Stosunki polsko-rosyjskie do 1795r.

Stosunki polsko-rosyjskie

1. Początki państwa rosyjskiego sięgają połowy IXw., a jego założycielem był legendarny Ruryk przywódca Waregów:
- założenie Nowogrodu Wielkiego,
- w 988r. przyjęcie chrztu przez Włodzimierza Wielkiego z rąk Bizancjum.
2. Po śmierci Kazimierza Jagiellończyka w 1492r. w państwie moskiewskim rządzonym przez Iwana III Srogiego pojawiły się koncepcje poszerzenia terytorium kosztem ziem litewskich:
- dążenie do opanowania ziem ruskich i wywalczenie dostępu do Bałtyku,
- konflikty te były sprawą Wielkiego Księstwa Litewskiego, które będąc w unii z Rzeczpospolitą uwikłało ją w spór z Moskwą.
3. Powodem wojen polsko-rosyjskich była sprawa Inflant – walka o opanowanie wybrzeży Bałtyku (dominium maris Baltici).
4. Wojna z Rosją w latach 1500-1503:
- w 1500r. wojksa rosyjskie pobiły Litwinów nad Wiedroszą,
- podpisanie pokoju (1503r.), na mocy którego Litwa musiała oddać część Smoleńszczyzny.
5. Wojna w latach 1512-1522:
- Rosjanie zaatakowali i zdobyli Smoleńsk,
- w 1514r. zostali pokonani pod Orszą przez wojska polsko-litewskie.
6. Wojna 1534-1537:
- korzystając ze śmierci Wasyla III i pomocy Polski, Litwini zaatakowali Rosję,
- zdobycie Homla i Staroduba,
- pokój zakończył długoletnie wojny litewsko-polsko-rosyjskie.
7. Wojna o Inflanty ( 1563-1570 ):
- traktat pozwolski (1557) porozumienie Zygmunta Augusta z Zakonem Kawalerów Mieczowych w Inflantach przeciwko Moskwie,
- w 1561r. wielki mistrz Zakonu Gotard Kettler zgodził się na sekularyzację zakonu, powstały księstwa lenne Kurlandii i Semigalii, a resztę ziem włączony do Rzeczpospolitej,
- do 1570r. Rosja opanowała większość Inflant,
- by zwalczyć handel rosyjska (tzw. żegluga narewska) Zygmunt August zorganizował flotę kaperskę,
- rozejm podpisany w Szczecinie (1570) Polska i Litwa otrzymały część Inflant z Rygą i Parnawą.
8. Wojna o Inflanty 1577-1582:
- w latach 1575-1577 kiedy w Polsce trwało bezkrólewie, Iwan IV Groźny podjął wyprawę na Inflanty zajmując południowe tereny aż po Dźwinę,
- odwet wojsk polskich pod dowództwem Stefana Batorego – zajęcia Dyneburg i Inflant Wschodnich’
- uderzenie wojsk polskich na ziemie wielkoruskie,
- zdobycie Połocka (1579) i Wielkich Łuków (1580),
- pokój w Jamie Zapolskim (1582), Rosja zwróciła Rzeczpospolitej ziemię połocką i tereny Inflant.
9. Dymitriady:
- 1598-1613 okres „wielkiej smuty” w Rosji,
- w 1603r. pojawienie się Dymitra I Samozwańca, któremu poparcia udzielają magnaci polscy, m. in. Wiśniowieccy,
- w 1605r bunt przeciwko rządom Borysa Godunowa i zajęcie Moskwy przez Dymitra Samozwańca, który obwołuje się carem, jego roczne panowanie zostaje zakończone powstaniem przeciwko niemu,
- w 1607r. na Moskwę wyprawił się Dymitr II Samozwaniec, zabity w Kałudze (1610).
10. Wojna polsko-rosyjska 1609-1619:
- oblężenie Smoleńska przez Zygmunta III i zdobycie w 1611r.,
- pobicie wojsk szwedzko-rosyjskich pod Kłuszynem (1610) przez Stanisław Żółkiewskiego i opanowanie Moskwy,
- powstanie w Rosji skierowane przeciwko znajdującym się tam Polakom,
- w 1612r. ewakuacja Polaków z Moskwy,
- nieudana wyprawa Władysława Wazy na Moskwę (1617-1618),
- rozejm w Dywilnie (1619): Rzeczpospolita uzyskała ziemię smoleńską, czernihowską i siewierską, a car Michał Romanow zrzekł się pretensji do Inflant.
11. Wojna polsko-rosyjska 1632-1634:
- oblężenie Smoleńska przez Rosjan (1632), odsiecz Władysława IV Wazy i pokonanie wojsk rosyjskich,
- pokój w Polanowie (1634): potwierdzał rozejm w Dywilnie, Władysław IV zrzekł się pretensji do tronu carskiego, kupcy otrzymali prawo wolnego handlu.
12. Wojna polsko-rosyjska w latach 1654-1686:
- ugoda w Perejasławiu (1654), na mocy której Kozacy uznali zwierzchność cara i oddali mu lewobrzeżną Ukrainę - bezpośrednia przyczyna wojny,
- bitwa pod Ochmatowem (1655) – zwycięstwo wojsk polsko-tatarskich,
- zawieszenie broni w 1656r.,
- ugoda polsko-kozacka w Hadziaczu (1658) doprowadziła do wznowienia walk,
- zwycięstwa Polaków pod Połonką (Stefan Czarniecki) i Cudnowem (Jerzy Lubomirski) w 1660r.,
- rozejm w Adruszowie (1667): Rosja uzyskała lewobrzeżną Ukrainę, ziemię smoleńską i czernihowską; traktat zakończył wieloletnie zmagania polsko-rosyjskie; Rosja stała się pierwszą potęgą w Europie Wschodniej i zagrożeniem dla polityki tureckiej (zmniejszenie nacisku tureckiego na posiadłości Habsburgów).
13. Pokój Grzymułtowskiego zawarty w Moskwie (1686):
- z powodu przedłużającej się wojny z Turcją, Jan III Sobieski dążył do zawarcia pokoju z Rosją,
- także Moskwa obawiała się zagrożenia turecko-tatarskiego,
- Rosji przyznano Ukrainę lewobrzeżną z Kijowem, Smoleńszczyznę i Czernihowszczyznę,
- Rosjanie zapewnili wolność wyznania prawosławnym w Rzeczpospolitej i prawo wstawiennictwa za nimi (podstawa do ingerencji w sprawy polskie).
14. Już w 1706r. Rosja wmieszała się w sprawy polskie popierając na konfederacji sandomierskiej kandydaturę Augusta II na króla Polski.
15. W 1715r. zawiązano konfederację tarnogrodzką, na której dzięki mediacji cara Piotra I opanowano destabilizację w kraju.
16. Obecność rosyjska zaznaczyła się także na sejmie niemym (1717), gwarantem wykonania jego postanowień był właśnie car.
17. W 1733r. w granice Polski weszły wojska rosyjskie, co umożliwiło elekcję Augusta III.
18. W 1764 r. nowym królem Polski został Stanisław August Poniatowski – protegowany carycy Katarzyny II
19. Caryca wystąpiła w obronie innowierców w Rzeczpospolitej, tzw. spraw dysydentów:
- wysłanie ambasadora Rosji – Nikołaja Repnina, który opowiadał się za katolikami, jednak by nie dopuścić do wzmocnienia ich pozycji deportował przywódców konfederacji radomskiej w głąb Rosji,
- sejm (1767-1767) pod kontrolą wojsk rosyjskich uchwalił prawa kardynalne, których gwarantką była Rosja.
20. Zawiązanie się konfederacja w Barze na Podolu (1768) w obronie wiary i wolności, przeciwko ingerencji Rosji, królowi:
- zdławienie konfederacji w 1772r. – przewaga wojsk rosyjskich i wybuch powstania chłopów ukraińskich, tzw. koliwszczyzna.
21. Pierwszy rozbiór Polski 1772:
- dokonany przez Rosję, Prusy i Austrię,
- Rosja zagarnęła tereny na wschód od Dźwiny i Dniepru,
- sejm w 1773r. potwierdził traktaty rozbiorowe.
22. Uwikłanie Rosji w wojnę z Turcją pozwoliło Rzeczpospolitej na przeprowadzenie reform w celu ratowania państwa:
- ogłoszenie konstytucji 3 maja 1791r.,
- po zakończenie wojny caryca poprała przeciwników konstytucji – zawiązanie konfederacji targowickiej w 1792r. (Franciszek Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski, Szczęsny Potocki).
23. Wojna z Rosją w obronie konstytucji (1792):
- przewaga sił rosyjskich,
- 18.VI zwycięstwo księcia Józefa Poniatowskiego pod Zieleńcami i pod Dubienką Tadeusza Kościuszki (18.VII),
- przystąpienie króla do Targowicy zakończyło walkę.
24. Drugi rozbiór Polski 1793r.:
- w rozbiorze brały udział Rosja i Prusy,
- Rosja zagarnęła tereny na wschód od linni Druja-Pińsk-Zbrucz,
- polsko-rosyjski traktat sojusznicy, który całkowicie podporządkował Rzeczpospolitą Moskwie – zakaz prowadzenia samodzielnej polityki zagranicznej.
25. Powstanie kościuszkowskie 1794r.:
- zwycięstwo pod Racławicami, 4.IV,
- insurekcja mieszczan warszawski pod dowództwem szewca Jana Kilińskiego,
- uniwersał połaniecki (7.V),
- porażka pod Szczekocinami (6.VI),
- klęska Tadeusza Kościuszki pod Maciejowicami (10.X),
- 4.XI szturm wojsk rosyjskich na Pragę i rzeź jej obrońców,
- król ogłosił kapitulację Warszawy,
- kapitulacja wojsk polskich po klęsce pod Radoszycami (16.XI).
26. Trzeci rozbiór Polski 1795r.:
- abdykacja Stanisława Augusta Poniatowskiego,
- udział Rosji, Austrii i Prus w tym rozbiorze,
- Rosja zagarnęła ziemię na wschód od linii Niemen-Dtohiczyn-Bug wraz z Kurlandią,
- całkowita likwidacja państwa polskiego,
- uzależnienie gospodarki, oświaty, kultury i spraw społecznych od zaborcy