Filozofia grecka.

Wybrani filozofowie starożytnej Grecji:

I. Filozofowie przyrody.

Uważali, że świat ma jednorodną, materialną strukturę. Początkiem i zasadą świata jest przenikająca wszystko, wieczna pramateria (prasubstancja, prapierwiastek, pierwotny żywioł, arche), która ulegając nieustannej przemianie - ożywia i różnicuje byt. Na tej zasadzie z jedności (pierwotnego żywiołu) powstaje różnorodność.

1. Tales z Miletu: zasadą wszechświata jest woda, gdyż wszystko jest z wody, dzięki wodzie powstaje i ginie. Woda jest początkiem rzeczy.
2. Anaksymander z Miletu: uczeń Talesa. Za arche uznał bezkres. Świat powstaje w taki sposób, że z bezkresu oddzielają się przeciwieństwa.
3. Heraklit z Efezu: rzeczą nieśmiertelną we wszechświecie jest ruch.

PANTHA REI =WSZYSTKO PŁYNIE

Za zasadę, która najlepiej wyraża ciągły ruch i walkę przeciwieństw uznał ogień.
4. Ksenofanes: zasadą rzeczy jest ziemia.


II. Pitagoreizm (VI –Vw. p.n.e.): rozwój tego nurtu wziął się z poszukiwania nowej formy religijności, która pozwoliłaby dobrze żyć. Początki ruchu związane z wyspą Samos, gdzie w 530r. p.n.e. urodził się Pitagoras.

Poglądy:

1. Arche = liczba, gdyż jest syntezą tego, co skończone i nieskończone.
2. Podstawą dobrego życia jest nauka i wiedza, gdyż dają one ludzkiej duszy doskonałość.

III. Sokrates (469-399r. p.n.e.):

1. Spędził życie na rozmowach z Ateńczykami, za filozofowanie został skazany przez obywateli Aten na śmierć. Kluczowa rolę w rozumowaniu Sokratesa odgrywało stawianie pytań-> udawał człowieka, który nic nie wie i zadając pytania, obnażał słabość rozumowania współrozmówcy. Taka postawa nazywana jest ironią sokratejską.

2. Zapoczątkował etykę. Uważał, że wartości moralne są zakorzenione w człowieku. Twierdził także, iż to, co dobre, wyrasta z mądrości.
[Jest to rozwinięcie rozpowszechnionego w tradycji greckiej przekonania, iż to, co dobre, jest piękne-> kalokagatia].

Według Sokratesa życie cnotliwe to:
- panowanie nad sobą,
- wolność wewnętrzna,
- autonomia cnoty,
- szczęścia jako cel i motyw dobrych uczynków.
IV. Platon (427-347r. p.n.e.): uczeń Sokratesa; autor dialogów Uczta, Państwo, Obrona Sokratesa (to przede wszystkim dzięki niemu zachowały się poglądy Sokratesa, który nie pozostawił po sobie pism).

Poglądy:

1. Twórca koncepcji idei (idealizm platoński):
Podstawą systemu Platona było przyjęcie, że prawdziwy wieczny byt to idee, a rzeczywistość materialna jest jedynie odbiciem idei. Zdaniem Platona, relacja między światem idei a światem rzeczywistym jest podobna do relacji prawdziwych przedmiotów i ich odbić w mętnym świetle. Na drodze od idei do przedmiotów materialnych następuje wiele przekłamań, podobnie jak to jest z odbiciem przedmiotów w migotliwym świetle świecy. Wyjaśnia to zmienność i niedoskonałość świata materialnego. Przeciwieństwem zmiany jest stałość, która wg Platona jest czymś boskim. Świat idei można poznać za pomocą rozumu (racjonalizm).
Metaforą ilustrująca ten pogląd jest tzw. „jaskinia platońska”. Ludzie uwięzieniu w jaskini siedzą tyłem do jej wejścia. Dzięki światłu padającemu zza pleców widza na ścianie przed sobą cienie rzeczy znajdujących się poza jaskinią. Ludzie widza zatem w swoim życiu tylko marną kopię prawdziwej rzeczywistości (czyli bytów idealnych, boskich).

2. Koncepcja państwa:

Państwo ma zająć się obywatelem jak rozumną duszą. Ma pokazać obywatelowi jak się rozwijać, dochodzić do idei. samo powinny odpowiadać im trzy stany społeczeństwa: stan uczonych (władców-filozofów) dbających o rozumne kierowanie państwem i umożliwiających prowadzenie przez pozostałych obywateli rozumnego i cnotliwego życia; stan strażników (wojskowych) dbających o wewnętrzne i zewnętrzne bezpieczeństwo państwa oraz stan żywicieli, zapewniających zaopatrzenie wspólnoty w potrzebne dobra materialne. Platon kładł ogromny nacisk na hierarchię społeczeństwa. Państwem powinni rządzić najmądrzejsi, a więc filozofowie, ponieważ jedynie oni posiadają prawdziwą wiedzę. Tylko oni potrafią odtworzyć w umyśle wizję idealnego państwa, do którego realizacji będą dążyć.

3. Koncepcja Demiurga – Budowniczyego świata:

Zdaniem Platona w przyrodzie istnieje harmonia i ład. Platon założył, iż stworzenie świata było celowe. Istotą, która zbudowała świat materialny jest właśnie Demiurg. Z jednej strony wzorował się on na ideach, co powoduje pewne zbliżanie się rzeczy materialnych do doskonałości. Z drugiej strony zbudował świat z odwiecznie istniejącej materii, czy też bezrozumnego tworzywa, co powoduje, że odbicie idei jest niedoskonałe.

4. Mit androgeniczny:

Według starej tradycji, podawanej przez mędrców, jak Platon w Uczcie, człowiek na początku był androgeniczny, a wiec zarazem męski i żeński. Dopiero później bogowie, za jakiś tajemniczy występek, ukarali człowieka: podzielili go. Odtąd dwie połowy jednej istoty usiłują tę swoją zniszczoną jedność znowu odbudować - zespolić. Czynią to z większym lub mniejszym skutkiem, przy czym nigdy nie potrafią tej jedności osiągnąć w pełni. Pozostała więc na zawsze tęsknota za pełną jednością, która nazywa się miłością.
V. Arystoteles (384-322r. p.n.e.): uczeń Platona.

Poglądy:

1. Rzeczywistość jest realna i można ją poznać dzięki doświadczeniu i rozumowi.

Osobiste doświadczenia z nauczaniem przekonały Arystotelesa, że wbrew temu co twierdził Platon, ludzie nie posiadają ukrytej pamięci idealnego świata, lecz cała ich wiedza pochodzi z doczesnego doświadczenia. Arystoteles stwierdził, że dużo rozsądniejsze jest przyjęcie, że ludzie rodzą się z nie zapisanym umysłem, który zapełnia się myślami na skutek codziennych doświadczeń życiowych. Myśli jednak żyją później własnym życiem i część ludzkich rozumowań ulega rozmaitym wypaczeniom i dziwactwom.

2. Dobro jako wartość indywidualna a nie absolutna:

Dusze ludzkie są niepowtarzalne, dlatego to, co jest dobre dla jednego człowieka, niekoniecznie musi być dobre dla drugiego. Dobro zatem jest pojęciem subiektywnym i zależy od mnóstwa różnych czynników. Próba uszczęśliwiania wszystkich poprzez tworzenie idealnego państwa jest, więc mrzonką, która w istocie może tylko wszystkich unieszczęśliwić (było to sprzeczne z poglądami Platona).

3. Teoria „złotego środka”:

Arystoteles uważał, że zbyt skrajne czy rygorystyczne podejście do moralności oraz całkowite ignorowanie żądz cielesnych ma zwykle fatalne rezultaty, gdyż żądze te są sposobem, w jaki ciało komunikuje silnie zależnej od niego duszy swoje potrzeby.
W swoim postępowaniu człowiek powinien kierować się „złotym środkiem”, który jest określany przez jego rozum, gdyż jest to droga do osiągnięcia szczęścia, najwyższego dobra, które jest naszym celem ostatecznym.
Wynika z tego, iż człowiek powinien podążać drogą „złotego środka” – nie ignorować żądz, ale też nie może się im podporządkowywać, nie może im ulegać. Jego działanie ma być umiarkowane, ale ma jednocześnie przynosić mu przyjemność. Żądze muszą zostać zaspokojone, ale w sposób umożliwiający harmonijny rozwój także rozumnej części duszy, która to dusza powinna oprócz nabywania wiedzy kultywować również umiejętności panowania nad żądzami, poprzez silną wolę odwagę i rozsądek.
Wg Arystotelesa nie w każdym postępowaniu można odnaleźć „złoty środek”, do takich czynów zalicza: cudzołóstwo, kradzież, morderstwo— tutaj nie ma średniej miary, są to czyny niegodziwe.