Młoda Polska – polska odmiana modernizmu w literaturze, muzyce i sztuce polskiej przypadającego na lata 1890 - 1918. Nazwa tego prądu artystycznego jest analogiczna do np. Młodych Niemiec lub Młodej Skandynawii
Autoportret Stanisława Wyspiańskiego, jednego z najwybitniejszych przedstawicieli epoki
Idea Młodej Polski
Młoda Polska była dziełem generacji pisarzy, którzy debiutowali w dziesięcioleciu 1890-1900, czyli pokolenia lat 60., 70. Rozwijała się jako odpowiedź na sytuację ideową, filozoficzną, polityczną i artystyczną do końca wieku, którą młodopolszczanie oceniali negatywnie. Świadczyło o tym poczucie kryzysu wartości i systemów filozoficznych (o charakterze przyrodniczym i materialistycznym). Główną inspirację przedstawiciele
Młodej Polski czerpali z filozofii Schopenhauera, Nietzschego i Bergsona.
Głównymi ośrodkami życia literacko-artystycznego Młodej Polski stały się: Kraków i Lwów, dużego znaczenia nabrało również Zakopane (za swoje warory lecznicze i w tym okresie nastąpiło zrozumienie piękna kultury górarskiej)
Natomiast Warszawa została pozbawiona zasadniczych wyznaczników kultury, gdyż po powstaniu styczniowym panowała tam napięta sytuacja. Pomimo tego udało się jej jednak wprowadzić w sztukę młodopolską wybitną prozę (Stefan Żeromski, Władysław Reymont) i przeciętny estetyzm.
Młoda Polska była okresem aktywizacji literackiej, przede wszystkim poetyckiej, czasopiśmienniczej, oraz artystycznej. Inspirowano się prądami filozoficznymi (schopenhaueryzm, nietzscheanizm) i estetycznymi. Nawiązywała do immoralizmu, pesymistycznej metafizyki i intuicjonizmu.
W latach 1900-1905 nastąpiły przemiany artystyczne i filozoficzne. Bunt modernistyczny i pesymizm zaczęły być wtórne. Leopold Staff ogłosił program poezji aktywnej i optymistycznej. Popularna stała się postać św. Franciszka z Asyżu. Nawet u najwybitniejszych nastąpiło odstąpienie od nastrojowości i nasilenie środków ekspresji.
Na łamach typowo młodopolskiego pisma "Chimera" nastąpiło odkrycie poezji Norwida.
Na "Młodej Polsce" wzorowali się tacy literaci, jak Witold Gombrowicz czy Jerzy Pilch.Założenia
"Młoda Polska", jako epoka, była protestem przeciwko standaryzacji i technicyzacji życia społecznego, obyczajowości mieszczańskiej, antagonizmom społecznym. Dążenia niepodległościowe w tamtym czasie wzrastały, nastąpił więc powrót do romantyzmu i poszukiwań symbolicznych i nastrojowych form ekspresji. Zwrócono uwagę na takie formy uczuciowości jak: melancholia, rozpacz, pożądanie nirwany lub śmierci, tragizm istnienia, somnambulizm.
W okresie tym rozwinęły się nowe tendencje literackie (i nie tylko), takie jak dekadentyzm, neoromantyzm, symbolizm, ekspresjonizm, naturalizm, impresjonizm i secesja.
Manifest Artura Górskiego
Nazwa Młoda Polska pochodzi od tytułu cyklu artykułów Artura Górskiego, publikowanych na łamach krakowskiego "Życia", w których skrytykował on pozytywistów i przedstawił program literacki młodych twórców. Były one manifestem wszystkich idei, które przedstawiciele Młodej Polski reprezentowali. W programie zwrócono uwagę na ponadprzeciętność artysty, podniesiono go do rangi wieszcza, zwykłego człowieka zaś nazwano "filistrem", czyli osobą ograniczoną. Żądano wolności oraz oddzielenia sztuki od dziedzictwa kulturowego. Powstaje hasło "sztuka dla sztuki" oznaczające rezygnację z obywatelskich powinności piśmiennictwa, a położenie nacisku na indywidualizm i jednostkowe przeżycie. Jednocześnie niektórzy twórcy kontynuowali problematykę wyzwoleńczą.
Literatura
Dochodzą wówczas do głosu nowe prądy artystyczne i umysłowe, takie jak: modernizm, dekadentyzm, symbolizm, ekspresjonizm, neoromantyzm, impresjonizm i katastrofizm. Literaci młodopolscy odrzucali racjonalistyczną filozofię pozytywizmu, nawiązywali do tradycji romantycznej (prymatu uczuć i emocji nad rozumem) oraz wiary w szczególną pozycję artysty w społeczeństwie (stąd inna nazwa epoki - neoromantyzm). W pierwszym dziesięcioleciu Młodej Polski obserwowano narastanie nastrojów dekadenckich, pesymistycznych, które znalazły wyraz przede wszystkim w poezji.
Twórcy tej epoki to m.in.: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Jan Kasprowicz, Stefan Grabiński, Stanisław Wyspiański, Stefan Żeromski, Gabriela
Zapolska, Wacław Berent, Tadeusz Boy-Żeleński, Antoni Lange, Tadeusz Miciński, Zenon Przesmycki (Miriam), Mieczysława Przybylska-
Łuczyńska, Stanisław Przybyszewski, Władysław Stanisław Reymont, Leopold Staff, Maciej Szukiewicz,
Przedstawiciele
Literaci:
- Bogusław Adamowicz,
- Tadeusz Boy-Żeleński,
- Mateusz Sabat,
- Wacław Berent,
- Stanisław Brzozowski,
- Stanisław Korab-Brzozowski,
- Wincenty Korab-Brzozowski,
- Zdzisław Dębicki,
- Jan Kasprowicz
- Zygmunt Kawecki,
- Jan August Kisielewski,
- Antoni Lange,
- Jan Lemański,
- Bolesław Leśmian,
- Ignacy Maciejowski,
- Józef Mączka,
- Zofia Trzeszczkowska,
- Tadeusz Miciński,
- Antoni Mueller,
- Andrzej Niemojewski,
- Franciszek Nowicki,
- Władysław Orkan,
- Artur Oppman,
- Bronisława Ostrowska,
- Włodzimierz Perzyński,
- Franciszek Mirandola,
- Kazimierz Przerwa-Tetmajer,
- Zenon Przesmycki,
- Stanisław Przybyszewski,
- Władysław Reymont,
- Wacław Rolicz-Lieder,
- Tadeusz Rittner,
- Lucjan Rydel,
- Wacław Sieroszewski,
- Edward Słoński,
- Leopold Staff,
- Ludwik Maria Staff,
- Ludwik Szczepański,
- Maryla Wolska,
- Stanisław Wyrzykowski,
- Stanisław Wyspiański,
- Stefan Żeromski,
Malarze i graficy:
- Jacek Malczewski,
- Józef Mehoffer,
- Józef Pankiewicz,
- Władysław Ślewiński,
- Leon Wyczółkowski,
- Stanisław Wyspiański,
- Jan Bukowski,
- Wojciech Kossak,
- Jan Talaga,
- Maurycy Lilien,
- Teofil Terlecki,
- Karol Frycz,
- Julian Fałat,
- Jan Stanisławski,
- Teodor Axentowicz,
- Włodzimierz Przerwa-Tetmajer
- Witold Wojtkiewicz
- Wojciech Weiss
Kompozytorzy:
- Ludomir Różycki,
- Apolinary Szeluto,
- Karol Szymanowski,
- Grzegorz Fitelberg,
- Mieczysław Karłowicz