicy pomiędzy średnicą biegunową i równikową), a chmury w górnych warstwiach atmosfery układają się w pasma równolegle do równika. Pasma te możemy podzielić na pasy czyli ciemne chmury opadające ku powierzchni planety, oraz na strefy - jaśniejsze chmury unoszących się gazów. Wiatry w sąsiednich pasmach wieją w przeciwnych kierunkach. Powoduje to, że na ich stykach powstają liczne zaburzenia i zawirowania w skutek cyrkulacji powietrza, które nieraz utrzymują się latami. Przykładem jest wielka czerwona plama - potężny układ burzowy. Jest to region wysokiego ciśnienia w którym występują spiralne wiatry (w kierunku odwrotnym do wskazówek zegara) i unoszą gaz w górę (pełen obrót tego wiru trwa około 12 godzin). Chmury położone są tu kilka km. wyżej od reszty i panuje odrobinę niższa temperatura. Jest to największy cyklon jaki znamy w układzie słonecznym (ma wymiary ok 15 na 30 tys. kilometrów), nic więc dziwnego w tym, że zaobserwowano go po raz pierwszy już ponad 300 lat temu. Swój kolor zawdzięcza prawdopodobnie związkom fosforu, które tworzą się w wyniku reakcji gazów poddanych promieniowaniu słonecznemu. Jowisz emituje dwa razy więcej ciepła niż go otrzymuje od Słońca. Transport energii cieplnej z wnętrza planety w wyniku konwekcji potęguje cyrkulacje atmosfery (przyczyniając się do wcześniej omówionych zjawisk). Jednak aby mógł samodzielnie wytwarzać ciepło w wyniku reakcji termojądrowych to musiałby być ponad 30 razy większy (stałby się wtedy drugą gwiazdą naszego układu). Jak wszystkie gazowe olbrzymy planeta posiada system pierscieni. Ich odkrycia dokonała sonda Voyager 1 w roku 1979. Są to 3 bardzo cieniutkie pierścienie, z których najbliższy planecie - tzw. halo ciągnie się przez 22800 km. właściwie do samej atmosfery. Pierścień główny - najgrubszy ze wszystkich ma zaledwie 6400 km. grubości. Trzeci (pierścień pajęczy) - najrzadszy ma grubość 85000 km. Wszystkie są zbudowane z bardzo drobnych cząstek pyłowych. Wokół planety krąży 16 znanych księżyców (w tym 4 galileuszowe - odkryte przez Galileusza w 1610 roku). Posiada również bardzo silne pole magnetyczne, którego natężenie przy powierzchni jest kilkanaście razy silniejsze od ziemskiego, a długość ogona magnetosfery sięga do orbity Saturna. Planetę odwiedziło wiele sond. Pierwsza była sonda Pionier 10 (w 1973 roku), po niej Pionier 11, Voyagery 1 i 2 (1979), Ulysses, Galileo (1995). W roku 1994 do planety zbliżyła się kometa Shoemaker-Levy9. Silne pole grawitacyjne rozerwało jądro komety na 20 części i rozbiła się ona o powierzchnię planety. Efekty zderzenia można było dostrzec nawet przez zwykły teleskop, a ich skutki pozostały widoczne na powierzchni przez rok. Starożytni Rzymianie nazwali planetę imieniem swojego boga (odpowiednika greckiego Zeusa) prawdopodobnie ze względu na to, że jest to obiekt o największym blasku na nocnym niebie. Dlatego łatwo go odnaleźć wśród gwiazd, za pomocą lornetki można zaobserwować 4 księżyce galileuszowe, a przy użyciu amatorskiego teleskopu możemy zauważyć spłaszczenie biegunowe planety, a na jego tarczy pasy chmur, oraz wielką czerwoną plamę.

SATURN

Saturn to gazowy olbzym, który posiada najpiękniejsze pierścienie w naszym układzie. Jego powierzchnia wydaje się być gładka, jest tylko czasem zmącona burzami tworzącymi małe plamy. Posiada skalne jądro o gęstości mniejszej niż u Jowisza, otoczone metalicznym wodorem. Dalej ku powierzchni znajduje się morze ciekłego wodoru, przykryte stosunkowo cienką atmosferą także zbudowaną z wodoru z domieszką helu. Średnia gęstość planety jest mniejsza niż u wody. Pierścienie Saturna są zbudowane z bryłek lodu do wielkosci samochodu. Rozposcierają się one w odległosci od planety podobnej do tej, która dzieli Ziemię i Księżyc. Saturn posiada 18 znanych księżyców z czego wszystkie oprócz Tytana (drugi co do wielkości księzyc naszego układu) zbudowane są z lodu.

URAN

Saturn to gazowy olbzym, który posiada najpiękniejsze pierścienie w naszym układzie. Jego powierzchnia wydaje się być gładka, jest tylko czasem zmącona burzami tworzącymi małe plamy. Posiada skalne jądro o gęstości mniejszej niż u Jowisza, otoczone metalicznym wodorem. Dalej ku powierzchni znajduje się morze ciekłego wodoru, przykryte stosunkowo cienką atmosferą także zbudowaną z wodoru z domieszką helu. Średnia gęstość planety jest mniejsza niż u wody. Pierścienie Saturna są zbudowane z bryłek lodu do wielkosci samochodu. Rozposcierają się one w odległosci od planety podobnej do tej, która dzieli Ziemię i Księżyc. Saturn posiada 18 znanych księżyców z czego wszystkie oprócz Tytana (drugi co do wielkości księzyc naszego układu) zbudowane są z lodu.

NEPTUN

Neptun podobnie jak Uran ma ciemne pierścienie i jest od niego tylko troszeczkę mniejszy. Podobnie również jak on ma małe, skaliste jądro i atmosferę z wodoru, helu oraz metanu. Pomiędzy nimi znajduje się jednak woda w stanie ciekłym i stałym. Charakterystycznym elementem atmosfery jest układ burzowy wielkości ziemi. Na Neptunie wiatry wieją z zawrotną prędkością (dochodzącą do 2200 km/h) w kierunku przeciwnym do obrotu planety. Posiada on 8 księżyców, z czego największy jest Tryton.