Barok - charakterystyka epoki

Spis treści

1. Barok
- Termin
- Wiadomości ogólne
- Najważniejsze cechy baroku
- Nauki przyrodnicze
- Religia
- Podział baroku
2. Filozofia baroku
- Tło filozoficzne baroku
- Najważniejsi filozofowie baroku
3. Architektura
- Architektura baroku
- Najwybitniejsi przedstawiciele
- Przykłady dzieł
4. Rzeźba
- Charakterystyka rzeźby barokowej
- Wybitni przedstawiciele
- Przykłady dzieł

Barok

Barok (z por. barocco – "perła o nieregularnym kształcie", lub z fr. baroque – "bogactwo ozdób") – główny kierunek w kulturze środkowo i zachodnioeuropejskiej, którego trwanie datuje się na zakres czasowy od końca XVI wieku do XVIII wieku[1]. Barok obejmował wszystkie przejawy działalności literackiej i artystycznej, a także filozofię i architekturę. U jego podstaw leżał sprzeciw wobec renesansowego klasycyzmu, głęboka religijność, mistycyzm i egzystencjalny niepokój.

W epoce zwanej barokiem wykształciły się dwa zasadnicze nurty myślowe: racjonalizm, który zakładał, że mądrość uzyskać można jedynie dzięki potędze umysłu oraz empiryzm, którego z kolei założeniem było poznawanie świata dzięki zmysłom, doświadczeniu, umysł odgrywał tutaj mniejsze znaczenie.

Termin
Początkowo sporadycznie używana nazwa barok była terminem o charakterze pejoratywnym. W XVIII wieku oznaczała ona wszelkie dziwactwa i zwyrodnienia (m.in. nowych tendencji w rzeźbie Michała Anioła), jakie pojawiały się w sztuce XVI-XVII wieku. Myśl epoki Oświecenia, która jako pierwsza zrodziła mocny fundament ukształtowanej później krytyki literackiej, nie uznawała bowiem działalności artystów barokowych za przejaw nowej epoki. Przykładem może być dzieło Jacoba Burckhardta Der Cicerone (1855), które wprost nazywa barok zwyrodniałą formą renesansu. Opinia taka utrwaliła się na długi czas, zwłaszcza w dziedzinie literatury; należne miejsce sztuce baroku przywróciły dopiero badania XX-wieczne.

Wiadomości ogólne
Barok wyrósł na gruncie renesansu i manieryzmu, we Włoszech, w II połowie XVI wieku. W XVII stuleciu rozpowszechnił się w niemal całej Europie, chociaż jego najsilniejszym ośrodkiem pozostała Italia. W XVIII wieku najpierw przeszedł w rokoko, a potem ustąpił miejsca klasycyzmowi w sztuce i oświeceniu w nauce.

Jego nazwa o niewyjaśnionej genezie[2] prawdopodobnie pochodzi od słowa barocco, które po portugalsku oznacza perłę o nieregularnym kształcie. W odniesieniu do kierunku w sztuce użyli jej jako pierwsi w połowie XIX wieku Jacob Burckhardt i Wilhelm Lübke. Z kolei Benedetto Croce w 1929 przeniósł ją na całokształt kultury.

W zakresie formy barok dążył przede wszystkim do jak najsilniejszego oddziaływania na odbiorcę. Jeśli chodzi o treść, barok wyznawał po pierwsze konserwatyzm (choć w mniejszym stopniu dotyczy to nauk przyrodniczych).

Najważniejsze cechy baroku:
- bogactwo środków
- oryginalność
- kontrast
- ruch
- patos
- emocjonalność
- łączenie różnych elementów
- nawiązywanie do kultury ludowej, współczesności i codzienności
- tematyka religijna i mitologiczna
- dynamika
- ekspresja, teatralność
- znaczna rola koloru
- posługiwano się alegorią i personifikacją
- światłem wydobywano dominantę (czyli motyw najważniejszy)
- w kompozycji dominują kierunki ukośne

Nauki przyrodnicze
W epoce baroku nastąpił niebywały rozwój nauk przyrodniczych, określany jako rewolucja naukowa.

W dziedzinie biologii William Harvey opisał działanie układu krwionośnego, a John Ray stworzył pierwszą systematykę roślin. Dzięki mikroskopowi przełomowych odkryć dokonali również Robert Hooke, Antonie van Leeuwenhoek i Marcello Malpighi. Z kolei Robert Boyle rozpoczął erę nowoczesnej chemii.

W czasach baroku wielki krok naprzód uczyniła astronomia. Teleskop pozwolił poznać wszechświat lepiej niż kiedykolwiek. Johannes Kepler odkrył prawa rządzące ruchem planet, a Galileusz odkrył księżyce Jowisza i zjawisko bezwładności. Obaj spopularyzowali również teorię heliocentryczną. Edmond Halley odkrył ruchy własne gwiazd oraz eliptyczne orbity komet, a gdańszczanin Jan Heweliusz przeprowadził szczegółowe obserwacje Księżyca.

Najwybitniejszym fizykiem epoki był Isaac Newton, który sformułował prawo powszechnego ciążenia i trzy fundamentalne zasady dynamiki. Gabriel Fahrenheit, podobnie jak Heweliusz
pochodzący z Gdańska, znacznie wzbogacił ludzką wiedzę na temat temperatury. Z kolei Christiaan Huygens dokonał przełomu w dziedzinie optyki.
Barok przyniósł również wiele nowych wynalazków. Fahrenheit stworzył pierwszy termometr rtęciowy. Athanasius Kircher skonstruował latarnię czarnoksięską, służącą do wyświetlania na ścianie powiększonych obrazów. Christian Huygens skonstruował zegary wahadłowe dokładniejsze niż kiedykolwiek wcześniej.

W dziedzinie matematyki Leibniz i Newton stworzyli niezależnie od siebie rachunek różniczkowy i całkowy, a Jakob Bernoulli – rachunek prawdopodobieństwa.

W czasach baroku narodziły się także towarzystwa naukowe, znajdujące się pod opieką monarchów. Pierwszymi były: angielskie Royal Society (1662) oraz francuska Académie Royale des Sciences (1666).

Religia
Większość sztuki barokowej była zainspirowana religią. Łączy się to z odzyskaniem przez Kościół katolicki poczucia własnej wartości, jakie odnotowuje się w czasach kontrreformacji. Zwłaszcza klasztory odkrywały bogactwo stylu barokowego i dawały mu wyraz w wystroju świątyń. Istotne znaczenie miała też kultura duchowa krajów protestanckich (np. Niemcy, Holandia) oraz katolicko-protestanckie spory teologiczne. Religijność baroku była ściśle powiązana z nurtami filozoficznymi epoki, wyrażającymi odczuwanie napięcia między skończonością a nieskończonością. Stąd wiele elementów związanych ze śmiercią (powraca popularność średniowiecznych motywów takich jak: vanitas, danse macabre i triumfu śmierci), sądem ostatecznym i innymi elementami eschatologicznymi.

Podział Baroku
Faza pierwsza - wczesny barok - trwa od lat osiemdziesiątych XVI wieku po lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w niej do głosu między innymi twórczość mistyczno - metafizyczna (Mikołaj Sęp-Szarzyński), nawiązująca do średniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, świata, człowieka. 


Faza druga - barok dojrzały - przypada na środkowe lata wieku XVII (do lat siedemdziesiątych). W dojrzałym baroku rozwija się twórczość między innymi Jana Andrzeja Morsztyna - mistrza paradoksu i konceptu. 


Faza trzecia (ostatnia) - późny barok, przypada na czas kryzysu kultury i piśmiennictwa. Najwybitniejsi twórcy późnego baroku (Wacław Potocki, Wespazjan Kochowski, Jan Chryzostom Pasek) związani byli z ideologią sarmacką.

Filozofia baroku

Tło filozoficzne baroku
W epoce baroku powszechnym uznaniem cieszyła się nadal tradycyjna myśl chrześcijańska, wzbogacona o idee kontrreformacyjne, reformacyjne i neostoicyzm Justusa Lipsiusa. Na skutek ruchów reformatorskich w Kościele, rozwoju edukacji, starannego kształcenia duchownych, misji ludowych i polemik religijnych, jej znajomość w społeczeństwie stała się głębsza niż w poprzednich epokach. Tradycyjna myśl dawała spójny obraz świata i konkretne zasady postępowania w codziennym życiu, tak aby osiągnąć zbawienie.

Istniała również filozofia elitarna, którą kształtowały wybitne indywidualności. Blaise Pascal przedstawiał człowieka jako trzcinę najwątlejszą w przyrodzie, ale trzcinę myślącą i dowodził, że opłaca się wierzyć w Boga (zakład Pascala). Dla panteisty Barucha Spinozy wszystko było częścią Boga. Tommaso Campanella przedstawił w swoim Mieście słońca idee komunizmu utopijnego. Z kolei Gottfried Wilhelm Leibniz, ostatni człowiek, który wiedział wszystko, uważał, że żyjemy na najlepszym ze światów, który składa się z niezależnych od siebie monad. Kartezjusz wyodrębnił w człowieku 4 płaszczyzny: umysł, intelekt, duch i rozum. Uważał ze Bóg jest substancją przenikającą wszystko, posiada najwyższy rozum, jest mądrością i mocą.

Wielki rywal Leibniza, Isaac Newton, oddzielił zdecydowanie nauki ścisłe (zajmujące się materią) od filozofii (badającej świat duchowy). Francis Bacon i Galileusz określili reguły nowoczesnej, empirycznej metody naukowej.

W dziedzinie metafizyki Arnold Geulincx i Nicolas Malebranche stworzyli kierunek zwany okazjonalizmem, a Francisco Suarez zapoczątkował nową odmianę scholastyki, opartą na pojęciu singuliariów.

W baroku rozkwitła myśl pedagogiczna. Jej najwybitniejszymi przedstawicielami byli François Fénelon, Jan Ámos Komenský (mieszkający przez wiele lat w Lesznie) i Charles Rollin. Wiele cennych spostrzeżeń psychologicznych zawierają z kolei Charaktery Jeana de La Bruyère'a.

Narodziły się nowe prądy w chrześcijaństwie, takie jak: amisze, arminianizm, baptyzm, jansenizm, kwakrzy, kwietyzm i pietyzm. Stopniowo zaczęły gasnąć spory między katolikami a protestantami; Leibniz i Jacques-Bénigne Bossuet snuli nawet plany połączenia ich znów w jeden Kościół.

W baroku żywa była także refleksja nad państwem. Wspomniany Jacques-Bénigne Bossuet i François Fénelon spierali się w sprawie jego ustroju. Pierwszy z nich uzasadniał absolutyzm, a drugi potępiał go w dziele Przygody Telemacha. Zasady absolutyzmu wyłożył również jeden z jego największych praktyków – kardynał Richelieu. W dziedzinie myśli politycznej, moralnej i psychologicznej wielką sławę zyskali Diego de Saavedra Fajardo i Polak Andrzej Maksymilian Fredro. Z kolei Hugo Grocjusz wyróżnił i opisał trzy rodzaje prawa: naturalne, stanowione oraz międzynarodowe; jego myśl rozwinął Samuel von Pufendorf. Thomas Hobbes sądził z kolei, że naturalnym stanem jest wojna wszystkich przeciw wszystkim i aby jej zaradzić, ludzie zawierają umowę społeczną, na mocy której powstaje władza.

W czasach baroku pojawiły się również pierwsze zwiastuny oświecenia. Kartezjusz dał początek racjonalizmowi (Cogito ergo sum), a John Locke – empiryzmowi (Tabula rasa). Za ojca libertynizmu uważa się Pierre'a Gassendiego.

Duży wpływ na rozprzestrzenianie się idei filozoficznych miała prasa, która pojawiła się w epoce baroku. Największe znaczenie zyskała francuska La Gazette, wydawana od 1631.

Najważniejsi filozofowie baroku

Kartezjusz - fr. Rene Descartes (1569-1650) Zadanie, jakie postawił przed sobą ten XVII-wieczny myśliciel, to odnalezienie prawdy, chociaż jednego twierdzenia, którego nie dałoby się podważyć. Punktem wyjścia dla Kartezjusza jest więc sceptycyzm czyli wątpienie w prawdziwość rzeczywistości, która nas otacza. Kartezjusz wyszedł z założenia, że Bóg jest pod każdym względem istotą doskonalszą od człowieka.Świat (podobnie jak ciało ludzkie) pojmował Kartezjusz jako mechanizm, którego zasady działania można poznać.

Błażej Pascal - fr. Blaise Pascal (1623-1662) Pascal, w przeciwieństwie do Kartezjusza, ukazywał człowieka jako istotę niezdolną do racjonalnej weryfikacji swoich przekonań. Istota ludzka jest słaba, rozdarta wewnętrznie, jest kruchym i znikomym punktem. To stanowi o jej dramacie. Człowiek musi podjąć ważną decyzję, dokonać wyboru: odrzucić Boga lub go przyjąć. Jeśli Go nie ma, nie tracimy niczego. Jeśli uznamy, że istnieje, również niczego nie tracimy, za to możemy zyskać życie wieczne. Wyszedł z założenia, że Bóg jest pod każdym względem istotą doskonalszą od człowieka. Dobra materialne nie mają szansy rywalizować z dobrami duchowymi

Baruch Spinoza (1632-1677) Filozof wyklęty.Pochodził z osiadłej w Niderlandach rodziny żydowskiej, która wcześniej musiała ze względu na prześladowania religijne opuścić Hiszpanię.Twierdził, że Bóg istnieje we wszystkim, a wszystko w Bogu. Bóg objawia się tylko poprzez świat. Taki pogląd nazywamy panteizmem. Spinoza twierdził, że Pismo Święte jest wyłącznie dziełem człowieka, na dodatek dziełem historycznym, a więc nieprzystającym w ogóle do problemów współczesnych.

John Locke (1632-1704), filozof angielski, czołowy przedstawiciel empiryzn genetycznego. Pionier liberalizmu Zaproponował zastąpienie metafizycznego programu filozofii przez epistemologiczny. Za podstawowe zadanie filozofii uznał badanie poznania, jego pochodzenia, pewności i zakresu. Przyjął, że wiedza pochodzi wyłącznie z doświadczenia. Doświadczenie wg Locke’go nabywamy na dwóch drogach: 1) doświadczając rzeczy zewnętrznych (postrzeżenia) i 2) doświadczając samych siebie (refleksje). W swoich poglądach ekonomicznych opowiadał się za wolnością gospodarczą.

Architektura

Architektura baroku
Cechy szczególne baroku są najlepiej widoczne na przykładzie architektury. Najwspanialszymi budowlami były wówczas kościoły i pałace. Bardzo okazałe bywały również klasztory i kamienice. Wtedy właśnie powstały pierwsze wielkie założenia urbanistyczne: Londyn, Petersburg, Rzym, Wersal. Zainteresowano się nie tylko samymi budynkami, ale również ich otoczeniem (barokowy styl ogrodowy). Aby wzmocnić efekt, łączono w jedną całość architekturę, rzeźbę i malarstwo, a także muzykę, strój i ceremoniał. Wprowadzono iluzjonizm, który sprawiał, że budowle wydawały się jeszcze wspanialsze niż były. Tworzono oryginalne fasady i rzuty (owalne, podłużne, centralno-podłużne, wieloboczne).

Prekursorami nowego stylu w architekturze byli żyjący w 2. połowie XVI wieku Włosi: Jacopo Barozzi da Vignola, Domenico Fontana, Michał Anioł i Giacomo della Porta. Za pierwowzór barokowej świątyni uważa się kościół Il Gesù w Rzymie – główną siedzibę jezuitów.

W XVII wieku barok zatriumfował w większej części Europy. W Italii, która nadal wiodła prym, jego największymi mistrzami byli: stosujący spokojne formy Giovanni Lorenzo Bernini i pełen fantazji Francesco Borromini; obaj działali w Rzymie w połowie stulecia. Wielką rolę odegrali również Guarino Guarini (Turyn), Filippo Juvarra (różne kraje Europy), Baldassare Longhena (Wenecja), Carlo Maderno (Rzym) i Carlo Rainaldi (Rzym).

W XVIII stuleciu nastąpił niebywały rozkwit architektury w krajach niemieckich: Austrii, Czechach, Śląsku, Bawarii, Saksonii, Prusach. Największą sławę zyskali Johann Bernhard Fischer von Erlach (kościół św. Karola Boromeusza w Wiedniu, rezydencje cesarskie Schönbrunn i Hofburg) oraz Balthasar Neumann (pałac w Würzburgu, kościół w Vierzehnheiligen). Obok nich wyróżniły się takie indywidualności jak Kilian Ignaz Dientzenhofer (Praga), Johann Lucas von Hildebrandt (Belweder w Wiedniu), Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff (pałace Sanssouci i Charlottenburg), Matthäus Daniel Pöppelmann (Zwinger), Jacob Prandauer (opactwo w Melk) i Dominikus Zimmermann (kościół w Wies).

Francja i Anglia upodobały sobie bardziej klasyczny styl. We Francji najwybitniejszymi architektami byli Jules Hardouin-Mansart, François Mansart i Louis Le Vau, a najsłynniejszą budowlą – pałac w Wersalu. Powstał tam również barokowy styl ogrodowy (André Le Nôtre) oraz plan pałacu między dziedzińcem a ogrodem. W Anglii zasłynęli przede wszystkim Christopher Wren i Inigo Jones, którzy odbudowali Londyn po wielkim pożarze.

W Hiszpanii uformowała się niezwykle ozdobna odmiana baroku – churrigueryzm. Barok był popularny również w Portugalii. W ich koloniach w Ameryce i na Filipinach przybrał on oryginalną postać, dostosowaną do miejscowych warunków.

Nowy styl zyskał wielką popularność w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, gdzie trwał aż do końca XVIII wieku. Z kolei Skandynawia i Niderlandy dystansowały się od papieskiego baroku, stosując formy bardziej palladiańskie.

Barok przeniknął do Rosji za czasów Piotra Wielkiego, dla którego Bartolomeo Rastrelli i Domenico Trezzini wybudowali Sankt Petersburg – nową stolicę, która miała przyćmić wszystkie inne miasta świata.

Najwybitniejsi przedstawiciele
- Giacomo Barozzi da Vignola
- Giovanni Lorenzo Bernini
- Francesco Borromini
- José Benito de Churriguera
- Kilian Ignaz Dientzenhofer
- Johann Bernhard Fischer von Erlach
- Domenico Fontana
- Guarino Guarini
- Jules Hardouin-Mansart
- Johann Lucas von Hildebrandt
- Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff
- Baldassare Longhena
- Carlo Maderna
- François Mansart
- Johann Balthasar Neumann
- Matthäus Daniel Pöppelmann
- Jacob Prandauer
- Tylman van Gameren
- Christopher Wren
- Dominikus Zimmermann

Giovanni Lorenzo Bernini zw. Gianlorenzo (ur. 7 grudnia 1598 w Neapolu, zm. 28 listopada 1680 w Rzymie) - włoski rzeźbiarz, architekt, malarz; jeden z najwybitniejszych artystów baroku.
Działał głównie w Rzymie, gdzie tworzył rzeźby o tematyce mitologicznej (Apollo i Dafne) i religijnej (Ekstaza św. Teresy, Dawid), popiersia portretowe (kardynała Scipione Borghese, Constanzy Bonarelli, króla Ludwika XIV), fontanny (Fontanna Czterech Rzek, Fontanna Trytona) i nagrobki (Urbana VIII i Aleksandra VII).
Jako architekt kierował budową Bazyliki św. Piotra, dla której wykonał baldachim nad grobem św. Piotra (wsparty na 4 spiralnych kolumnach). Wybitnym dziełem architektoniczno-urbanistycznym jest przebudowa placu św. Piotra i objęcie go monumentalną kolumnadą. Inne prace architektoniczne: kościół S. Bibiana, S. Andrea al Quirinale w Rzymie oraz kościoły w Castel Gandolfo i w Ariccia; w Paryżu pracował przy przebudowie Luwru.
Z jego prac malarskich znanych jest tylko kilkanaście.
Twórczość Berniniego cechuje dążenie do okazałości, dynamizmu i ekspresji, znakomite wyczucie formy, proporcji i perspektywy, perfekcyjne operowanie formami klasycznymi. Wywarł decydujący wpływ na rozwój baroku w Europie.

Francesco Borromini, właśc. Francesco Castelli (ur. 25 września 1599 w Bissone w Lombardii, zm. 3 sierpnia 1667 w Rzymie) – włoski architekt barokowy.
Borromini był znanym i wpływowym architektem. Rywalizując z Giovannim Berninim stworzył odrębny od jego klasycyzujących budowli styl niespokojny i malowniczy, a przy tym wyrafinowany i chłodny, będący nową propozycją estetyczną.
Twórczość Borrominiego stanowi przełom w architekturze epoki baroku od masywnych i poważnych form jego wczesnego okresu do żywych i ruchliwych okresu późniejszego. On pierwszy wprowadził linie krzywe, wklęsłe, wypukłe i faliste, pogiął płaszczyzny i na wielką skalę skomplikował rzuty poziome, on przezwyciężył zwartość przestrzeni na rzecz miękkości i płynności, a potęgując efekty światłocienia śmiało wszedł na drogę malowniczości. Posługiwał się w zasadzie elementami zaczerpniętymi z antyku, a stosowanymi w architekturze epoki renesansu i wczesnego okresu baroku, ale zmieniał je w sposób indywidualny, nic sobie nie robiąc z reguł i zwyczajów uznanych za ustalone i obowiązujące.

Przykłady dzieł
Budownictwo sakralne:
- bazylika świętego Piotra i Plac świętego Piotra w Rzymie
- kościół San Carlo alle Quattro Fontane w Rzymie
- kościół Santa Maria della Salute w Wenecji
- Kościół św. Karola Boromeusza w Wiedniu
- Plac św. Piotra i portyk bazyliki św. Piotra, Schody Królewskie na Watykanie
- Kościół Opatrzności Bożej w Bielsku-Białej
- kościół św. św. Piotra i Pawła w Krakowie
- Kościół św. Anny w Krakowie
- Kolegiata Poznańska Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i św. Marii Magdaleny (poznańska fara)
- kościół pielgrzymkowy Vierzehnheiligen
- kościół w Wies
- opactwo cystersów w Lubiążu
- kościół św. Mikołaja na Malá Strana w Pradze
Budownictwo świeckie:
- pałac wersalski
- Schönbrunn
- pałac arcybiskupi w Würzburgu
- Zwinger
- pałac Nymphenburg
- Pałac Krasińskich w Warszawie
- Pałac Królewski w Casercie
- Pałac w Wilanowie
- zamek w Mikulovie
- Plac Navona z Fontanną Czterech Rzek
- Fontanna di Trevi
- Schody Hiszpańskie

Rzeźba

Charakterystyka rzeźby barokowej
Wzorem dla rzeźby barokowej była rzeźba antyczna. Rzeźba barokowa wyróżniała się swoją siłą ekspresji. Była wykonywana w marmurze, drewnie, brązie i stiuku. Często tworzono figury monumentalne i kompozycje wielopostaciowe. Ich forma była często spiralna, co nadawało im jeszcze więcej lekkości i dynamizmu. Tworzono liczne dekoracje kościołów i pałaców, pomniki i nagrobki. Łączono rzeźbę z architekturą, malarstwem i fontannami, stosowano grę świateł.

Rzeźba była dla Baroku najbardziej charakterystyczną dziedziną sztuki. Rzeźba barokowa jest wszechobecna. Można ją podzielić na dwa nurty – o charakterze dekoracyjnym, będącą uzupełnieniem architektury, oraz na rzeźbę właściwą. Rzeźba była włączana w konstrukcję większej całości na trzy sposoby. Jeden polegał na umieszczeniu rzeźby w górnej części poziomego pasa z dekoracją rzeźbiarską. Był to sposób zaczerpnięty jeszcze z Renesansu. Drugim sposobem włączania do architektury dzieł rzeźbiarskich było zastępowanie kolumn postaciami ludzkimi – kariatydami (postaci kobiece) lub atlantami (postaci męskie). Był to element znany już w sztuce Antyku. Możliwością trzecią było zastosowanie fryz.

Rzeźba pełniła w baroku rolę wykończenia, służyła zakryciu pewnych niedociągnięć, zacierała też granice pomiędzy różnymi dziedzinami sztuki. 
Rzeźba barokowa to również rozwój sztuki nagrobkowej, ołtarzy i pomników. Postaci bardzo często przedstawiano w ruchu, w lekkim półobrocie, z uniesioną stopą. Często, chcąc osiągnąć jak najlepszy efekt ruchu, kompozycja traciła przejrzystość i harmonię. Ciekawe jest to, że nawet postaci zmarłych ukazywano w ruchu, z emocją na twarzy z dramatycznym gestem. Barokowa znajomość anatomii jest bardzo dobra, ujawnia się właśnie w rzeźbie. Panowała w epoce tendencja do rzeźb wielkich rozmiarów, np. św. Longinus w Bazylice św. Piotra.

Prekursorami nowego stylu byli żyjący w XVI wieku Włosi: Baccio Bandinelli, Benvenuto Cellini, Giambologna i Michał Anioł. W dojrzałym okresie jego największym mistrzem był Giovanni Lorenzo Bernini.

Wybitni artyści
- we Włoszech: Alessandro Algardi
- we Francji: Antoine Coysevox, François Girardon i Pierre Puget
- w Hiszpanii: Alonso Cano i Juan Martínez Montañés
- w Niderlandach: François Duquesnoy i Adriaen de Vries
- w Niemczech: Egid Quirin Asam, Ferdynand Maksymilian Brokoff, Ignaz Günther, Balthasar Permoser i Andreas Schlüter (pochodzący prawdopodobnie z Gdańska)

Malarstwo

Malarze baroku podejmowali najczęściej tematykę religijną, mitologiczną, alegoryczną, historyczną i portretową. Popularność zaczęły zdobywać pejzaże, sceny rodzajowe i martwe natury. Stosowano chętnie światłocień, bogatą symbolikę i efektowny iluzjonizm.
Podwaliny pod nowy styl w malarstwie położyli artyści włoscy XVI wieku: Michał Anioł, Tintoretto, Tycjan i Paolo Veronese. W czasach dojrzałego Baroku najważniejszym ośrodkiem malarstwa pozostała Italia. Jej największą indywidualnością był Caravaggio. Oprócz niego sławę zyskali Pietro da Cortona, Domenichino, Artemisia Gentileschi, Luca Giordano, Guercino, Giovanni Battista Piazzetta, Andrea Pozzo, Guido Reni i Giovanni Battista Tiepolo. Szczególne miejsce zajmuje rodzina Carraccich, która położyła fundamenty pod eklektyzm i akademizm.

W Hiszpanii barok był złotym wiekiem malarstwa. Największe uznanie zyskał Diego Velázquez, a także Bartolomé Esteban Murillo, José de Ribera, Juan de Valdés Leal i Francisco de Zurbarán. Malowali oni najczęściej utrzymane w mistycznym klimacie obrazy religijne, a także sceny rodzajowe. Na polu malarstwa zasłużyła się Flandria, gdzie oprócz Rubensa tworzyli również tacy mistrzowie jak Antoon van Dyck i Jacob Jordaens, a także sąsiednia Holandia, która wydała nie tylko Rembrandta, ale również Fransa Halsa i Jana Vermeera.

Ważnym ośrodkiem była też Francja, gdzie wybitnych osiągnięć dokonali Charles Le Brun (twórca stylu Ludwika XIV), Claude Lorrain (wybitny autor pejzaży), Nicolas Poussin (zwiastun klasycyzmu), Hyacinthe Rigaud (słynny portrecista) i Antoine Watteau (prekursor rokoka). W krajach niemieckich kwitło malarstwo ścienne, tworzone najczęściej w kościołach. Jednym z jego najwybitniejszych twórców był Cosmas Damian Asam