Charakterystyka wybranej subkultury - rastafarianie

Na samym początku warto zastanowić się nad znaczeniem słowa subkultura. Jest to nieformalna grupa osób działająca według odrębnych wzorów i zasad postępowania. Jej członkowie nie przestrzegają zwyczajowo przyjętych w społeczeństwie norm. Osoby należące do tych podkultur to zazwyczaj ludzie bardzo młodzi , uczniowie szkół średnich, studenci. Najwięcej z nich można spotkać w dużych miastach. Subkultury pojawiły się jako wyraz protestu przeciw zastanej rzeczywistości społecznej, a przede wszystkim przeciw tradycyjnym instytucjom tj. rodzina oraz wartościom, wzorom i normom postępowania. Poszczególne subkultury różnią się założeniami ideowymi. Łączy je odrzucenie wszelkich autorytetów, czego wyrazem jest rezygnacja z udziału w życiu społecznym, a nawet agresja wobec rzeczywistości. Zewnętrznym wyróżnikiem subkultur jest charakterystyczny wygląd ich członków – fryzura, ubiór, tatuaże, akcesoria (kolczyki, łańcuchy). Jednym z ważniejszych czynników wyróżniających daną subkulturę jest także twórczość muzyczna, plastyczna i działalność wydawnicza w obrębie grupy. Sztuka subkultury podporządkowana jest zwykle jej ideologii.

W swojej pracy chciała bym skupić się i przedstawić jedną z subkultur, która moim zdaniem jest najbardziej godna zainteresowania, czyli rastafarianie. Jest to grupa o charakterze religijnym, która wyraża protest przeciw rasizmowi i dyskryminacji. Nazwa tego ruchu wywodzi się od imienia cesarza Etiopii - Ras Tafarii I. Podstawowe elementy doktryny Rastafari Movement wywodzą się z poglądów proroka swego ruchu, Marcusa Garveya, urodzonego na Jamajce, który szczególną popularność zyskał w początkach XX wieku. Ogarnięty był pasją stworzenia w Afryce ogólno murzyńskiego państwa. Garvey głosił, że Murzyni muszą wrócić do Afryki, do swej Ziemi Obiecanej. Podkreślał ich związek ze starą afrykańską kulturą, mówił o jedności świata murzyńskiego. Dzięki jego poglądom, Czarni przestali wstydzić się swego koloru skóry i zaczęli wierzyć w swą siłę i własne możliwości. Zaczęli sięgać do źródeł swej kultury oraz ożywili korzenie tradycji. W Polsce ruch ten jest obecny od roku około 1981, lecz nie jest bardzo rozpowszechniony i praktycznie niewidoczny.

Rastafarianie wyznają, że Jah (Bóg) jest duchem, który objawił się m.in. w osobie Rasa Tafarii. Od momentu koronacji na cesarza Etiopii znanego jako Hajle Sellasje I, czym motywują cześć dla niego jako Zwycięskiego Lwa Plemienia Judy, Wybrańca Bożego i Króla Królów Etiopii. Wszyscy rastafarianie przypisują duże znaczenie przesłaniu cesarza, który głosił, że pokój na świecie zapanuje gdy kolor ludzkiej skóry będzie miał nie większe znaczenie niż kolor oczu.

Jednym ze źródeł rastafari są kazania Marcusa Garveya, urodzonego na Jamajce czarnoskórego kaznodziei, publicysty, nauczyciela i organizatora ruchu walki o równouprawnienie rasowe. Podczas wizyty w Etiopii zafascynował się on osobą Ras Tafariego jeszcze zanim ten rozpoczął panowanie. Następnie rastafari rozpropagowali na całym świecie emigranci z Jamajki. Zyskał on popularność głównie w środowiskach czarnoskórych robotników w Stanach Zjednoczonych i Europie. Aż do lat siedemdziesiątych XX w. nie był szeroko znany w innych środowiskach społecznych. W latach siedemdziesiątych został rozpowszechniony przez Boba Marleya i innych muzyków wśród młodzieży amerykańskiej i europejskiej, co wiązało się ze wzrostem popularności kultury i muzyki reggae.

Rastamani, nazywający się sami często „braćmi Rasta”, wierzą, iż cesarz Hajle Sellasje I jest prawdziwym mesjaszem, który poprowadzi wszystkie ludy Afryki a także wszystkich rozproszonych po świecie ludzi, którzy czują się duchowo związani z Afryką, do Ziemi Obiecanej, w której nie będzie już rasizmu i niesprawiedliwości. Rastamani wierzą, że są resztką czystej czarnej rasy, prawdziwych potomków biblijnego króla Dawida. Według ich wierzeń w X wieku p.n.e. cesarstwo Etiopii zostało utworzone przez Menelika I, syna biblijnego króla Salomona i królowej Saby i przetrwało aż do upadku cesarza Hajle Sellasje I. Sam Cesarz Sellasje zaprzeczał jakoby był wcieleniem Boga czy Jezusa i namawiał rastafarian do przyjęcia Ortodoksyjnego Kościoła Etiopskiego. Wysyłał misjonarzy na Jamajke, aby głosili tą wiarę. Kościół znalazł wielu wyznawców wśród rasta lecz większość z nich unika kontaktu z zorganizowaną religią. Inicjator rastafari w Jamajce – Marcus Garvey – był początkowo kaznodzieją Ortodoksyjnego Kościoła Etiopskiego, został jednak z niego wydalony za głoszone poglądy. Hajle Sellasje w 1966 r. odwiedził Jamajkę, m.in. aby spotkać się ze starszyzną komun rastafariańskich. Wizyta ta dała silny impuls do rozwoju tego ruchu na całym świecie, gdyż została zinterpretowana przez wielu rastafarian jako oficjalne uznanie swojej roli mesjasza przez Hajle Sellasje, aczkolwiek on sam pozostał do końca życia chrześcijaninem obrządku etiopskiego i nigdy nie uznał oficjalnie tej roli. Hajle Sellasje podczas pobytu na Jamajce starał się skierować ten ruch na bardziej pokojowe tory. Ogłosił on oficjalnie, że rastafarianie nie powinni opuszczać własnych krajów i emigrować do Afryki do czasu aż uda im się wyzwolić spod jarzma „Babilonu” wszystkich uciskanych ludzi we własnym kraju, co radykalnie zmieniło charakter tego ruchu na bardziej uniwersalny.

Oryginalny obrządek rastafari, kultywowany na Jamajce i w Etiopii, jest częściowo podobny do judaizmu, częściowo do etiopskiego chrześcijaństwa, zawiera w sobie także elementy zapożyczone z afrykańskich kultów i niektórych wierzeń hinduskich. Wszystkie te elementy wnieśli niewolnicy, sprowadzani na plantacje do Jamajki z wschodniej Afryki i w mniejszym stopniu z Indii w wyniku którego powstała zupełnie nowa religia.

Rasizm występujący w pierwotnej wersji rastafari został z niego wyeliminowany. Większość współczesnych rastafarian odstępuje od idei supremacji czarnej rasy, aczkolwiek istnieją wyjątki. Jedna z największych współczesnych odłamów rastafariańskich o nazwie Dwanaście Plemion Izraela zalicza wszelkie formy rasizmu do „sił Babilonu” i propaguje wyzwolenia się z tego przez studiowanie i medytację nad Pismem, które jest dostępne dla ludzi wszystkich ras i wyznań. Pod koniec lat 30. zarówno Jamajka jak i Etiopia znalazły się w trudnej sytuacji politycznej. W 1935 roku Etiopia została najechana i okupowana przez faszystowskie Włochy. Hajle Sellasja udał się na emigrację do Wielkiej Brytanii, gdzie utworzył Światową Federację Etiopską, w ramach której gromadził donacje, pochodzące przede wszystkim od rastafarian. W dowód wdzięczności po powrocie do władzy przeznaczył on znaczne tereny w jednej z etiopskich prowincji na osiedlanie się rastafarian z całego świata. Równolegle, w 1941 roku, komuna Pinnacle została rozwiązana i zakazana przez władze Jamajki. Mimo tego ruch rastafariański rozwijał się na Jamajce w częściowym podziemiu. W 1950 roku został oficjalnie zakazany. Wielu rastafarian było w tym czasie prześladowanych, bitych, zmuszanych do obcinania dredów i więzionych za palenie marihuany.

Po śmierci cesarza rastafariańscy „uczeni w piśmie” podzielili się na dwie części. Pierwsza z nich głosiła, że cesarz przeniósł się czasowo do nieba, gdzie po mającym niebawem nadejść końcu świata będzie wybierał sprawiedliwych spośród ludu Rasta. Druga wierzyła, że tak naprawdę nie umarł, jego śmierć została sfingowana przez „siły Babilonu”, a tak naprawdę ukrywa się on gdzieś w Afryce czekając na odpowiedni moment, aby poprowadzić swój lud do Ziemi Obiecanej.

Rastafarianie mają kilka podstawowych elementów wiary. Jednym z nich jest ich bóg Jah. Rasta uznają Hajle Selasje za Mesjasza zesłanego im przez Jah. Poprzez zwracanie się do niego jako Jah Rastafari niektórzy uznają jego osobę za manifestację Jah. Każdy rasta jest zachęcany do samodzielnego poszukiwania prawdy. Według nich Hajle Sellasje jest prawdziwym i ostatecznym mesjaszem, który poprowadzi czarny lud i wszystkich innych ludzi do Ziemi Obiecanej (Syjonu) w Afryce. Babilon to określenie wszelkiego zła. Władze, grzesznicy i ludzie goniący za pieniądzem są według rasta babilonem. Wszystkie te określenia skłaniają się ich zdaniem do jednego, dlatego zaczęli używać słowa Babilon.Syjon albo Zion to nazwa "kraju marzeń" rasta. Etiopia jest dla rastafarian symbolem Syjonu (Zajonu). Ja i Ja (I and I) to doktryna głosząca pełną duchową jedność Boga i ludzi. Mówi ona, że Bóg jest w każdym z ludzi i jednocześnie wszyscy ludzie są jednym w Bogu. Każdy rastafarianin czuje się osobiście związany jednością z Bogiem i każdym współwyznawcą. I-tal czyli „czyste” produkty żywnościowe, ubrania itp. Dla rastafarian Ital są wszystkie produkty naturalne, zaś „nie-I-tal” „skażone Babilonem”, czyli np. chemicznie przetworzone. Część rastafarian jest wegetarianami lub nawet weganami, a wszystkich obowiązuje zakaz jedzenia wieprzowiny, niektórych zwierząt morskich, węży. Rastafarianie korzystają z Biblii w wersji Króla Jakuba i wydanej w 1611 roku. Ponadto używają też Holy Piby i utrzymują, że jest to najbardziej wierne oryginałowi tłumaczenie starożytnej Biblii, której oryginał został przekłamany na przestrzeni dziejów przez „siły Babilonu”. Twórcami „tłumaczenia” Holy Piby była grupa kaznodziejów skupionych wokół Marcusa Garveya. Egzemplarze Holy Piby są rzadko spotykane i używane. Kebra Nagast to druga święta księga rastafarian, opisująca historię Etiopii, napisana prawdopodobnie przez etiopskich mnichów.

Liturgia rastafarian nie jest skomplikowana. W zasadzie istnieje tylko kilka ceremonii religijnych. Dyskusja lub krąg, czyli spotkanie grupy rastafarian, którzy siadają w kręgu i podając sobie z rąk do rąk marihuanę w fajce dyskutują o sprawach religijnych, etycznych i społecznych. W kręgu z założenia wszyscy są równi, choć pewien specjalny status ma osoba pełniąca uznawaną za zaszczytną funkcję podpalenia i pierwszego zaciągnięcia się fajką. Tradycja nakazuje przekazywać fajkę zawsze w kierunku przeciwnym do ruchów wskazówek zegara. Ceremonia Nyahbinghi odprawiana jest w szabat. Rastafarianie zbierają się, palą marihuanę, grają na bębnach, śpiewają i czytają Biblię. W Nyahbinghi charakterystyczne jest 'serce', które jest równomiernie wybijane przez całą grę, dochodzi też główny rytm i gra solowa. Jest to związane z cytatem z Biblii mówiącym aby chwalić Pana bębnem i śpiewem.

Z subkulturą rastafari związane są pewne symbole. Jednym z głównych jest Lew Judy, który symbolizuje nieustraszoność samego Ras Tafariego oraz czasami samego Jah. Kolory zielony, złoty i czerwony to barwy flagi Etiopii. Mają dla rastafarian szczególne znaczenie i są często obecne w ich strojach. Zielony oznacza Afrykę i spokojny kraj, złoty to zagarnięte złoto przez kolonistów i dawne bogactwo Afryki, czerwony oznacza krew przelaną podczas walk z najeźdźcą. Charakterystyczne jest noszenie „dredów”, czyli grubo splecionych włosów, jest prawdopodobnie zapożyczone z hinduizmu, zwłaszcza, że w etiopskiej wersji rastafari dredy były początkowo nieobecne. Noszenie dredów ma znaczenie symboliczne. Dredy są symbolem Lwa Judy, czyli nieustraszonego mesjasza, wyrazem protestu przeciw „siłom Babilonu” i znakiem „powrotu do natury” gdyż w Starym Testamencie, w Pięcioksięgu Mojżeszowym jest wzmianka o ścinaniu włosów i goleniu się. Dredy wywodzą się także z plemion Afryki, które te nosiły dredy aby upodobnić się do lwa, który jest uznawany za króla zwierząt. Charakterystycznym elementem tej religii jest rytualne palenie świętego ziela, marihuany, którą prawdopodobnie sprowadzili na Jamajkę hinduscy niewolnicy. Jej palenie jest rodzajem aktu religijnego, którego zasadność próbuje się potwierdzić cytatami z Biblii. Wykorzystywana jest do wnioskowania i traktowana jest jako sakrament, który oczyszcza ciało i umysł, powiększa świadomość, ułatwia pokojowe współistnienie i przybliża do Jah. Rastafarianie są zaskoczeni faktem, że marihuana jest nielegalna. Postrzegają ją jako substancję otwierającą umysł - coś, czego system Babilonu, jak rozumują, jawnie sobie nie życzy. W swoim rozumowaniu przytaczają kontrastowe porównanie ziół do alkoholu, który według nich ogłupia ludzi i nie jest częścią afrykańskiej kultury. Pomimo takiej oceny działania marihuany, jej zażywanie nie jest religijnym nakazem, wielu rastafarian jej nie używa.
Mimo śmierci Hajle Sellasje I w 1975 roku, w następnych latach wystąpił wzrost popularności rastafaria na świecie. Przyczynił się do tego wzrost popularności muzyką reggae. W pierwszej połowie lat 70. reggae zyskało dużą popularność w Stanach Zjednoczonych i Europie, głównie za sprawą charyzmatycznego piosenkarza Boba Marleya i jego zespołu The Wailers.

Ruch Rastafari nigdy nie był scentralizowaną religią, wielu rastafarian uznaje go nie za religię, a za "drogę życia". Większość ludzi Rasta nie identyfikuje się z konkretnym wyznaniem, definiując siebie jako Rasta raczej przez ubiór, obyczaje, poglądy na sprawę rasizmu, słuchanie muzyki i częste przebywanie w gronie podobnych osób, tworząc w ten sposób subkultury. Niektórzy rastafarianie obok muzycznej uprawiają działalność polityczną, jak np. Nandor Tanczos albo Ras Sam Brown i jego partia Suffering People's Party z roku 1961, lub łagodzą konflikty polityczne, jak np. Bob Marley, który poprosił ówczesnego premiera Michaela Manleya i lidera opozycji Edwarda Seagę na scenę, i następnie wykonano sławne zdjęcie ich trzech trzymających ręce w symbolicznym geście pokoju podczas bardzo brutalnej kampanii przedwyborczej.

Wśród rastafarian można wyróżnić trzy silne domy: Nyahbinghi, Bobo Ashanti (Bobos) oraz 12 Plemion Izraela. Dom Bobos przypomina sektę z charyzmatycznym liderem, podczas gdy dom 12 Plemion Izraela ma charakter bardziej uniwersalistyczny. Większość świadomych swojej wiary rastafarian, zwłaszcza tych mieszkających na Karaibach, uznaje że należy do jednego z „domów”, które są pozostałością oryginalnej struktury zniszczonej częściowo w latach 50. Są to domy Nyahbinghi i Combsomes, które do lat 50. były zarządzane przez nieformalne zgromadzenia starszych „uczonych w piśmie”. Zwolennicy domu Nyahbinghi noszą dredy, a zwolennicy domu Combsomes nie. Aktualnie dom Combsomes praktycznie zanikł, zaś dom Nyahbinghi trwa i jest zarządzany przez radę 72 starców, która spotyka się raz do roku i ustala ogólne kierunki rozwoju tej formy rastafari.

Reasumując: ruch rastafarian powstał na Jamajce w drugiej połowie lat 60-tych, choć jego tradycje są znacznie dawniejsze. Obejmuje głównie środowiska murzyńskich imigrantów w Wielkiej Brytanii oraz murzynów w USA. Ruch zakłada konieczność zwrócenia się ku religii. Jednym z najistotniejszych symboli najczęściej występujących w języku rastafarian jest Babilon rozumiany jako pogrążony w grzechu świat białego człowieka. Polska jest jedynym krajem, w którym istnieje ruch białych rastfarian. Pojawili się w latach 80-tych wraz z muzyką Boba Marleya. Ideologia rodzimego rastafarianizmu atakuje głównie sfery moralne rzeczywistości. Światu zła przeciwstawiają oni swoją kulturę: muzykę, styl życia. Żyją w komunach, jedzą żywność przez siebie wyprodukowaną. Nie piją alkoholu, zalecają wegetarianizm. Używają marihuany jako środka pomagającego w medytacjach. Noszą kolorowe stroje, w których dominują kolory flagi Organizacji Jedności Afryki - czerwony, żółty i zielony. Ważna jest również fryzura tak zwane dready.