Stosunki polsko-litewskie

Stosunki polsko-litewskie
1. Początki państwa litewskiego przypadają na XIII w. Pierwszym historycznym jego władcą był Mendog.
2. W XIII w. mają miejsce częste najazdy Litwinów na ziemie polskie (m. in. Mazowsze) w celu zdobycia łupów i brańców.
3. W 1325r. pierwszy sojusz króla Władysława Łokietka z księciem Giedyminem:
- poparty ślubem Kazimierza (syna Łokietka) z Aldoną (córką ks. Litwy),
- wspólne wyprawy przeciwko Nowej Marchii,
- Łokietek zerwał układ, gdyż Niemcy uznali go za sojusz z poganami.
4. W latach 1349-1350 zbrojna rywalizacja o Ruś Halicką.
5. W 1360r. doszło do zawarcia ślubu Kaźka Słupskiego (wnuka Kazimierza Wielkiego) z córką Olgierda księcia litewskiego i naprawy relacji polsko-litewskich.
6. Geneza unii z Litwą:
- potrzeba posiadania sprzymierzeńca do walki ze wspólnym wrogiem – zakonem krzyżackim,
- Litwa chciała przyjąć chrzest z rąk Polski i tym samym odebrać Krzyżakom pretekst do przymusowej chrystianizacji,
- rozwój handlu w obu państwach i ekspansja gospodarcza na wschód,
- wspólne zainteresowanie ekspansją na ziemie ruskie
- bojarzy litewscy chcieli korzystać z takich samych przywilejów jak szlachta polska,
- wzmocnienie potęgi i prestiżu Królestwa Polskiego.
7. Unia w Krewie 14 sierpnia 1385r.:
- za rękę Jadwigi i koronę polską Jagiełło zobowiązywał się do:
* przyjęcia chrztu wraz z całym Wielkim Księstwem Litewskim,
* inkorporacji Litwy do Polski,
* odzyskania ziem utraconych przez Polskę,
* oddania jeńców polskich,
* zapłacenia odszkodowania Habsburgom za zerwanie zaręczyn Jadwigi z Wilhelmem Habsburgiem
- stworzenie unii personalnej (wspólny władca).
8. Unia wileńsko-radomska w 1401r.:
- zachowanie odrębności Litwy pod dożywotnią władzą Witolda,
- Witold uznaje zwierzchnictwo Jagiełły i Korony.
9. Wspólne zwycięstwo nad Krzyżakami pod Grunwaldem ( 15 lipiec 1410r.)
10. Unia w Horodle – 1413r.:
- potwierdzenie niezależności politycznej Litwy,
- po śmierci Witolda tron litewski miał być obsadzany w porozumieniu z Koroną,
- Litwa zobowiązała się do nie zawierania sojuszy z wrogami Polski,
- przyjęcie 50 rodów litewskich do polskich herbów szlacheckich i nadanie polskich przywilejów.
11. W 1431r. wojna ze Świdrygiełłą (bratem Jagiełły), który po śmierci Witolda ogłosił się władcą niezależnym.
12. Powołanie Zygmunta Kiejstutowicza na wielkiego księcia i odnowienie unii w Grodnie w 1432r.
13. Zerwanie unii w latach 1440-1446:
- wybranie Kazimierza Jagiellończyka wielkim księciem litewskim,
- do czasu jego elekcji (1446r.) związek personalny nie istniał,
- wykształcenie się praktyki, wg której królem Polski zostawał wielki książę litewski.
14. Zerwanie unii personalnej w latach 1492-1501:
- na tronie wielkoksiążęcym zasiadał Aleksander, a rządy w Polsce objął Jan Olbracht,
- unia w Wilnie (1499r.) wprowadziła obowiązek wzajemnej pomocy wojskowej i wspólne wybieranie jednego władcy dla obu państw.
15.Unia w Mielniku w 1501r.:
- wspólny dla obu państw władca wybierany na sejmie w Piotrkowie,
- likwidacja tytułu i władzy wielkoksiążęcej na Litwie,
- ujednolicenie systemu monetarnego obu państw,
- nie zatwierdził jej sejm litewski, więc nie weszła w życie.
16. Przyczyny unii lubelskiej 1569r.:
- wzrost zagrożenia ze strony Moskwy, Turcji, Tatarów,
- konieczność obrony Inflant przed agresją szwedzką i rosyjską,
- ułatwienie ekspansji gospodarczej szlachcie polskiej,
- Zygmunt August nie miał potomka, pragnął więc zabezpieczyć jedność Litwy i Korony,
- Zygmunt August zrzekł się praw sukcesyjnych do Litwy (1565r.) i przelał je na Koronę,
- inkorporacja terenów należących do Litwy – Wołynia, Podlasia, ziemi bracławskiej i kijowskiej.
17. Postanowienia unii lubelskiej – 28.VI.1569r.:
- złączenie Korony i Litwy w Rzeczpospolitą Obojga Narodów,
- wspólny sejm (król, senat, izba poselska),
- elekcja wspólnego władcy, który był jednocześnie wielkim księciem litewskim,
- wspólna moneta i polityka zagraniczna,
- odrębne pozostały: skarb, urzędy centralne, wojsko i sądownictwo.
18. Skutki i znaczenie unii:
- wzmocnienie militarne, ekonomiczne i demograficzne Rzeczpospolitej (ponad 800 tys. km2, ponad 8 mln ludności),
- powstanie wielkich latyfundiów magnackich na ziemiach wschodnich,
- polonizacja szlachty litewskiej,
- rozwój kulturalny i gospodarczy,
- wciągniecie Polski w wojny z Moskwą i Tatami,
- pokonanie wspólnego wroga – Krzyżaków.
19. Kwestie polsko-litewskie w Konstytucji 3 maja 1791r.:
- szczegółowe przepisy zawierał dokument Zaręczenie Wzajemne Obojga Narodów:
* wprowadzenie nowej nazwy – Rzeczpospolita Polska,
* wspólna polityka wojskowa i skarbowa,
* proporcjonalny udział obu stron we władzy.
20. Trzeci rozbiór w 1795r. i abdykacja Stanisława Augusta Poniatowskiego to formalny koniec unii lubelskiej.
21. Wzrost poczucia odrębności narodowej wśród Litwinów w XIXw. zadecydował o osłabieniu dotychczasowych więzi polsko-litewskich.
22. W okresie wojny polsko-bolszewickiej, 19.IV.1919r. wojska polskie pod wodzą gen. Edwarda Rydza-Śmiłego zajęły Wilno:
- Józef Piłsudski wystosował „Odezwę do mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego”,
- rząd litewski odrzucił plan federacji z Polską,
- VII 1919r. rozgraniczenie Polski i Litwy na granicy etnicznej, tzw. linia Focha: Niemen-Grodno-Wilno-Dyneburg z Wilnem po stronie polskiej
23. 4 lipca 1920 uznano niepodległość Litwy, wraz z Wilnem.
24. Po zwycięstwie nad bolszewikami w bitwie warszawskiej i niemeńskiej, 7.X.1920r. w Suwałkach podpisano umowę o linii demarkacyjnej na mocy której Wileńszczyzna znalazła się po stronie litewskiej:
- brak zgody Litwinów na przeprowadzenie plebiscytu na Wileńszczyźnie zamieszkanej gł. przez ludność polską.
25. 9.X.1920r. „bunt” gen. Lucjana Żeligowskiego, który z polecenia Piłsudskiego zajął Litwę Środkową wraz z Wilnem:
- sejm w 1922r. podjął decyzję o włączeniu Litwy Środkowej do Polski,
- rząd litewski zmuszony był przenieść stolicę do Kowna i zerwał stosunki dyplomatyczne z Polską.
26. Ponowne wznowienie kontaktów:
- w marcu 1938r. miał miejsce incydent zbrojny, w wyniku którego zginął polski żołnierz Korpusu Ochrony Pogranicza,
- w związku z tym rząd polski wystosował do rządu litewskiego ultimatum z żądaniem nawiązania stosunków dyplomatycznych bez żadnych warunków wstępnych,
- do Wilna przybył gen. Rydz-Śmigły („Wodzu prowadź nas na Kowno”),
- 19 marca rząd Litwy przyjął żądania, co pozwoliło unormować stosunki.
27. Niemiecki atak na ZSRR (22.VI.1941r.) spowodował dostanie się całości terytoriów II RP i Litwy pod kontrolę III Rzeszy:
- jednym z problemów w ówczesnych stosunkach polsko-litewskich była działalność tzw. Strzelców Ponarskich, litewskiej policji i innych formacji, które zwalczały ludność polską.
28. Wytyczenie nowych granic po II wojnie światowej spowodowało masowe przemieszanie się ludności polskiej z terenów Litewskiej SRR do Polski Ludowej i odwrotnie.
29. W czasach komunizmu starano się łagodzić antagonizmy i zwracać uwagę na wspólny cel jakim była niepodległość i zmiana systemu (radio Wolna Europa).
30. Od czasu ogłoszenia niepodległości Litwy w 1990 roku stosunki z Polską mają charakter przyjazny:
- Polska uznała niepodległość Litwy 26 sierpnia 1991, a 5 września tego samego roku nawiązano stosunki dyplomatyczne