Monarchia pierwszych Jagiellonów

Po śmierci Kazimierza Wielkiego tron w Polsce objął Jego siostrzeniec Ludwik, który nie doczekał się syna. Dlatego przewidział On na tron Polski jedną ze swych córek- Jadwigę. W zamian za uznanie jej prawa tronu polskiego Ludwik nadał szlachcie przywilej zwolnienia od podatków z wyjątkiem dwóch groszy od łanu chłopskiego. Był to pierwszy przywilej zwolnienia od podatków, który nadano szlachcie jako stanowi. Warto także podkreślić, że w latach pięćdziesiątych XIV wieku córki Kazimierza Wielkiego nie mogły dziedziczyć tronu, a w dwadzieścia lat później było to możliwe.

Po śmierci Ludwika przybyła do Polski dziesięcioletnia Jadwiga. Panowie Polscy, poszukując dla niej męża i korzystnego sojuszu politycznego, podjęli rokowania z Litwą. Litwa była dotąd jednym z ostatnich krajów pogańskich w Europie. Stwarzało to wygodny pretekst dla najazdów Krzyżackich, usprawiedliwiany przez najeźdźców celami chrystianizacyjnymi. Układy w sprawie unii i małżeństwa powiodły się, Litwa zawarła z Polską w 1385 roku unię w Krewie. W następnym roku Jagiełło przyjął chrzest, zawarł małżeństwo z Jadwigą i oboje zostali ukoronowani. Wkrótce chrzest przyjęła cała Litwa.. W tym czasie Polska podbiła Mołdawię i Wołoszczyznę- ziemie po Morze Czarne. Po śmierci Jadwigi Jagiełło odziedziczył tron polski, a unie kilkakrotnie odnawiano.

Z zapisem testamentowym Jadwigi- ostatnio kanonizowanej- związane jest odnowienie Uniwersytetu w Krakowie. Dlatego nosi on nazwę: Jagielloński.

Pomimo przyjęcia przez Litwę chrztu, najazdy Krzyżaków nie ustawały. W 1399 roku Krzyżacy zajęli ważną część Litwy, Żmudź. W roku 1409 wybuchło tam Krzyżackie powstanie, co się stało jedną z przyczyn wielkiej wojny z Zakonem, prowadzonej przez Polskę i Litwę. Główna bitwa decydująca o losach wojny została stoczona 15 lipca 1410 roku pod Grunwaldem.

Polska odniosła wielkie zwycięstwo, ale oblężenie Malborka nie powiodło się. Zawarto pokój. Polska nie otrzymała dostępu do morza, a Litwa odzyskała Żmudź.

Władysław Jagiełło w następnych latach prowadził ożywioną politykę wewnętrzną. Nadał szlachcie wiele przywilejów, które umacniały jej pozycję, zabezpieczając nietykalność osobistą i majątkową, ale w zamian za zgodę na dziedziczenie tronu przez jego synów.

Król Władysław Jagiełło pozostawił dwóch synów. Starszy z nich, Władysław, zastał powołany na tron, najpierw polski, potem węgierski. Zginął w 1444 roku pod Warną w walce z Turkami, którzy rozpoczęli kilkadziesiąt lat wcześniej podbój Europy. Wkrótce w roku 1453 zdobyli oni Konstantynopol, kładąc kres istnieniu Cesarstwa Bizantyjskiego.

Młodszy syn Jagiełły, Kazimierz Jagiellończyk, wkrótce po objęciu tronu musiał podjąć wojnę z Krzyżakami, zwaną wojną trzynastoletnią (1454-1466). Została ona wygrana i zakończona pokojem toruńskim, w ramach którego Polska odzyskała dostęp do morza, a odzyskane w tej wojnie ziemie nazwano Prusami Królewskimi. Krzyżakom pozostały Prusy zwane Zakonnymi ze stolicą w Królewcu. Były one lennem Polski.

W roku 1454 szlachta, zwołana na wojnę, zażądała przywileju, który został wydany w Nieszawie. Gwarantował on, że nie będzie zwoływane pospolite ruszenie bez zasięganie opinii jej przedstawicieli, zebranych na sejmikach. Za czasów Kazimierza Jagiellończyka utrwalił się obyczaj pytania szlachty o zdanie w ważnych sprawach państwowych, a Syn Kazimierza, Jan Olbracht, zwołał w 1493 roku pierwszy sejm walny, składający się z posłów z udziałem rady królewskiej, która potem tworzyła Senat.

Czasy panowania Kazimierza Jagiellończyka to czasy rozwoju gospodarczego, umacniania pozycji szlachty i rozwoju kultury.

W wyniku unii polsko-litewskiej powstał złożony organizm państwowy. Obok problemu różnic języka, obyczaju i tradycji religijnej należało rozwiązać skomplikowane problemy zarządzania państwem, w skład którego wchodziły ziemie polskie, zwane Koroną, i ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego, które były zarządzane przez Wielkiego Księcia. Obie te funkcje połączył Król Kazimierz Jagiellończyk.
Oba państwa-Polska i Litwa- zdobyły wielkie terytoria ruskie, zamieszkałe przez ludność prawosławną. Część prawosławnej szlachty ruskiej (bojarów) przechodziła na katolicyzm, m.in. po to aby uzyskać przywileje, nadawane niekiedy szlachcie katolickiej z pominięciem prawosławnej.