Patriotyzm Polaków – mit, czy cecha narodowa

Patriotyzm Polaków – mit czy cecha narodowa? Uzasadnij swój sąd odwołując się do wybranych przykładów literackich z różnych epok.

Patriotyzm to wielkie słowo. Oznacza umiłowanie kraju ojczystego, a także gotowość poświęcenia się dla własnego narodu. Literatura polska jest prawdziwą szkołą uczuć patriotycznych, bo niemal od początku swego istnienia wyraża głęboką troskę o losy ojczyzny, tworzy wzorce osobowe prawdziwego patrioty i obywatela.

Mit wyraża wierzenia danej społeczności - ma służyć celom dydaktycznym.

Patriotyzm jako mit jest trafnym sposobem na dotarcie do wnętrza ludzkiej duszy, do miejsca gdzie rodzi się wewnętrzna potrzeba pomocy ojczyźnie. Pokazując ludziom przykłady postępowania wielkich patriotów, pogłębiamy ich zainteresowanie własnym krajem - ojczyzną – matką. Jest to wewnętrzna siła, której nie potrafimy się oprzeć. Oczywiście - byli, są i będą ludzie, dla których słowo patriotyzm nic nie znaczy. Dla których ojczyzna jest tylko wpisem w dowód tożsamości. Czy mówiąc o patriotyzmie Polaków powinniśmy uważać, że jest to mit czy może cecha narodowa? Biorąc pod uwagę twórczość pisarzy różnych epok z łatwością odnajdujemy dzieła, które były napisane dla ludzi i o ludziach – zalążki mitów i szczegółowo wykreślające patriotyzm, jako cechę narodową.

Przypatrując się utworom poszczególnych epok możemy stwierdzić, iż autorzy starali się natchnąć Polaków patriotyzmem w dwojaki sposób. Przedstawiając postawy – wzorce lub hiperbolizując fakty. Nie było to jednak do końca skuteczne, ponieważ każda kolejna epoka przynosiła nowe problemy, z którymi trzeba było się zmagać od podstaw.

Na początek przedstawię utwory, w których autorzy pokazali postawy patriotyczne na mniej lub bardziej autentycznych zdarzeniach – udowadniając patriotyzm jako cechę narodową Polaków.

Już w epoce renesansu Kochanowski apeluje do Polaków, aby opamiętali się i ze względu na pamięć minionych wieków, postarali się naprawić Rzeczpospolitą. Nawołuje do zmiany polityki i wprowadzenia radykalnych reform w dziedzinie finansów (podatki) jak i polityki wojennej. W "Pieśni o spustoszeniu Podola" pisze: „Córy szlacheckie (żal się mocny Boże) Psom bisurmańskim brzydkie ścielą łoże (...) Skujmy talerze na talary, skujmy, A żołnierzowi pieniądze gotujmy (...) Dajmy, a naprzód dajmy! Sami siebie Ku gwałtowniejszej chowajmy potrzebie.”

Jan Kochanowski - ojciec poezji polskiej- w "Odprawie posłów greckich" przedstawił wzór prawdziwego obywatela i patrioty. Trojańczyk Antenor, który nie daje się przekupić Parysowi. Przeciwstawia się Priamowi proponując politykę ugodową - oddanie Heleny Grekom. Oczywiście sytuacja jest tu kostiumem artystycznym i rzecz rozgrywa się w oparciu o sytuację Polski.

Wacław Potocki w utworze "Transakcja wojny chocimskiej" ma za zadanie pokrzepić serca Polaków przez ukazanie walk pod Chocimiem i męstwa hetmana Karola Chodkiewicza. We fragmencie pod tytułem "Przedmowa Chodkiewicza do rycerstwa" naczelny wódz zwraca się do żołnierzy apelując do ich sumień i dodając otuchy by zachęcić ich do ofiarnej walki. Porównuje ojczyznę do "matki utrapionej": „Patrzmy też, co za ludzi miały tamte wieki, Którzy nam tę ojczyznę dali do opieki! (...) Przebóg! cóż nas w tak drobne przerobiło mrówki? Zbytkami nieszczęsnymi, łakomymi garły Samiśmy się w pigmejów postrzygli i karły.”

"Pan Tadeusz" - epopeja narodu Polskiego - przedstawia fakty, zachowania i cechy narodowe. Między innymi - patriotyzm. Autor – Adam Mickiewicz - przedstawia tragiczne losy młodego zawadiaki Jacka Soplicy, który popełniając wiele błędów pragnie się zrehabilitować ojczyźnie i wciela się w postać księdza Robaka. Wszystkie jego grzechy lat młodzieńczych zostały wybaczone, bo resztę swego życia poświęcił walce z wrogami ojczyzny..

Dwie epoki później – w Młodej Polsce – Stanisław Wyspiański autor dramatu „Wesele” zaniepokojony jest losami ojczyzny i głęboko przeżywa niewolę swego narodu. Ukazuje nam stan społeczeństwa, w którym integracja mieszczaństwa i chłopów nie jest możliwa i ostro krytykuje je za to, że nie potrafi podjąć walki
o niepodległość. Obala mity narodowe dotyczące zarówno szlachty jak i chłopów oraz wykazuje, że żadna z tych warstw nie jest zdolna do spełnienia dziejowej misji, walki o wolność. Przedstawia motyw Złotego Rogu, który stał się narodowym symbolem zjednoczenia do walki: „Miałeś, chamie, złoty róg, miałeś, chamie, czapkę z piór: czapkę wicher niesie, róg huka po lesie, ostał ci się ino sznur.”

Przypatrzmy się teraz kreowaniu przez autorów mitu o Polaku – patriocie. Tworzeniu fikcyjnych scen, przykładów i kazań kierowanych do ludzi. Przedstawienie wyidealizowanej osobowości oraz wytykanie błędów, „chorób” narodu Polskiego było podstawową formą dydaktyczną w epoce Renesansu.

Jan Kochanowski mówi o powinnościach każdego obywatela i istocie patriotyzmu. Człowiek całe życie powinien zabiegać o swe dobre imię - „Pieśń o dobrej sławie”: „Służymy poczciwej sławie, a jako kto może, Niech ku pożytku dobra wspólnego pomoże.” Obywatele swe siły powinni poświęcać ojczyźnie.
- "O cnocie": „A jeśli komu droga otwarta do nieba Tym co służą ojczyźnie.”

Wacław Potocki we fraszce "Czuj! stary pies szczeka" mówi o tym, że jego głos troski o państwo nie trafia do obywateli, a co niektórym nawet przeszkadza.
W następnej epoce - oświeceniu Ignacy Krasicki w utworze "Hymn do miłości ojczyzny" nakazuje czcić i kochać ojczyznę. Powinno się to przejawiać w gotowości do bezgranicznych poświęceń. „Święta miłości kochanej ojczyzny, Czują cię tylko umysły poczciwe (...) Byle cię można wspomóc, byle wspierać, Nie żal żyć w nędzy, nie żal i umierać.” Satyry i bajki Krasickiego ganią złe przyzwyczajenia narodu polskiego. W "Świecie zepsutym" autor porównuje ojczyznę do tonącego okrętu, którego trzeba ratować.

Adam Mickiewicz przedstawił "Konrada Wallenroda" jako człowieka zmuszonego kroczyć drogą podstępu i zdrady dla ratowania Litwy. Posuwa się nawet do zabicia prawdziwego Konrada Wallenroda, bo wie, że w otwartej walce Litwini nie mają szans z Krzyżakami. W tym przypadku cel uświęcał środki i Konrad stał się wzorem do naśladowania dla uczestników powstań narodowych.

W III części "Dziadów" - główny bohater Konrad jest wzorem patrioty, bo jak Prometeusz jest gotów zginąć za ojczyznę i swój lud. „Ja kocham cały naród (...) Chcę go dźwignąć, uszczęśliwić, Chcę nim cały świat zadziwić.” W widzeniu księdza Piotra: z syberyjskiego transportu ucieka "jedno dziecię", z którego wyrośnie przyszły wskrzesiciel narodu: „Z matki obcej, krew jego dawne bohatery, A imię jego czterdzieści i cztery.”

Stwierdzenie, iż patriotyzm jest cechą narodową Polaków, nie jest błędne. Nie skłamiemy również, jeżeli powiemy o patriotyzmie jako micie. W rzeczywistości opowiadania o prawdziwych Polakach - patriotach miały bardzo duży wpływ na późniejsze ich zachowanie. Kreowały dusze - rodziły miłość do ojczyzny. Czytając dzieła wielkich autorów osobiście stwierdziłem, iż patriotyzm jest cechą narodową Polskiego narodu. Jednak żeby to udowodnić jednoznacznie, należałoby zapoznać się w takim samym stopniu z literaturą innych narodów. Pamiętajmy jednak o tym, że dzięki mitom, legendom, a przede wszystkim wiarom w bóstwa i rzeczy niematerialne, człowiek z dnia na dzień jest bogatszy o nowe doświadczenia. Ma w życiu swój cel, do którego dąży oraz który wiąże go z innymi ludźmi i ojczyzną.