Literacki kształt buntu w wybranych utworach literackich

. WSTĘP

a) co to jest bunt – sprzeciw, protest, opór, protestacyjne, często spontaniczne wystąpienie przeciwko władzy. Bunt może być jednostkowy lub zbiorowy. Może być przeciwko władzy, autorytetom, światu, dyscyplinie czy choćby przeciwko wyrokom boskim.

2. ROZWINIĘCIE

a) bunt w literaturze już od samych początków

- Prometeusz przysłużył się ludzkości poprzez bunt przeciw bogom. Nie zgadzał się z postanowieniem, że człowiek nie może posługiwać się ogniem. Podarował ten skarb tylko i wyłącznie z miłości do ludzi. Im zapewnił lepszą przyszłość, a sobie wręcz przeciwnie - długotrwałe męczarnie. Z naszego punktu widzenia stał się szlachetnym bohaterem stającym w obronie praw ludu. Ale dla istot boskich był jedynie bezmyślnym buntownikiem chcącym zrównać do nich śmiertelników.

- Zupełnie odmienny jest bunt Adama i Ewy. Kierowała nimi ziemska natura, co w Biblii opisane jest jako kuszenie Szatana. Zerwawszy zakazany owoc stali się twórcami. Już nie tylko Bóg mógł stwarzać żywe istoty. Ponieważ Stwórca nie pozwala na to, by ktokolwiek był Mu równy, pozbawił ludzi nieśmiertelności. Nasz praojciec stracił życie, ale zapewnił je nam.

- Bunt Antygony. Sprzeciwiała się ona prawu państwa. Jednak z tą różnicą, że sumiennie przestrzegała praw boskich. Stawiała je nawet wyżej niż przepisy państwowe. Dlatego nie zastanawiała się długo, jak postąpić. Z pełną świadomością konsekwencji swego czynu pochowała brata. Więcej zapewne znaczyło dla niej czyste sumienie i zapewnienie spokoju duszy Polinejkesa niż własne życie. Poniosła klęskę, ale dzięki jej postawie niejeden władca kilkakrotnie się zastanowił zanim wydał jakiś rozkaz sprzeczny z ogólnie przyjętymi zasadami

- Do grona przegranych buntowników zaliczamy również Ikara - symbol młodości pełnej marzeń i gonitwy za nieznanym. Pragnie od życia czegoś więcej niż tylko spokojnej egzystencji. Dąży do szczytnych ideałów pomimo ostrzeżeń rodzica, że mogę one strącić "lotnika" na samo dno.

b) Także w twórczości omawiającej bliższe nam czasy nie brak buntu.

- bunt przeciwko losowi, decyzjom (Gustaw z IV dziadów) nie może pogodzić się z tym że kobieta którą kochał wybrała innego, który był od Gustawa bogatszy. Ten bunt popycha go do samobójstwa. Gustaw jednak, z nieszczęśliwego kochanka, przemienia się w gorącego patriotę, człowieka mimo wszystko wciąż bardzo wartościowego duchowo, w postać , która ma poprowadzić swoją kochaną ojczyznę do niepodległości. W ten sposób rodzi się zupełnie nowy bohater romantyczny - Konrad z III cz. "Dziadów". Pełen świadomości swych wartości był wybitną jednostką, wyrastającą ponad innych. Jego wyobcowanie i skłócenie ze światem można zaobserwować w " Wielkiej Improwizacji ", gdzie na wpół przytomny, obłąkany, a jednocześnie niezwykły Konrad występuje w swym wspaniałym monologu przeciwko wszystkim świętością, przeciw Bogu, wierze i wszystkim wartościom. Zmaga się zatem bohater nie tylko z samym sobą. Buntuje się, a jego postawę określa literatura jako bunt prometejski . podobnie jak mityczny Prometeusz dał ludziom ogień, stając tym samym przeciw bogom Olimpu, tak Konrad postanawia wznieść bunt przeciw Bogu w imię ludzkości. Mimo jednak poczucia ogromnej wartości i drzemiących w nim możliwości, jest bohater bezsilny.

- W powieści Gabrieli Zapolskiej pt. „Moralność pani Dulskiej.” Zbyszko Dulski próbuje uciec od zacofanych tradycji i obłudy własnej matki. Chce się "wznieść" ponad jej poziom. Ma już dosyć kołtunerii panującej w domu, ale niestety szybko zostaje sprowadzony "na ziemię".

- W powieści pt. „Ludzie bezdomni” Tomasz Judym buntuje się przeciwko zastanej sytuacji i panującym konwenansom. Chce naprawić świat, podnieść higienę i warunki życia najuboższych warstw nie zważając na rzeczywistość i swoje możliwości. Chcąc "spłacić dług" wobec środowiska, z którego się wywodził, podejmuje samotną walkę z otaczającym go złem i niesprawiedliwością społeczną w myśl pozytywistycznego hasła pomocy ubogim. Jest to postawa niewątpliwie szlachetna, nastawiona na dawanie z siebie wszystkiego, co najwartościowsze, ale w ten sposób Judym traci własne życie - miłość Joasi, szansę na założenie rodziny i stabilizację życiową, karierę, pieniądze. Oprócz tego krzywdzi ukochaną. Rezygnuje z własnego szczęścia, by dać jego odrobinę potrzebującym.

- „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza jest przesycone buntem przeciwko formie. Stanowi on istotę „nowego” życia głównego bohatera. Bunt ten polega na łamaniu ustalonych konwenansów i ujawnianiu fałszu i zakłamania w postawach ludzkich.

- Bunt przeciwko wyrokom boskim w Trenach Jana Kochanowskiego. Poeta jest zrozpaczony po utracie córki. Uważa to za wielką niesprawiedliwość. Na początku obwinia Boga i nie jest w stanie pogodzić się z jego decyzją. Żąda oddania mu jego córki. Dochodzi nawet do takiego stanu rozpaczy, że bluźni przeciwko Bogu. Jednakże w końcowych trenach poeta chyli czoło przed potęgą majestatu, przyznaje się do winy i okazuje skruchę.

3. ZAKOŃCZENIE

Na podstawie przytoczonych wyżej utworów można wywnioskować, że bunt towarzyszy człowiekowi już od początków istnienia.
Gdybyśmy się w ogóle nie sprzeciwiali, to prawdopodobnie żylibyśmy podobnie jak pozostałe człekokształtne. Jednym z głównych powodów rozwoju naszej cywilizacji jest właśnie bunt. Dawno temu ktoś się zbuntował i zbliżył do ognia. Później ktoś się zbuntował i stwierdził, że człowiek jednak może latać. A za jakiś czas może ktoś się zbuntuje i wysnuje tezę, że możemy podróżować w czasie. Celem jest poprawa jakości życia. A chociaż większość pionierów dotkliwie się poparzy, spadnie z dużej wysokości lub zagubi gdzieś w czasie, to i tak jest to cena na tyle niska w porównaniu do korzyści płynących z nowych wynalazków, że nie bierzemy jej pod uwagę.