Renesans / Odrodzenie - Architektura, Twórcy, Styl, Zabytki

Renesans lub odrodzenie - okres w historii Europy obejmujący przede wszystkim wiek XV i XVI, okres w historii kultury europejskiej określany często jako "odrodzenie sztuk i nauk" i koncepcja historiozoficzna odnosząca się do historii kultury włoskiej od Dantego do roku 1520 (La Rinascimento). Polski termin "renesans" pochodzi od francuskiego słowa renaissance, zastosowanego przez Jules'a Micheleta i Jakoba Burckhardta. Termin renaissance jest używany w wielu językach europejskich, w tym francuskim, angielskim i niemieckim - w języku włoskim stosowany jest natomiast termin rinascità. Pierwszy bodaj użył jej Giorgio Vasari w swoich Le vite de' piú eccellenti pittori, scultori ed architettori w połowie w. XVI (mianowicie we wstępie do trecenta i wstępie do quattrocenta). Druga z polskich nazw epoki, "odrodzenie", jest wiernym tłumaczeniem francuskiego słowa renaissance.
Termin "Renesans" nie jest jednoznaczny. Jako epoka w historii kultury Renesans obejmuje wiek XV i XVI, ale jego granice czasowe nie są jasno ustalone. Renesans jako koncepcja historiozoficzna Jacoba Burckhardta, pewien wzorzec do naśladowania jaki ten historyk chciał przekazać swoim współczesnym, a z którym wiąże się do dziś popularne i "szkolne" rozumienie tej epoki, jest już przestarzały. Jako spójny okres w historii cywilizacji Renesans postrzegany jest tylko przez niektórych historyków, szczególnie historyków amerykańskich - chcą oni ujmować historię tej epoki jako samodzielną jedność, tj. badać razem np. wielkie odkrycia geograficzne, przemiany w literaturze, wzrost inflacji w XVI w. czy odkrycia z dziedziny medycyny w ich wzajemnych powiązaniach. Wielu innych uczonych współczesnych woli widzieć Renesans na tle całości europejskiej kultury, odrzucając często tezę o jego przełomowości dla kultury europejskiej, często widząc w nim bardziej kontynuację średniowiecza niż samodzielną epokę w historii. Szczególnie wyraźne jest to na gruncie historii filozofii, w której niezależnie od tego, jak ten przełom się ocenia, widzi się przełom polegający na "przejściu od przedmiotu do podmiotu" nie w filozofii odrodzenia, ale w racjonalizmie wieku XVII. Mniej wyraźne jest to na gruncie sztuki, gdzie Renesans ciągle widziany jest jako epoka klasyczna i szczególna, mimo trwających od dawna tendencji do rewaloryzacji sztuki "nieklasycznej", jak sztuka średniowieczna, bizantyjska czy orientalna. Jako kontynuację średniowiecza widzą Renesans przede wszystkim mediewiści, jak Étienne Gilson wykazujący, że jest on "zepsutym średniowieczem", czy Charles Homer Haskins, główny twórca teorii fal renesansowych w średniowieczu (renesans ottoński, karoliński itd.), do której przynależeć ma Renesans XV i XVI w. Historyk sztuki Erwin Panofsky twierdzi jednak, że należy odróżniać Renesans i renesansy średniowieczne ze względu na to, że w Renesansie włoskim wieku XV dokonało się zjednoczenie obecnych w dawniejszych renesansach starożytnych form z odkrytymi na nowo treściami starożytności.

ARCHITEKTURA W RENESANSIE
Renesans w architekturze stanowił odzwierciedlenie poglądów filozoficznych odrodzenia, poszukujących wzorców w świecie antycznym. Renesans otworzył erę nowożytną w sztuce i trwał od schyłku średniowiecza do początków baroku. Ponieważ różnice czasowe rozkwitu renesansu w różnych krajach są ogromne (np. między Włochami i Europą Północną), nie jest możliwe ustalenie jednolitych dat, w których panował, na ogół przyjmuje się, że rozwijał się on w danym kraju od końca epoki średniowiecznej.

WYBITNI TWÓRCY RENESANSU

Leonardo da Vinci – najwszechstronniejszy talent świata: poeta, konstruktor i mechanik, botanik, geolog, chemik, fizyk, matematyk, filozof, muzyk, architekt, rzeźbiarz, malarz. Dzieła: fresk - Ostatnia Wieczerza, obrazy – Zwiastowanie, Chrzest Chrystusa, portrety – Dama z łasiczką, Mona Lisa
Erazm z Rotterdamu – autor „Pochwały głupoty”, zwolennik irenizmu (pokoju w chrześcijaństwie), duchowy ojciec reformacji
Michał Anioł - architekt, malarz i rzeźbiarz. Stworzył kopułę bazyliki św. Piotra w Rzymie i freski w Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie, wyrzeźbił Pietę i Dawida.
Rafael Santi – architekt i malarz. Namalował Zaślubiny Marii z Józefem, portret Angola Doni oraz obraz Papież Leon X z kardynałami.

STYL RENESANSU
W przeciwieństwie do średniowiecza w renesansie sztuka miała służyć przede wszystkim człowiekowi. Budowano ratusze, pałace, zamki. Malarstwo i rzeźba chwaliły piękno ludzkiego ciała, świata i przyrody. Pokazywano barwy i uroki życia doczesnego. Cechami stuki renesansu była prostota, łagodna linia i forma, elegancja, spokój, harmonia i umiar. Architekci tworzyli arkadowe dziedzińce, loggie, sklepienia kasetowe, stiuki. W wystrojach wnętrz stosowano jasne kolory. Malarstwo portretowe przeżywało bujny rozwój, usiłowano przedstawić charakterystyczne, indywidualne cechy modelu.


ZABYTKI RENESANSU
- Architektura: bazylika św. Piotra w Rzymie, pałac Minelli w Wenecji, Wawel, Sukiennice krakowskie, ratusz w Poznaniu
- Rzeźba: Dawid Michała Anioła, nagrobki na Wawelu
- Malarstwo: obrazy Botticelliego, Tycjana, Belliniego, Leonarda da Vinci, portret Stefana Batorego autorstwa Marcina Kobera