Oświecenie - czasy uczonych

Spis treści

1. Oświecenie
- Ramy czasowe i tło polityczne
- Główne nurty artystyczne okresu Oświecenia
- Narodziny epoki
2. Oświecenie w Polsce
- Podział epoki w Polsce
- Spór o datę startową polskiego oświecenia
3. Filozofia
4. Rozwój nauki- Myśliciele epoki Oświecenia
- Immanuel Kant
- Jean Jacques Rousseau
- Izaak Newton
- Wolter
5. Postępy w nauce i technice
6. Wynalazki oświecenia
- James Watt
- Izaak Newton
- Antoine-Laurent de Lavoisier
- Anders Celsjusz
- Edmund Carthwright
- Joseph Michel i Joseph Etienne Montgolfier
- Benjamin Franklin
- John Kay
- Fahrenheit Gabriel Daniel

Oświecenie

Oświecenie, określane często jako wiek rozumu – nurt kulturalny oraz okres w historii Europy przypadający na lata 1688-1789. W rozumieniu szerszym: epoka w dziejach kultury europejskiej między barokiem a romantyzmem.
Oświecenie było pierwszą epoką w nowożytnych dziejach formacją kulturową całkowicie 
świadomą swego istnienia. Ówcześni mówili często o swych czasach jako o "wieku rozumu" (w 
Anglii), "wieku filozofów" (we Francji), wieku "oświeconym" lub "epoce świateł". Okres ten 
nazwano oświeceniem, bo przywiązywał on szczególną wagę do siły rozumu jako światła 
rozjaśniającego drogi poznania człowieka i świata. Życie społeczne i kulturalne nacechowane 
było krytycyzmem wobec istniejącej rzeczywistości i pragnieniem wyzwolenia człowieka 
z więzów feudalnych, krępujących jego myśli, hamujących rozwój postępu, nauki i oświaty. 
Intelektualnym podłożem oświecenia były nasilające się już pod koniec wieku XVII w nauce 
angielskiej i francuskiej tendencje racjonalistyczne i empiryczne. 

Ramy czasowe i tło polityczne: 

Na Zachodzie Europy oświecenie trwało od końca XVII w do końca XVIII w. Oświeceniowe 
doświadczenia Zachodu w dużym stopniu różniły się od naszych polskich założeń. Podczas gdy 
Zachód kumulował swe siły do walki z monarchią absolutną (np. działalność Woltera, 
Monteskiusza), Polacy starali się wzmocnić władzę monarszą, aby ratować chylącą się ku 
upadkowi państwowość polską. Polskie oświecenie walczy z zacofaniem kojarzonym ze 
zjawiskiem sarmatyzmu, natomiast zachodnioeuropejskie dążenia to: liberalizacja życia 
społecznego i walka o prawa człowieka. 

Okres oświecenia w Polsce można podzielić na trzy fazy: 

- wczesną - od lat 40-tych XVII w. do roku 1764;
- dojrzałą (zwaną też czasami stanisławowskimi) - lata 1764-1795;
- schyłkową (zwaną też późnym oświeceniem lub oświeceniem
postanisławowskim) - lata 1795-1822.

Główne nurty artystyczne okresu Oświecenia: 

- klasycyzm - kierunek artystyczno-literacki, mający swoje źródła w kulturze antycznej (czyli 
klasycznej: grecko-rzymskiej). Sztuka epok późniejszych nawiązywała do tradycji antyku, 
wykorzystując jego wzorce. Wyróżniamy klasycyzm renesansowy, oświeceniowy oraz 
neoklasycyzm (przeł. XIX i XX w). 

Główne założenia klasycyzmu: 
- piękno jest jedyne i obiektywne - istnieją ustalone kanony piękna
- sztuka ma wyrażać harmonię i zachowywać ład (proporcje, równowaga, statyczność)
- należy tworzyć według ustalonych reguł (poetyk, podręczników sztuki)
- należy wzorować się na sztuce antycznej (greckiej i rzymskiej), 
która najlepiej oddawała harmonię natury
- piękno ma wynikać z prostoty, a nie z zawiłości

- sentymentalizm - prąd umysłowy i literacki konkurencyjny wobec oświeceniowego 
klasycyzmu, który został stworzony przez filozofa francuskiego J.J. Rousseau. Doświadczenie 
jednostki Rousseau uważa za główne źródło wiedzy o świecie. Klasycznym przekonaniom 
o harmonii i ładzie świata przeciwstawia napięcie i emocje świadczące o kryzysie współczesnej 
cywilizacji.

Nazwa „Oświecenie” powstała początkowo w terminologii niemieckiej – Aufklärung. We Francji określano ją jako le siècle philosophique ‘wiek filozoficzny’ albo le siècle des lumières ‘wiek oświecenia’, które przyjęło się także w Polsce. Wszystkie te nazwy oddają przełomowość epoki, którą określają. Światło jest tu metaforą wiedzy, rozsądku, negacją zabobonów, przesądów, prawa natury. Oświecenie to epoka odznaczająca się autonomią rozumowania, wręcz kultem wyswobodzonego spod kanonów sposobów myślenia rozumu, epoka dążąca do ustalenia racjonalnych praw kierujących rzeczywistością. Jak to określił Immanuel Kant stanowiła „wyjście ludzi ze stanu niesamodzielności przez nich samych zawinionego”.



Rolę Oświecenia jako epoki burzącej dawne mity i przywileje podkreślali również jego polscy przedstawiciele. „Monitor” w 1766 r. (nr 14) pisał:

Podobne zdanie miał T.K. Węgierski, pisząc w wierszu Do Bielińskiego. Myśl moja następujące słowa:



Rozumienie Oświecenia jako przeciwieństwa barbarzyństwa i dzikości przynosi także encyklopedia F.S. Jegierskiego Niektóre wyrazy porządkiem abecadła zebrane z 1791 r. Pod hasłem Oświecenie czytamy:



Początkowo termin Oświecenie występował wspólnie z kilkoma innymi konkurencyjnymi: okres racjonalizmu, klasycyzm, wiek filozoficzny czy tak, jak w Polsce z pojęciem obejmującym zaledwie jego cząstkę – czasy stanisławowskie. Nie był też jednoznacznie rozumiany: raz stosowano go w znaczeniu wąskim obejmującym tylko najradykalniejsze zjawiska ideowe, kiedy indziej traktowano jako nazwę epoki i wszystkich mieszczących się w niej zjawisk. Z czasem te inne pojęcia były eliminowane lub podporządkowywane nadrzędnemu wobec nich terminowi Oświecenia, a z drugiej strony samo rozumienie tego terminu zaczęło zdecydowanie ewoluować w kierunku pojmowania go jako całościowej formacji kulturowej.


Narodziny epoki 


Oświecenie ukształtowało się w wyniku narastającego już od XVI wieku kryzysu struktur społecznych i hierarchii wartości związanych z feudalizmem. Kryzys ten wywołał nowe zjawiska społeczne i związał się z szeregiem dyskusji prowadzących do wyodrębnienia nowej formacji kulturowej.

Pierwsze przejawy Oświecenia wystąpiły już u schyłku XVII wieku w Anglii. W roku 1688 miała miejsce bezkrwawa rewolucja, która dała mieszczaństwu możliwość współrządzenia i uczyniła z Anglii wzorcowy kraj dla całej oświeconej Europy. Rok później ukazał się List o tolerancji Johna Locke’a zawierający w zarysie cały program Oświecenia, który stał się podstawą potocznej świadomości ludzi tej formacji. Za umowną cezurę Oświecenia we Francji przyjmuje się rok 1715 – datę śmierci Ludwika XIV. Jego apogeum to połowa wieku, wtedy, gdy działali Wolter, Jan Jakub Rousseau, Denis Diderot. Monarchia Burbonów była jednak państwem o ustroju sprzecznym z ideami wyznawanymi przez oświeconych i nowe idee uznawane były jako wrogie. To właśnie sprawiło, że Oświecenie francuskie było znacznie bardziej radykalne niż angielskie i zaowocowało rewolucją w XVIII w

Oświecenie w Polsce

Oświecenie polskie zaczęło się w porównaniu z europejskim stosunkowo późno. Jego początki datowane są na lata 40., ale właściwie do 1764 r. nie wyszło ono poza fazę wstępną. Kryzys, z którego narodziła się epoka Oświecenia, w Polsce nie dotyczył monarchii absolutnej, ale szlacheckiego republikanizmu i parlamentaryzmu. Fakt ten był przyczyną odmienności polskiego Oświecenia od zachodniego. Jego istotą nie była walka o wolność, ale o nowe rozumienie tego słowa; nie zabiegano też o usankcjonowanie równości, ale o zerwanie z łączeniem tej wartości wyłącznie ze szlachectwem; w Polsce od dawna ponadto istniał parlamentaryzm, nie trzeba było zatem krytykować monarchii w imię podziału władz. Koniecznością za to okazało się uzdrowienie Rzeczypospolitej, wyciągnięcie jej z anarchii, w której się znalazła. Toteż, gdy w całej Europie dążono do ograniczenia władzy centralnej, poddania jej kontroli narodu, w Polsce wysiłek oświeconych szedł właśnie w kierunku wzmocnienia tej władzy. W zagrożonym utratą suwerenności kraju zagadnienia polityczne zaciążyły na kształcie myśli polskiej XVIII stulecia, a hasło naprawy Rzeczypospolitej stało się głównym zawołaniem polskiego Oświecenia.
Kolejną różnicą między Oświeceniem w Polsce i na Zachodzie był społeczny status przedstawicieli tej epoki. Oświeceniowa kultura zachodniej Europy jest typową kulturą mieszczaństwa, bowiem ta właśnie grupa była główną siłą społeczną forsującą nowe idee. W Polsce – mimo jej dużego udziału – siłę tę stanowiła szlachta, a wśród pisarzy i działaczy Oświecenia przeważały osoby duchowne. Prekursorami epoki w Polsce byli m.in. Stanisław Konarski, Stanisław Leszczyński, bracia Załuscy. Działali oni jeszcze w latach saskich. Rozkwit polskiego Oświecenia przypada dopiero na lata panowania Stanisława Augusta Poniatowkiego. Wokół króla i rodziny Czartoryskich skupiali się działacze polityczni, społeczni i literaci, którzy dążyli do przeprowadzenia reform i przebudowy państwa. Zmiany te miały dokonać się poprzez powszechne oświecenie obywateli, poprzez edukację i walkę ze starym modelem kultury. Olbrzymie znaczenie w tych działaniach miał mecenat króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, który patronował artystom i wspierał rozwój nauki.

Podział epoki w Polsce


Przejście od sarmatyzmu do Oświecenia w Polsce było wieloetapowym procesem, trudno zatem jednoznacznie wyznaczyć cezurę między nimi. Długo spierano się o datę początkową, a także o periodyzację polskiego Oświecenia. Powszechnie przyjmuje się jego trzyetapowość, wyróżniając trzy fazy powiązane ściśle z wydarzeniami politycznymi, które miały wtedy miejsce w Rzeczypospolitej: 

- 1740-1764 – faza wstępna – elementy wczesnego Oświecenia występowały wówczas razem z elementami kultury charakterystycznymi dla epoki saskiej (schyłkowego baroku, sarmatyzmu).
- 1764-1795 – główna, dojrzała faza polskiego Oświecenia przypadająca na lata panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego – stąd jej nazwa oświecenie stanisławowskie. Powstaje wówczas „Monitor”, Szkoła Rycerska, obraduje Sejm Wielki i uchwala Konsytytucję 3 Maja. Oświecenie stanisławowskie trwało do utraty niepodległości przez Rzeczypospolitą w 1795 r. Okres ten dzieli się jeszcze cezurą około roku 1788.
- 1795-1822 – po III rozbiorze Polski Oświecenie weszło w fazę późną – postanisławowską, porozbiorową. Pod koniec tego okresu wyraźnie dochodzą do głosu elementy światopoglądu romantycznego. Jako umowną datę graniczną wymienia się rok 1822, kiedy to Adam Mickiewicz wydał swoje Ballady i romanse. Definitywny kres zmierzającego ku schyłkowi Oświecenia przyniosło powstanie listopadowe.

Spór o datę startową polskiego oświecenia

Tak jak przy określaniu daty początkowej każdej epoki, tak i w przypadku oświecenia nie jest to proste i jednoznaczne. Z pewnością najłatwiej określić okres stanisławowski polskiego oświecenia, czyli lata panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764-1795). Dwór królewski niemal natychmiast stał się centrum rozwoju myśli oświeceniowej, rozkwitł wówczas mecenat, tworzyli najwybitniejsi przedstawiciele epoki, zaczęły również wychodzić takie czasopisma jak „Monitor” i „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”. Pojawiła się również idea teatru publicznego, pisano, projektowano i malowano zgodnie z duchem nowej epoki. 
Niektórzy badacze łączą początek nowej epoki z dziełem Stanisława Konarskiego „O skutecznym rad sposobie”, czterotomowym traktacie politycznym, który ukazał się w latach 1760-1763. Badacze zakładają jednak, że początek oświecenia w Polsce nastąpił w połowie wieku, lub już w 1730 roku. 



Sytuacja polityczna, gospodarcza i społeczna państwa polskiego w pierwszej połowie XVIII wieku pogarszała się. Na pierwszym planie widać było upadek miast i mieszczaństwa. Traktat poczdamski z 1720 roku zakładał zachowanie anachronicznego stanu „złotej wolności”. Kultura sarmacka ulegała degeneracji. Sejmy coraz częściej zrywano, kwitła anarchia.
nadejście nowych czasów. Mimo iż dominuje „noc saska”, budzą się poszczególni działacze, głównie ze stanu duchowieństwa i magnaterii. Grupie osób pragnących doprowadzić do reform przewodzi ojciec przyszłego króla Stanisław Poniatowski (stronnictwo Czartoryskich). Ważna była działalność braci Załuskich, jednak nie przynosiła wtedy jeszcze znaczących rezultatów. Andrzej Stanisław (biskup krakowski, kanclerz wielki koronny) oraz Józef Andrzej zaczęli nawiązywać kontakty z wybitnymi przedstawicielami kultury niemieckiej, uświadamiając sobie opłakany stan polskiej kultury. Niestety nie udała się reforma Akademii Krakowskiej. W 1747 roku otwarto ufundowaną przez Załuskich bibliotekę publiczną, rozpoczęła się powolna reforma szkolnictwa średniego. Głównym celem reformy było powiązanie szkoły z potrzebami życia publicznego.



Od 1740 roku istniało założone przez Konarskiego Collegium Nobilium, którego wykładowcy kładli nacisk na naukę języków nowożytnych, a także języka polskiego kosztem łaciny, jednak przeznaczone było wyłącznie dla elity. Konarski wydał również „Ustawy szkolne”, a także traktat „O poprawę wad wymowy” (1741), który kład nacisk na dbanie o piękno polszczyzny. Powstają także nowe instytucje naukowe i literackie. W warszawie Wawrzyniec Mitzler de Kolof wydaje „Warschauer Bibliothek” (1753-55) według programu J.A. Załuskiego zakładającego rehabilitację kultury polskiej i „Acta literraria” (1755-56), mecenasem których był wojewoda nowogrodzki Józef Aleksander Jabłonowski. 

Należy przyjąć, że początek oświecenia w Polsce nastąpił około 1750 roku. Niepodważalne stały się wówczas racje reformatorów, a społeczeństwo dojrzewa do oświeceniowych zmian.

Filozofia

Myśl oświeceniową cechuje przede wszystkim krytyczne podejście do dotychczasowego sposobu argumentacji i stawiania problemów. Krytycyzm ten dotyczy głównie tradycyjnych instytucji społecznych i politycznych oraz uznawanych autorytetów. Oświecenie próbuje usunąć dotychczasowe dogmaty, stworzyć nowy pogląd na świat i nowy ustrój społeczno-państwowy. Podstawową kategorią XVIII-wiecznej myśli, a także główną wartością i słowem-kluczem jest wówczas rozum pojmowany jako właściwa człowiekowi, uniwersalna zdolność odróżniania prawdy od fałszu w indywidualnym akcie poznawczym. Pragnienie, aby człowiek we własnym umyśle znalazł oparcie, pojawiło się już w filozofii Kartezjusza, który stwierdził: „Cogito, ergo sum” (Myślę, więc jestem). Poznanie świata opiera się – według Kartezjusza – właśnie na rozumie. Myśliciele oświeceniowi przeciwstawiali rozum tradycyjnym nawykom, emocjonalnym odruchom, a przede wszystkim irracjonalnej wierze, objawieniu i w ogóle wszelkim autorytetom. Takie postrzeganie istoty i funkcji rozumu legło u podstaw racjonalizmu oświeceniowego, głównego nurtu myślowego XVIII stulecia. Jego wyznawcami byli m.in. francuski filozof, literat i publicysta Wolter i redaktor francuskiej Encyklopedii Denis Diderot.

P. Hazard o oświeceniowym pojmowaniu rozumu pisał, że

[…] oświeca każdego człowieka przychodzącego na ten świat, albowiem jest światłem. Jest światłem, a raczej snopem promieni rzuconym na zwartą masę cienia, który pokrywa jeszcze ziemię, światło, oświecenie to magiczne słowa, które wraz z kilkoma innymi jeszcze epoka ta, époque des lumières, nieustannie powtarzała.

Rezultatem tej właśnie koncepcji była nazwanie epoki Oświeceniem. Hazard tak opisuje powszechny ówcześnie sposób myślenia:

Synowie tego stulecia mówili o sobie, że są oświeceni […] Byli też pochodniami; rozum był lampą, której blask kierował ich myślą i działaniem, był jutrzenką zapowiadającą nadejście dnia, słońcem niepożytym, nieodmiennym, trwałym. Dawniej ludzie błądzili, ponieważ wepchnięto ich w ciemności i kazano żyć po omacku, wśród mgieł niewiedzy, chmur kryjących drogę, z przewiązanymi oczami. Ojcowie byli ślepi, ale synowie będą dziećmi światła.

Oświeceniowa filozofia, która przenikała pasja poznania i zrozumienia rzeczywistości, przypisywała w tej mierze ogromną rolę nie tylko rozumowi, ale także zmysłom i doświadczeniu. Empiryzm wychodził z założenia, iż człowiek nie ma żadnej wiedzy wrodzonej i dopiero stopniowo ją zdobywa poprze kolejne doświadczenia. Z kolei sensualizm głosił, że wiedza ludzka powstaje na podstawie wrażeń, które zmysły dostarczają umysłowi.
Konsekwencją racjonalizmu i empiryzmu był optymizm poznawczy, przekonanie o racjonalnym porządku świata, wiara w możliwość odkrywania praw rządzących światem i społeczeństwem oraz przekształcania stosunków społecznych. W związku z tym powszechnie akcentowano potrzebę oświecania ludzi, nakładając na literaturę funkcje utylitarne (użytkowe) i przypisując ogromną rolę edukacji i wychowaniu. Celom tym służyła również obszerna, wielotomowa Encyklopedia wydawana w Paryżu przez ponad dwadzieścia lat. Jej redaktorem był Denis Diderot, a współpracowało z nim liczne grono uczonych i filozofów, m.in. d’Alembert, Wolter, Rousseau, Monteskiusz. Encyklopedia była swoistą syntezą wiedzy i wyrazem poglądów ludzi Oświecenia – ukazywała potrzebą porządkowania i pogłębiania wiadomości, a także zawierała nowe idee polityczne i moralne.


Racjonalizm i empiryzm teoretycznie pozostawały w sprzeczności, a przynajmniej było tak do pewnego momentu. Racjonaliści uznawali bowiem, że może istnieć poznanie niezależne od doświadczenia oraz wiedza niewymagająca empirycznego uzasadnienia (a więc, że możliwe są sądy a priori). Często jednak w oświeceniowym światopoglądzie racjonalizm łączył się z empiryzmem i oznaczał postawę nakazującą rozumową analizę poznawanej doświadczalnie rzeczywistości. Opozycję pomiędzy tymi dwoma kierunkami filozoficznymi zniósł Niemiec Immanuel Kant. Wprowadził on podział na sądy a priori – niezależne od doświadczenia i mające swe źródło w umyśle i sądy a posteriori – takie, które można wywieść z doświadczenia. Te dwa podziały – według niego – krzyżują się ze sobą.

W zespole pojęć istotnych w XVIII wieku znajdowała się również natura. Znaczące w tej kwestii są zwłaszcza poglądy J.J.Rousseau, autora Umowy społecznej i Nowej Heloizy, najważniejszego przedstawiciela sentymentalizmu w europejskim Oświeceniu (czytaj więcej: Sentymentalizm). Rousseau zakwestionował podstawowe pewniki optymistycznego światopoglądu epoki, mianowicie wiarę w pozytywny wpływ nauki i cywilizacji na rozwój ludzkości i przekonanie o moralnym doskonaleniu się ludzi. Wierzył on, że człowiek jest z natury dobry, lecz wychowanie w społeczeństwie niszczy w nim stopniowo tę cechę. Proces upadku moralnego zapoczątkował powstanie własności prywatnej, przyczyniła się do niego również przemoc silniejszych oraz zmniejszenie się szczerości i autentyczności relacji między ludźmi. Kultura i cywilizacja oszukują więc człowieka, oddalając go od stanu naturalnej szczęśliwości i ukazując mu fałszywą drogę, którą postępuje, zamiast próbować ocalić swoją naturalną dobroć. Ideałem byłby zatem powrót człowieka do stanu natury, w którym ludzie żyli wolni, równi, kierując się w swych poczynaniach sercem.
Ideały demokratyczne można zauważyć również w poglądach francuskiego filozofa Monteskiusza. W Listach perskich z 1721 r. krytykuje on porządek panujący we Francji. Pisze o prawach naturalnych – wspólnych wszystkim kulturom zasadach mających kierować życiem człowieka, takim jak: prawo do życia, prawo do pracy czy do wolności osobistej. Bronią one godności człowieka, ale także określają jego fundamentalne prawa i obowiązki. Monteskiusz uważał, że o jakości państwa stanowi gwarantowanie przez nie wolności obywateli. Wysunął zatem myśl o ograniczeniu władzy poprzez jej podział. W dziele O duchu praw (1748) wyłożył teorię trójpodziału władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Rozróżnienie to stało się podstawą rozwoju systemu parlamentarnego.
Z wymienionymi pojęciami współistniały jeszcze inne charakterystyczne dla Oświecenia, takie jak: praca, użyteczność, szczęście, ludzkość, człowiek (antropocentryzm oświeceniowy). Ważną, podkreślaną stale wartością była tolerancja, równość i pojęcie postępu, choć to ostatnie kłóciło się akurat z ideą „powrotu do natury”. Wewnętrzne sprzeczności towarzyszyły zresztą wielu oświeceniowym przekonaniom o świecie i człowieku.

Podsumowanie intelektualnego dorobku Oświecenia i otwarcie perspektyw dla nowych modeli filozofii w XIX stuleciu stanowi dzieło Immanuela Kanta. Jego Krytyka czystego rozumu, odnosząca się do problemów metodologii poznania ukazała się 1781 r., Krytyka praktycznego rozumu (1788) zajmowała się kwestiami moralności i etyki, natomiast Krytyka władzy sadzenia (1790) poświęcona była problemom estetyki i zagadnieniu celowości w przyrodzie. Potrójna krytyka oznaczała zerwanie z dotychczasowymi sposobami uprawiania filozofii. Refleksja Kanta objęła większość podstawowych problemów filozoficznych, a najważniejsze jej osiągnięcie stanowiło podjęcie i zrealizowanie programu ukazania człowieka jako istoty szczególnej, tworzącej własny świat, odmienny od rzeczywistości przyrodniczej. Ważne były rozważania Kanta podejmujące kwestie moralne. Streszcza je następujące zdanie:

Niebo gwiaździste nade mną, prawo moralne we mnie.

Moralność w rozumieniu Kanta stanowiła jednocześnie wyraz samodzielności ludzkości w sprawach dotyczących jej postępowania i świadectwo ludzkiej godności.
Dzieło Kanta stanowi świadectwo tryumfu oświeceniowego rozumu, choć widoczne jest już w nim przejście od nieskomplikowanego i optymistycznego racjonalizmu początków stulecia do pojmowania rozumu jako narzędzia złożonej refleksji o człowieku i jego świecie, będącego znaczącym punktem w przemianach filozofii i antropologii.

Rozwój nauki - Myśliciele epoki Oświecenia

Najważniejszym ośrodkiem oświecenia była Francja. Stamtąd pochodzili najwybitniejsi myśliciele tej epoki: Jean Jacques Rousseau i Wolter. Byli oni też znanymi pisarzami. W swoich utworach wykorzystywali niezwykłe przygody bohaterów i złośliwy humor, aby przedstawić własne poglądy na temat współczesnego i m świata. 
W XVIII wieku w Europie Zachodniej powstały liczne towarzystwa naukowe. Skupiały one uczonych zajmujących się określonymi dziedzinami wiedzy. W tym czasie w nauce dokonał się wielki przełom. Angielski naukowiec Izzak Newton stworzył podstawy nowoczesnej fizyki. Nauka ta zajmuje się badaniem zjawisk zachodzących w przyrodzie.

Immanuel Kant

(ur. 22 kwietnia 1724 roku — zm. 12 lutego 1804 roku), filozof niemiecki; profesor logiki i metafizyki na Uniwersytecie Królewieckim.
Immanuel Kant przez całe życie związany był z Królewcem (obecnie: Kaliningrad) – wówczas stolicą Królestwa Prus. Jego ojciec zajmował się siodlarstwem. W dzieciństwie Kant otrzymał surowe luterańskie wykształcenie. W 1740 roku jako szenastoletni chłopiec rozpoczął studia filozoficzne na Uniwersytecie w Królewcu. Zgłębiał między innymi koncepcję Leibniza. W 1746 roku był zmuszony przerwać naukę w związku ze spowodowaną wylewem śmiercią ojca. 

Aby utrzymać się przy życiu, przyszły autor Krytyki czystego rozumu podejmował się prowadzenia prywatnych lekcji w okolicznych miejscowościach, a jednocześnie kontynuował własne badania filozoficzne i co kilka lat publikował jakąś nową pracę – pierwsza ukazała się w 1749 roku. W 1755 roku zdołał zyskać etat na uczelni, początkowo jako Privatdozent. Ponieważ pensja uczelniana przy tym stanowisku nie była wysoka, nadal prowadził prywatne lekcje. Podobno komentował to słowami, że lubi towarzystwo pięknych i wykształconych kobiet. Jakby na przekór temu Kant do końca życia pozostał kawalerem. Przeszedł przez wszystkie szczeble kariery uniwersyteckiej nim w 1770 roku, będąc czterdziestopięcioletnim mężczyzną, objął katedry logiki oraz metafizyki Uniwersytetu Królewieckiego. Był już wówczas uznanym wykładowcą i wpływowym filozofem. W tym czasie w jego myśleniu dokonał się zwrot ku filozofii krytycznej. Praca pedagogiczna na uczelni bardzo go absorbowała – zarzucił ją dopiero na trzy lata przed śmiercią. Mimo to znajdował czas na prowadzenie samodzielnych badań filozoficznych.

Spędził na nich następną dekadę. Efektem dziesięcioletniego milczenia była publikacja napisanej w oschłym scholastycznym języku obszernej Krytyki czystego rozumu w 1781 roku – jednego spośród ważniejszych dzieł w historii filozofii. Ponieważ ta trudna praca cieszyła się małym odzewem, w 1783 roku Kant wydał skromniejsze objętościowo i bardziej przystępne Prolegomena, zawierające wykład jego głównych idei. Pozostałe publikacje Kanta z okresu krytycznego to Uzasadnienie metafizyki moralności z 1785 roku, będące uproszczoną wersją Krytyki praktycznego rozumu z 1788 roku, oraz Krytyka władzy sądzenia z 1791 roku. W dziełach swych zajął się kolejno: teorią poznania, etyką oraz estetyką. Jego uczniowie – w tym Reinhold, Beck i Fichte – przeszli od kantyzmu do radykalnego w formie idealizmu. W 1799 roku Kant napisał list otwarty do Fichtego, w którym potępił takie praktyki. Było to jego ostatnie wystąpienie filozoficzne.

Kant, który spędził całe życie w małym kresowym mieście, nie miał kontaktu z ludźmi mogącymi mu dorównać pod względem intelektualnym. W swych dociekaniach filozoficznych był zdany jedynie na siebie. W pracy pomagały mu cechy charakteru, które dały o sobie znać szczególnie w ostatniej ćwiartce jego życia: dyscyplina wewnętrzna oraz siła woli. Popularna anegdotka głosi, że codzienne przechadzki Kanta były tak regularne, iż można było ustawiać według nich zegary. 



Dzięki Kantowi prowincjonalny Uniwersytet w Królewcu stał się uznaną uczelnią. Znany i szanowany przez współczesnych, choć nie do końca zrozumiany filozof, zmarł w mieście, w którym się urodził.

Rousseau Jean Jacques

(1712-1778), jeden z najwybitniejszych filozofów francuskiego oświecenia. Urodzony w Szwajcarii, w młodym wieku opuścił rodzinną Genewę i udał się na wędrówkę do Włoch i Francji. W Paryżu zaczął zdobywać wykształcenie, zajmując się literaturą, muzyką i filozofią.



Wg niego rozwój cywilizacji uczynił z człowieka istotę egoistyczną i agresywną. Jest on ze swej istoty dobry ("niewinny") i w czasach poprzedzających rozwój cywilizacji, "w stanie natury", żył szczęśliwy i wolny od zbędnych potrzeb, popychających do walki z innymi ludźmi. Powstanie społeczeństwa, nierówność w korzystaniu z dóbr i podział pracy zapoczątkowały trwający do dziś upadek moralny człowieka. Rozkwit nauki i sztuk wyzwolił najgorsze jego cechy: pychę, żądzę panowania nad innymi, nienawiść.

Swoje poglądy na powstanie i rozwój społeczeństwa Rousseau zawarł w słynnym dziele Umowa społeczna (1762, wydanie polskie w tomie pt. Umowa społeczna. Uwagi o rządzie polskim. List o widowiskach i inne pisma, 1966). Przedstawił w nim model doskonałego społeczeństwa, żyjącego w małym, zamkniętym państwie o ustroju demokratycznym, którego obywatele współpracują ze sobą, dobrowolnie przestrzegając ustalonego prawem porządku. Rousseau postulował budowę nowego społeczeństwa poprzez właściwe wychowanie jego najmłodszych obywateli - dzieci.

Problemom wychowania poświęcił książkę Emil, czyli o wychowaniu (1762, wydanie polskie 1955), pisał też o nich w swojej powieści " Nowa Heloiza" (1761, wydanie polskie 1962). Na plan pierwszy wysuwał w procesie wychowawczym rozwijanie naturalnych pozytywnych cech dziecka, wszystkich jego możliwości, zarówno duchowych, jak i fizycznych. Od intelektu ważniejsze są uczucia, dostarczają bowiem człowiekowi wiedzy o postępowaniu moralnym, kierują jego relacjami z innymi i stosunkiem do Boga.

Swoje wspomnienia spisał w Wyznaniach (1781-1788, wydanie polskie 1956). W polskim przekładzie także m.in.: Trzy rozprawy z filozofii społecznej (1956), Marzenia samotnego wędrowca (1782, 1. wydanie polskie pt. Przechadzki samotnego marzyciela, 1967). Wywarł wpływ na europejskich romantyków.

Kompozytor samouk. Zajmował się operą. Był zdecydowanym zwolennikiem opery włoskiej. Niektóre dzieła: intermedium Wróżbita wiejski (1753) - utwór ten zapoczątkował rozwój francuskiego wodewilu, Monodramat Pigmalion - dzieło, które stało się punktem wyjścia dla powstania melodramatu, opera baletowa Les muses galantes (1745), tom sentymentalnych romansów wokalnych Les consolations des miséres de ma vie (1781).

Najważniejsze poglądy Rousseau wypunktuje: 


1) przyczyną zła jest porzucenie natury, cywilizacja, nauka i sztuka pozbawione są wartości, rodzą się ze zła i podtrzymują je. Najważniejsza jest moralność i etyka. 

2) Dobro można znaleźć tylko w naturze, którą Rousseau pojmował jako stan pierwotny 

3) Potępienie wszelkich ustrojów społecznych. Każdy powinien żyć indywidualnie. Ustrój społeczny to wytwór sztuczny, wprowadzający podział i nierówność, a według Rousseau równość to najwyższe prawo. Krytykował własność. Poza tym, przeczył wierze pokładanej w rozwoju i cywilizacji widocznej w oświeceniu. 

4) Nie rozum jest najważniejszy, ale uczucie. Nim się należy kierować. Rousseau krytykował intelektualistów. Sumienie jest niezwykle ważne. 

5) Wychowanie powinno rozwijać psychikę, powinno być indywidualne. 

6) Poszukiwanie ustroju idealnego, który przybliży ludzkość do natury. Suwerenem powinien być lud. Wszyscy powinni podporządkowywać się woli powszechnej. Te teorie stały się natchnieniem m.in. dla uczestników Wielkiej Rewolucji Francuskiej.

Izzak Newton

Izaak Newton, fizyk angielski, twórca nowoczesnej matematyki, fizyki i astronomi. Urodzony 4 stycznia 1643 w Woolsthorpe, zmarł 31 marca 1727 w Kensington. w 1669 roku został profesorem w Cambridge,1672 członkiem Royal Society, 1703 prezesem tegoż towarzystwa. W 1665-1666 odkrył metode fluksji czyli zasadę rachunku różniczkowego i całkowego. W filozofi, jak wówczas nazywano fizykę, zajmował sie zagadnieniami z optyki, stworzył teorię emisyjną zjawisk świetlnych oraz teorię dyspersji, rozłożył światło białe na części składowe, posługując się w tym celu pryzmatem. Ulepszeniu teleskopu Gregoriego zawdzięcza to, że zaproszono go do Royal Society. Najważniejszym dziełem i wielkopomnym owocem jego pracy jest wydanie w 1687 roku dzieła pt. " Philosophiae naturalis principia mathematica", zawierające zasady dynamiki, które przez dwa przeszło wieki było niewzruszoną postawą fizyki teoretycznej. w 1695 roku został strażnikiem mennicy; obowiązki te, jak również kierownictwo Royal Society nie sprzyjały dalszej jego pracy nałkowej. Grób Newtona znajduje się w opactwie westminsterskiem 
Izaak Newton był z pochodzenia Anglikiem. Urodził się w 1642 roku w Woolsthorpe koło Colsterworth, w hrabstwie Lincolnshire. Ojciec zmarł 3 miesiące przed urodzeniem syna, matka za to wkrótce potem wyszła ponownie za mąż i oddała chłopca pod opiekę babci. Zabrała go z powrotem po kilku latach. Izaak nie lubił ojczyma, który był bardzo skąpy i mówiąc współczesnym językiem – mocno „nawiedzony”.”Młody Newton był pilnym uczniem. Zawsze interesował się fizyką i matematyką, a przyswajanie nowych wiadomości przychodziło mu nader łatwo. Specjalizował się szczególnie w trzech dziedzinach: optyce, fizyce oraz matematyce - co, jak się okazało, miało stać się sensem jego życia.
W 1661 roku zaczął studiować w Trinity Collage w Cambridge. Program ówczesnych zajęć na uniwersytecie obejmował przede wszystkim arystotelesowską filozofię. Po dwóch latach Izaak stracił ochotę do tej nauki. Sam zaczął studiować dzieła Francisa Bacona, Kartezjusza oraz innych uczonych. Jego wielkim hobby stała się matematyka i zjawiska niebieskie.
W 1664 roku Newton został stypendystą Trinity, a rok później uzyskał tytuł bakalaureata, co pozwoliło mu swobodnie prowadzić własne badania.


Jednak wybuchła Wielka Zaraza. Zamknięto uniwersytet. Izaak powrócił do rodzinnego domu, gdzie spędził dwa lata. Tam też – opierając się na geometrii Kartezjusza – stworzył rachunek różniczkowy – dział matematyki, który pozwala na obliczenie prędkości zachodzących zmian dowolnych wielkości.


We wczesnej młodości, na początku swej naukowej kariery Newton odkrył już częściowo powszechne prawo ciążenia, sformułował podstawowe prawa mechaniki i badał naturę światłą. Wyniki swoich badań starannie spisywał. Jednak opublikował je dopiero po kilku latach. W 1667 roku Izaak powrócił do Trinity. Stał się członkiem kolegium uniwersytetu w Cambridge. Jako pierwszy geniusz Newtona docenił jego nauczyciel – Izaak Barrow. 2 lata po powrocie do Cambridge Newton objął po nim katedrę matematyki. Zbudował wtedy pierwszy teleskop zwierciadlany (reflektor), co wzbudziło ogromne zainteresowanie. Dzięki temu w wieku 30 lat Izaak Newton został członkiem Royal Society. W 1684 roku Newtona odwiedził Edmund Halley – wielki astronom i matematyk. Uczeni omawiali kwestie związane z ruchem planet.


Tezę, że planety poruszają się po orbitach epileptycznych Izaak postawił już wiele lat wcześniej, stosując swoje równania różniczkowe. Powrócił do tej kwestii i w 1684 roku opublikował De Motus Corporum, a po kolejnych latach badań przygotował obszerny traktat „Zasady matematyczne filozofii naturalnej” . W tym dziele sformułował 3 zasady dynamiki i prawo powszechnego ciążenia. Prawa dynamiki Newtona głoszą:

• Pierwsze prawo 
„Jeżeli na ciało nie działa żadna siła, porusza się ono ze stałą prędkością. Ciało pozostaje w spoczynku tak długo, jak długo nie działa na nie żadna siła. Jest to zasada bezwładności.”

• Drugie prawo 
„Przyspieszenie ciała jest wprost proporcjonalne do działającej na nie siły i odwrotnie proporcjonalne do jego masy. 
To prawo można wyrazić równaniem: siła jest równa masie pomnożonej przez przyspieszenie (F=ma)."

• Trzecie prawo 
„Każda akcja wywołuje równą jej i przeciwnie skierowaną reakcję”

Prawo powszechnego ciążenia Newtona stwierdza, że: 
„między dwoma ciałami działa siła przyciągająca, proporcjonalna do ich masy i odwrotnie proporcjonalna do kwadratu odległości między nimi.”

W 1687 roku Edmund Halley wydał dzieło Principia, efekt wspólnych prac z Izaakiem Newtonem. Stało się ono ogromnym sukcesem i było szczytowym punktem w karierze Newtona. Newton zyskał ogromne uznanie i stał się sławny. Był żywym symbolem nowoczesnej nauki. 
Po rewolucji angielskiej – w 1689 roku był przez krótki czas członkiem parlamentu. Jednak niczym specjalnym się nie zasłużył. 
4 lata później został kuratorem królewskiej mennicy, a w 1699 roku – jej dyrektorem. W 1703 roku Izaak Newton został wybrany prezesem Royal Society. Sprawował ten urząd aż do śmierci – przez blisko ćwierć wieku. W 1704 roku – po śmierci swego przeciwnika Roberta Hooke'a – Izaak opublikował „Optics” – podsumowanie jego badań nad teorią światła. Jego przekonania, opublikowane w tym dziele funkcjonowały przez następne stulecie, mimo, że udowodniono pewne braki newtonowskich teorii. Izaak Newton był pierwszym uczonym, który za swe zasługi został uhonorowany szlachectwem. Nadała mu je królowa Anna w 1705 roku. . Newton zmarł 31 marca 1727 roku. 
W związku ze śmiercią genialnego fizyka i matematyka Alexander Pope napisał dwuwiersz: 
„Naturę i jej prawa skrywała noc. Bóg rzekł: Niech się stanie Newton! I stała się Jasność” 
Taki napis wyryto w pokoju, w którym urodził się ten znakomity uczony.

Ciekawostką jest to, że po śmierci Newtona znaleziono ogromny zbiór nie opublikowanych prac, na temat ezoterycznych i mistycznych badań alchemicznych. 
Okazuje się, że Newton przez wiele lat prowadził bardzo intensywnie takie badania i doświadczenia, które miały m.in. doprowadzić do zamiany zwykłego metalu w „kamień filozoficzny”.

Wolter


Wolter (1694 – 1778) był synem paryskiego notariusza, w 1704 roku rozpoczął naukę w kolegium jezuickim, następnie został królewskim historiografem. W wieku 16 lat opublikował swój pierwszy utwór literacki, w kolejnych latach napisał wiele satyr, powieści, poematów, dramatów, prac historycznych, a przede wszystkim powiastek filozoficznych. Wolter namiętnie uprawiał publicystykę, był współautorem pierwszej na świecie encyklopedii.

Wolter toczył bujne życie towarzyskie, znano go nie tylko w kręgach dworu francuskiego, ale i pruskiego, gdzie przyjaźnił się z Fryderykiem II. Los skierował Woltera nawet do „wnętrza Bastylii”, gdzie przebywał jedenaście lat. Po powrocie z więzienia wystawiono jego tragedie zatytułowaną „Edyp”, w której wypowiedział znamienne słowa: „ Temu co nasze oczy widzą zaufajmy: W tym tkwią wyrocznie, trójnóg i bogowie!”. Wyjątkowość tych słów tkwi w zwróceniu uwagi na możliwość poznania zmysłowego i rozumowego, którego w owym czasie Wolter był gorliwym orędownikiem racjonalizmu.

W latach 1726 – 1729 Wolter przebywał na terenie Anglii, po powrocie do Francji wydał (w roku1733) „Listy o Anglikach”, w których wychwalał postępowość tamtejszej polityki, szczególnie ustroju oraz filozofii (był prawdopodobnie pod wpływem J. Locka ). Wolter popierał (podobnie jak Locke) walkę z dogmatyzmem oraz uznanie wolności człowieka. Zwalczał feudalizm i monarchię despotyczną, był zwolennikiem empiryzmu. Twierdził, że prawdziwe jest jedynie to co racjonalne i dające się poznać rozumem, który ma władzę wszechmocna i niezawodną. Wolter krytykował wszelką metafizykę twierdząc: „ Na końcu prawie każdego rozdziału, poświęconego metafizyce powinniśmy postawić dwie litery: N.L., non liquet, to niejasne”.

Wolter napisał wiele powiastek filozoficznych, które propagowały nowe, oświeceniowe poglądy. Podobne do głoszonych przez Woltera idee, postawy, tendencje w literaturze i publicystyce nawet stosowanie formy powiastek filozoficznych nazywano wolterianizmem.

Postępy w nauce i technice

1.
a) najważniejszym odkryciem w dziedzinie nauk ścisłych: 
- Izaak Newton (Anglik) sformułował prawo powszechnego ciążenia. 
- Antoine Lavoister (Francuz) zbadał skład powietrza i wody. 
- Anderes Calskusz (szwedzki astronom) zaproponował przyjęcie nowej skali pomiaru temperatury (liczonej od punktu zamarzania do punktu wrzenia wody).

b) Nowe odkrycia naukowe(zastosowane w praktyce, więc także rozwijała się technika). 
- Jamas Watt (szwecki inżynier) w 1782r. zbudował parowy silnik tłokowy, dzięki, któremu można było z kolei zrezygnować z pracy fizycznej ludzi i zwierząt(wynalazek Watta był jeszcze stosowany w XX wieku W przemyśle i komunikacji). 
- Johan Kay wynalazł „latającego czółenka”.
- Edmund Certwright wynalazł mechaniczne krosna. 
- Joseph i Etienne Montgdfier (bracia francuscy) skonstruowali pierwszy balon i odbyli nim pierwszą podróż powietrzną. 
- Benjamin Franlin (Amerykanin) skonstruował piorunochron. 


2. XVIII wiek, określa się jako epokę oświecenia, ze względu na rozwój myśli filozoficznych nazywany jest on, także wiekiem filozofów. 


3. Wiedza jest najważniejszym czynnikiem wpływającym na człowieka tak samo jak i na społeczeństwo. W Francji Wolter i Denis Diderot (filozofowie) głosili, że tylko ludzie oświecenia potrafią właściwie wykorzystać nowe osiągnięcia naukowe i techniczne. 


4. Od 1751r. do 1776r. zastała wydana we Francji pod redakcją Diderota „Wielka Encyklopedia Francuska” składająca się z 35 tomów. Jej autorami byli najwięksi ówcześni myśliciele, bogacze i literaci francuscy.


5. Krytyka państwa i Kościoła: 
- Wiek oświecenia był okresem ostrej krytyki duchowieństwa, a nawet samej religii i panującego ustroju. 
Poglądy na Boga:

a) wielu myślicieli, znanych deistami, uważało, że:
- „Bóg jak wielki zegarmistrz raz nakręcił zegar świata i nikt nie musi się już teraz nim zajmować.”

b) Niektórzy filozofowie wątpią w istnienie Boga ponieważ nie znajdują żadnych dowodów na jego istnienie.
Takie poglądy nazywane ateizmem, stanowiły zagrożenie dla kościoła.


7. Gdy zaczęto wątpić w istnienie Boga, świętość władzy również mogła stracić racje bytu. Powszechne niezadowolenie nie budziło, także przywileje władców i tzw. wyższych stanów, czyli arystokracji. 


8. Idee oświeceniowe dały początek istniejącemu do dziś tajnemu międzynarodowemu ruchowi zwanemu wolnomularstwem lub masonerią. Pierwsze stowarzyszenie masońskie, czyli loże wolnomularską, powstały na początku XVIII wieku w Anglii i Francji. Skupiły one przedstawicieli bogatego mieszczaństwa i arystokracji, głoszących moralne doskonalenie człowieka oraz braterstwo ludzi bez względu na pochodzenie, religię i narodowość. Ruch ten został z czasem potępiony przez Kościół i w wielu krajach zakazany.

Wynalazki Oświecenia

Pod koniec XVII w. rozpoczął się okres rewolucyjnych odkryć naukowych trwający sto lat. Został nazwany wiekiem nauki. Wtedy wynaleziono pierwszą szczepionkę przeciw ospie prawdziwej, termometr oraz encyklopedię. Najważniejszych odkryć dokonano w dziedzinie nauk ścisłych.

Szkot James Watt (1736-1819) - 1763 - pierwsze ulepszenia w silniku parowym Newcomena, 1769 - opatentowanie wydzielonej komory skraplania, 1774 lub 1775 - założenie wspólnie z Matthew Boultonem w Soho pod Birmingham pierwszej na świecie wytwórni maszyn parowych, 1782 - zakończenie budowy parowego silnika dwustronnego działania - pierwsza przemysłowy silnik parowy, 1788 - skonstruowanie regulatora prędkości obrotowej (zwanej regulatorem Watta) dla silnika parowego.

Anglik Izaak Newton (1642-1727) - matematyk, fizyk, alchemik i teolog. Przyczynił się do rozwoju optyki, sformułował trzy prawa dynamiki oraz prawo powszechnego ciążenia. To pozwoliło wyjaśnić prawa Keplera na temat ruchu planet, ostatecznie potwierdzając heliocentryczny system Kopernika.

Francuz Antoine-Laurent de Lavoisier (1743-1794) – fizyk i chemik. Sformułował pierwszą wersję prawa zachowania materii, odkrył i nazwał tlen (1778), udowodnił nieprawdziwość teorii flogistonu i przyczynił się do zreformowania nomenklatury chemicznej. Najważniejsze eksperymenty Lavoisiera dotyczyły natury zapłonu i spalania. Ukazały one, że wymienione procesy polegają na łączeniu się substancji z tlenem. Udowodnił on także, że tlen odgrywa kluczową rolę przy oddychaniu zwierząt i roślin oraz w procesie rdzewienia metali. Wyjaśnienia Lavoisiera uchyliły teorię flogistonu, która postulowała, że materiały podczas spalania uwalniają substancję zwaną flogistonem. Odkrył on także, że wodór w połączeniu z tlenem tworzy wodę. Jego dzieło „Elementarne zagadnienia chemii”, napisane w 1789, jest uważane za pierwszy nowoczesny podręcznik chemii. Zawiera ono podglądy Lavoisiera na teorie chemiczne, formułuje prawo zachowania masy i zaprzecza istnieniu flogistonu. Lavoisier precyzuje także pojęcie pierwiastka, definiując go, jako substancję prostą, która nie może być rozbita na składniki żadną metodą analizy chemicznej. Sformułował także teorię o łączeniu się pierwiastków w związki chemiczne. Podręcznik zawiera także listę następujących pierwiastków: tlen, wodór, azot, fosfor, rtęć, cynk i siarka. Lista zawierała także światło i ciepło, które Lavoisier także uważał za substancje.

Szwed Anders Celsjusz (1701-1744) – astronom i fizyk. Udał się na ekspedycję do Laponii, która potwierdziła spłaszczenie Ziemi na biegunach. Celsjusz opublikował katalog jasności ponad 300 gwiazd. Aby określić jasność gwiazd stosował oryginalna metodę, osłabiał światło gwiazdy za pomocą szklanych płytek. Wartość jasności gwiazdy oznaczała liczba płytek, które pozwalały całkowicie stłumić jej blask. Najjaśniejszą gwiazdą, którą zbadał Celsjusz była gwiazda Syriusz. W 1742 opracował skalę temperatur nazywaną skalą Celsjusza i stosowaną powszechnie w wielu krajach (skala jest liczona od punktu zamarzania lub topnienia wody, czyli 0 stopni do punktu wrzenia wody, 100 stopni).

Anglik Edmund Carthwright (1743-1823) – w roku 1769 zbudował przędzarkę o pracy ciągłej, a w 1785 opatentował krosno mechaniczne.

Francuzi Joseph Michel Montgolfier (1740-1810) i Joseph Etienne Montgolfier (1745-1799) - w Annonay (5 VI 1783) dokonali pierwszej udanej próby wzlotu balonu papierowo-płóciennego (średnicy około 12 m) Ad Astra (Ku gwiazdom) napełnionego gorącym powietrzem. Balon przeleciał 2336 m, unosząc się na wysokość około 1,8 km. 19 IX 1783 w Wersalu odbył się pierwszy załogowy lot balonu, na pokładzie znalazły się baran, kogut i kaczka.

Benjamin Franklin (1706-1790) - uczony, filozof, wolnomularz i polityk amerykański. Był wegetarianinem. Jeden z "Ojców Założycieli", współautorem amerykańskiej Deklaracji Niepodległości oraz konstytucji. W 1776 r. odbył podróż do Francji, przekonując Francuzów do finansowego wsparcia amerykańskiej rewolucji. Dążył do zniesienia niewolnictwa. Jako pierwszy pisał także o potrzebie stosowania czasu letniego, jednakże humorystyczna wymowa tego artykułu sprawiła, że nie zaczęto się do niej stosować (Franklin postulował, by ludzie wstawali i kładli się spać wcześniej). On powiedział, że czas to pieniądz. Wynalazł piorunochron (1752) oraz wymyślił i wykonał tzw. dzwoneczki Franklina, które odpowiednio wcześniej sygnalizowały nadejście burzy. Inne jego wynalazki to bezdymny piec, fotel bujany i okulary dwuogniskowe (w roku 1785). Górna połowa szkieł służyła do widzenia dali, dolna - do czytania. Franklina męczyła konieczność noszenia kilku par okularów. Odkrył także i opisał prąd zatokowy (Golfsztrom).

John Kay – w roku 1733 wynalazł mechanicznie czółenko, które podwoiło wydajność pracy tkaczy.

Fahrenheit Gabriel Daniel (1686-1736), osiadły w Niderlandach mieszczanin gdański, członek Royal Society, pionier badań termodynamicznych (Fahrenheita skala). Konstruował termometry (w 1709 termometr alkoholowy, w 1714 termometr rtęciowy), odkrył zjawisko przechłodzenia cieczy i zależność temperatury wrzenia od ciśnienia.