Jan Heweliusz 1611-1687

Sławny astronom gdański, był najwybitniejszym z uczonych, działajacych na ziemiach polskich w okresie pomiędzy Odrodzeniem a Oświeceniem. Urodził się 28 stycznia 1611r. W Gdańsku. Syn i wnuk zamoznych piwowarów miał, w myśl zamierzeń rodziców, kontynuowac profesję rodzinną.Kształcił się w szkole poczatkowej, następnie w zagadkowym dla badaczy majątku Gondecz pod Bydgoszczą, wreszcie pod kierunkiem Piotra Krugera, wybitnego profesora Gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, który udzielał mu prywatnych lekcji matematyki i astronomii. Wysłany na studia prawnicze do Lejdy kontynuował je przez rok, aby nastepnie udać się do Anglii.Tu wzięły góre jego zainteresowania astronomiczne, odsuwając na dalszy plan nauke prawa.Także w swoich dalszych wojażach po Francji szukał przedewszystkim kontaktów ze sławnymi astronomami, prowadził wespół z nimi badania nieba. Dopiero choroba ojca zmusiła go do powrotu.Objąwszy zarząd ojcowskich browrów i uporządkowawszy interesy rodzninne ożenił się w r. 1635 z Katarzyną Rebesche, która wniosła mu w posagu trzy nowe kamieniczki, stojące przy ul. Korzennej. Na tarasie ich dachów urządził potem Heweliusz swe opserwatorium astronomiczne, a w oficynach ulokował wlasną drukarnię.Członek Odgrywajacego w mieście powazna role cechu piwowarów, brał Heweliusz czynny udział w życiu publicznym. Cieszył się też widocznie uznaniem wspołobywateli, skoro wybralo go w r. 1641 ławnikiem Starego Miasta, a w 10 lat pózniej- radnym. Pełniąc te funkcję, poświęcał m.in. sporo uwagi sprawom opieki lekarskiej w mieście i w szpitalnictwa. Pewien rozgłos przyniosło mu wprawdzie skonstruowanie w r. 1638 przenośnego zegara słonecznego, kopiowanego potem przez czas długi za granicą, jednakże gnomonika nie była głównym przedmiotem jego zainteresowań naukowych. Koncentrowały się one na badaniach nieba.W r. 1647 ukazało się pierwsze dzieło Heweliusza Selenographia. To zawierające opis kisięzyca, wspaniale wydane dzieło, wyszło z prywatnej drukarni autora i zilustrowane zostalo mapami wykonanymi w jego własnym zakładzie miedzirytniczym. Selenographia, rozesłana przez gdanskiego astronoma wileu wybitnym uczonym europejskim, zapoczątkowała jego naukowa sławę. Zyskała ona m.in. wysoką ocenę francuskiego uczonego Ismaela Boulliou, nanaego propagatora heliocentryzmu. Od tego czasu rozpoczeęła się bardzo obfita i płodna naukowo korespondęcja Heweliusza z wieloma uczonymi europejskimi. Jego drukowane, ilustrowane miedziorytmami listy, były często właściwie rozprawami naukowymi i odgrywały ważną rolę obiegu myśli naukowej, tym istotniejszą, że nie wydawano jeszcze wtedy czasopizm naukowych. W prowadzeniu obserwacji nieba pomagała heweliuszowi jego druga żona, znacznie od niego młodsza, Elżbieta z domu Koopmann, którą poślubił w r. 1663. Działalność naukowa Heweliusza zwróciła też uwagę monarchów. Darzyli go swymi względami Jan Kazimierz i Maria Luwika oraz Ludwik XIV.Jego ministrowi Colberowi, który z polecenia monarchy wypłacał Heweliuszowi stała pensję, zadedykował gdański asrtonom swą nastepną prace Cometograhię, wydaną w r. 1663. Wkilka lat później, wydaną w r. 1668, ukażała się pierwsza cześć wielkiego dzieła Heweliusza, zatytułowanego Machina Coelestis. Księga ta prezentowała w serii artystyczne wykonanych sztychów instrumeny, którymi autor posługiwal się podczas badania nieba. Watro dodac, że astronom był obdarzony fenomenalnym wzrokiem. Wprwdzie badania Księżyca przeprowadzal za pomoca budzącego podziw swą wielkośćią teleskopu, ale podczas innych bserwacji uzywał przede wszystkim
Bezsoczewkowych kwadrantów i sekstanów, instrumentow znanych już tychanowi Brahemu. Przyrzady te wykonane były bardzo precyzyjnie i zgodnie z duchem epoki baroku miały dekoracyjne, ornamentalne formy. We wspomnianym dziele gdański astronom zaprezentował się jako history tej dyscypliny i astronomicznej instrumentalistyki. Zbiegiem lat uczony zyskiwał coraz wiekszą sławę. Królewskiego Towrzystwa Naukowego w Lonynie mianowało go swym członkiem. Król Jan Sobieski podczas pobytu w Gdańsku w r. 1677 i 1678 odwiedził Heweliusza, interesując się na żywo jego badaniami. Wyznaczył mu też pęsję w sysokości 1 tys. Złp, a następnie zwolnił jego browary od wszelkich opłat miejskich, nie tylko w Gdańsku, ale i w całym kraju. Warto dodać, że Heweliusz świadom swej wartości i dumny ze swego pochodzenia, nie ubiegał się jak niektorzy jego wspołóbywatele, o nobilitacje. W nocy z 26 na 27 września 1679 r. Pożar strawił prawie doszczetnie trzy domy Hewelusza z obserwatorium i instrumentatorium oraz bydynki gospodarcze z drukarnią, płytami miedziorytnicznymi i prawie całym nakładem drugiej części Machina Coelestis. Żdarzenie to wzbudzioło wspołczucie w europie i poświęcono mu specialny opis. Heweliusz nie załamał się jednak. Za pomocą króla i dzięki własnej energii odbudował budynki i kontynuował swe prace badawcze. Marzeniem astronoma było sporządzenie katalogu gwiazd, nad którym pracował przez dlugie lata. Gdański astronom uformował też 12 nowych gwiazdozbiorów, a jeden z nich nazwał Tarczą Sobieskiego. W dzisiejszych atlasach nieba figuruje on jako Tarcza. Heweliusz zmarł po długiej chorobie w dniu 18 stycznia 1687 r. Jego dorobek i działalność naukowa przyczyniły się znacznie do rozwoju astronomii jego czasów. Nie był jednak teoretykiem. Zapisał się przede wszystkim w dziejch tej nauki jako utalentowany. sumienny i pracowity obserwator (druga cześć dzieła Machina Coelesis zawiera opis ok. 20 tys. Obserwacji), obdarzony przy tm wielka umiejętnością upowszechnienia swych badań. Wdowa po astronomie wydała za pomoca króla jego atlas gwiazd.Spościzna heweliusza w postaci instrumentów i płyt miedziorytniczych nie znalazła w dalszych latach właściwej opieki i uległa zniszczeniu i rozproszeniu.


Fanrenheit Gabriel Daniel 1686-1736
jeden z najznakomitszych uczonych, wywodzących się z Gdańska, był wybitnym fizykiem, wynalazcą termometru rtęciowego. Urodził się w Gdańsku w dniu 14 maja 1686 r. Jako syn kupca. Wcześcnie osierociał. Piekunowie wysłali go do Amsterdamu na praktyke handlową. Jego zainteresowania przyrodniecze, pasja nukowa sprawiły, że młody Daniel porzucił zawód swych ojców i dziadów i poświęcił się bez reszty badaniom zjawisk fizycznych. Zainteresowały go aerometry i termometry. Fahrenheit pierwszy sastosował rtęc jako ciało termometryczne (ok. 1715 r.) i zaproponowal 212 stopniową skale termometryczną. Wynaleazek termometru rtęciowego mniał ogromne znaczenia praktyczne. Oddał on nieocenienie uslugi medycynie. Zyskał swoimi badaniami duże uznanie i rozgłos. W 1724 r. Został czlonkiem słynnego angielskiego towzrzystwa naukowego Royal Society. Miał już wtedy ugruntowaną pozycje naukową dzięki zbadaniu zjawiska przechładzania wody i zależności temperaturu wrzenia jej od ciśnienia. Dzięki wybitnym zdolnościom manualnym sam konstruował swoje przyrządy. Mieszkał stale w Holandii, ale nie zapominał o mnieście rodzinnym. Przebywał tu często w sprawach handlowych i osobistych. Współpracował także ze znanym wydawcą kalenrzy gdańskich Pawłem Paterem, również jak on zafascynowany fizyką. Sławę zdobył przedewszystkim wśród ówczesnych ucznych Zachodu. Zaproponowana przez niego skala została przyjeta przez wiele krajów anglosaskich i mimo dogodniejszych, później wprowdzonych, skal Celciusza i Reamura, przetrwała ona aż w głąb XX wieku. Zmarł w biedzie i na obcej ziemi, 16 września 1736 r. Datę jego zgonu badacze kwestionują, co wiąże się m.in. z tym, że majatku po sobie nie pozostawił.