Są grupą zmiennocieplnych kręgowców wodnych. Żyją w wodach: słonych, słodkich, ciepłych, zimnych, stojących, płynących. Są przystosowane do życia w toni wodnej, w głębinach, w strefie przybrzeżnej. Mogą występować w grupach nazywanych ławicami. Kształt ciała ryb jest wrzecionowaty, hydrodynamiczny, tzw. opływowy. W ciele ryby wyróżniamy 3 części: głowę, tułów i ogon.
Głowa oddzielona jest od tułowia ruchomymi pokrywami skrzelowymi. Zaopatrzona jest w płaskie, pozbawione powiek oczy, w parę jamek węchowych oraz otwór gębowy zaopatrzony w szczęki. Wielkość oraz umieszczenie otworu gębowego zależą od rodzaju i sposobu zdobywania pokarmu.
Tułów pokryty jest łuskami. Łuski mają charakter rogowy (wytwarzane są przez skórę właściwą), pokryte są nabłonkiem z licznymi gruczołami śluzowymi.
Wyróżniamy łuski:
- plakoidalne, tzw. skórne, składające się ze zwapniałej tarczki podstawowej i wyrastającego z niej ząbka,
- ganoidalne - mają kształt rombów, ułożone są w rzędy, przylegają do siebie. Pokryte są cienką warstwą szklistej ganoiny,
- łuski elastyczne - jednym końcem tkwią w skórze, drugim nakrywają częściowo łuski z następnego rzędu.
Wyróżniamy:
- cykloidalne - owalne z równym brzegiem
- ktenoidalne - zewnętrzny brzeg mają ząbkowany.
Na łuskach widoczne są linie przyrostu, tzw. skleryty
Wzdłuż boków ciała od głowy aż do nasady ogona w łuskach znajduje się szereg otworów, które prowadzą do leżącego pod łuskami kanału tworzącego linię boczną, umożliwiającego odczuwanie prądów wody.
Płetwy ryb dzielimy na:
- parzyste - są to płetwy piersiowe i brzuszne
- nieparzyste - grzbietowa, odbytowa oraz ogonowa.
Płetwa ogonowa ma różne kształty. Może być podzielona wewnątrz szkieletem na dwie równe części - nazywamy ją wówczas symetryczną. Może być nierównomiernie podzielona na część górną i dolną - wówczas nosi nazwę asymetrycznej. Zdarza się, że na zewnątrz jest symetryczna, a wewnątrz asymetryczna. Płetwy pełnią funkcję napędową (ogonowa) oraz umożliwiają utrzymanie równowagi (grzbietowa).
Budowa anatomiczna ryby
Szkielet ma charakter kostny (u kostnoszkieletowych) lub chrzęstny (u chrzęstnoszkieletowych). W skład szkieletu wchodzi szkielet osiowy (czaszka + kręgosłup) oraz szkielet płetw.
Szkielet czaszki jest masywny, zbudowany z kości zachodzących na siebie. Nieruchomo połączony jest z kręgosłupem. Czaszka to mózgoczaszka i trzewioczaszka, obejmująca 7 łuków skrzelowych. Szczęka ryb jest ruchoma. Kręgosłup zbudowany jest z kręgów obustronnie wklęsłych, tułowiowych i ogonowych. Pomiędzy kręgami przez całe życie zachowana jest struna grzbietowa. Pas barkowy jest nieruchomy. Tworzą go kości: łopatki, krucze, skoblowe zrośnięte z czaszką. Pas miednicowy jest zbudowany z dwóch kości bezimiennych, nie połączonych z resztką szkieletu, tkwiących w mięśniach brzucha. Na nich osadzone są płetwy brzuszne. Szkieletem płetw są promienie kostne z rozpiętą błoną. U ryb występują ości jako mięśniowe wzmocnienie.
Układ krwionośny jest zamknięty. Serce ryb nazywane jest żylnym. Ryby mają jeden obieg krwi.
Układ oddechowy to skrzela osadzone na łukach skrzelowych. Są dwie pary łuków skrzelowych. Na każdym łuku są osadzone 2 blaszki skrzelowe. Skrzela mają bardzo dużą powierzchnię.
Mechanizm wymiany gazowej - pokrywy skrzelowe podnoszą się, równocześnie woda wpada przez otwór gębowy, szczeliny skrzelowe, jamę skrzelową, następnie obmywa skrzela i wypływa spod pokryw.
Układ nerwowy to: mózg składający się z 5 części oraz rdzeń kręgowy i nerwy obwodowe. Ryby posiadają dobrze wykształcone narządy zmysłów:
- oko - zaopatrzone w dużą soczewkę zdolną do akomodacji (zmiana kształtu zależnie od odległości oglądanych przedmiotów)
- ucho wewnętrzne - jako organ słuchu i równowagi
- jamki węchowe - jako narząd węchu
- komórki smakowe - umiejscowione w jamie gębowej oraz w skórze jako narząd smaku
Układ pokarmowy - zaczyna się otworem gębowym, który łączy się z jamą gębową ograniczoną kośćmi szczęki górnej i dolnej. W jamie gębowej znajduje się język. Następne odcinki to gardziel, przełyk, żołądek (u niektórych ryb brak żołądka), jelito. Do jelita uchodzą przewody wątroby, zaopatrzone w pęcherzyk żółciowy oraz przewody trzustki.
Układ wydalniczy - tworzą pranerki ułożone po grzbietowej stronie jamy ciała, moczowody, pęcherz moczowy posiadający ujście na zewnątrz. Głównym produktem białkowej przemiany materii u ryby jest amoniak.
Osmoregulacja u ryby - polega na utrzymywaniu właściwego stężenia jonów w płynach ustrojowych. Regulacja ciśnienia osmotycznego zależy od środowiska, w jakim żyje ryba.
W środowisku morskim - ryba jest narażona na ciągły ubytek wody z organizmu (woda morska jest roztworem hipertonicznym w stosunku do płynów ciała ryby). W celu uzupełnienia niedoboru wody, ryby morskie ciągle piją wodę, w której żyją, a nadmiar jonów usuwają przez tzw. komórki solne występujące w skrzelach.
W środowisku słodkowodnym - stężenie płynów ciała ryby jest wyższe (hipertoniczne) w stosunku do wody, w której żyje. Do wnętrza jej ciała mimowolnie dostaje się woda (przez skrzela, skórę). Nadmiar wody jest usuwany przez nerki. Rolą komórek solnych w skrzelach jest pobieranie brakujących "wymywanych" jonów. Ryby żyjące w wodach słodkich nigdy nie piją wody.
Narządem charakterystycznym dla ryb jest pęcherz pławny - narząd hydrostatyczny. Pęcherz jest cienkościennym workiem wypełnionym mieszaniną gazów (ok. 90% azotu, tlen i dwutlenek węgla). Ma połączenie z błędnikiem i przewodem powietrznym. Zmiana wielkości pęcherza (regulowana ilością gazów) powoduje zmianę ciężaru ryby, umożliwiając rybie zmianę głębokości w środowisku wodnym.
Rozmnażanie i rozwój - rozmnażają się płciowo. Ryby są organizmami rozdzielnopłciowymi. Narządami płciowymi u samicy są jajniki, luźno zawieszone na grzbietowej ścianie jamy ciała i jajowody. Narządami płciowymi u samca są jądra i nasieniowody, które dochodzą do brodawki moczopłciowej. Zapłodnienie u ryb jest zewnętrzne (bywają wyjątki), odbywa się w okresie godowym, nazywanym tarłem. Samica składa jaja w bardzo dużych ilościach (do kilkudziesięciu tysięcy), mają one krótką żywotność, nazywane są ikrą. Samiec polewa jaja plemnikami, nazywanymi mleczem.
Tempo rozwoju ryb zależy od: temperatury wody, obecności światła oraz zawartości tlenu. Larwa ryb początkowo czerpie pokarm z żółtka obecnego w jaju. Gdy powstanie w jej rozwoju układ pokarmowy, zaczyna odżywiać się planktonem.
Do ryb należy ok. 20 000 gatunków. Wyróżniamy ryby chrzęstnoszkieletowe oraz kościste.
Ryby chrzęstnoszkieletowe nazywane spodoustymi to np.: rekin, raja, ryba piła
- żyją z nielicznymi wyjątkami w morzu,
- szkielet mają chrzęstny, pozbawiony soli mineralnych, nie maja ości,
- brak u nich pęcherzyka pławnego - ryby muszą cały czas pływać lub leżeć na dnie, są ciężkie;
- mają 5 szczelin skrzelowych,
- do osmoregulacji wykorzystują mocznik, którym nasycają swoje tkanki,
- w tej grupie ryb występuje zapłodnienie wewnętrzne, plemniki są wprowadzone do kloaki samicy. Są jajo-żyworodne lub jajorodne,
- mają bardzo dobrze rozwinięty węch,
- otwór gębowy znajduje się po spodniej stronie głowy,
- rekiny mają ostre trójkątne zęby, które na dolnej i górnej szczęce mijają się, tworząc nożyce.
Ryby kościste dzielą się na:
Ryby dwudyszne występują w tych samych szerokościach geograficznych w wodach słodkich, jeziorach, rzekach czasowo wysychających, zamulonych. W czasie braku wody żyją zagrzebane w mule, oddychają powietrzem atmosferycznym. Znane są trzy rodzaje tych ryb: rogoząb występujący w Australii, prapłetwiec żyjący w Afryce Zachodniej oraz prapłaziec w Ameryce Południowej.
- prowadzą mało aktywny tryb życia w wodach słodkich,
- ich ciało jest wydłużone ok. 1-2 m, pokryte dachówkowato ułożonymi kostnymi łuskami,
- brak wyodrębnionej płetwy grzbietowej i odbytowej (zlewają się w dużą płetwę ogonową),
- płetwy parzyste mają kształt szerokich płatów bądź długich wyrostków
- mają wyodrębnione skrzela i płuca, więc mogą oddychać zarówno tlenem zawartym w wodzie, jak i atmosferycznym. Płuca powstały jako uwypuklenie przełyku (pęcherz pławny).
Ryby trzonopłetwe reprezentowane są przez jeden gatunek - latimerię, wyłowioną w 1938 r. w Oceanie Indyjskim, przy wybrzeżach Afryki. Latimeria prowadzi życie przydenne. Jest dużą rybą, której waga dochodzi do 80-100 kg. Nie posiada pęcherza pławnego. Przodkowie ryb trzonopłetwych występowali w płytkich wodach. Wykorzystywali płetwy parzyste do pływania i "chodzenia" po mieliznach.
Ryby kostnoszkieletowe obejmują ponad 90% żyjących obecnie ryb. Tworzą bardzo różnorodną grupę, przystosowaną do siedliska, w którym żyją. Przystosowania uwidaczniają się w kształcie ciała, barwie, wielkości, ułożeniu szczęki, wyglądzie płetw. Przedstawicielami kostnoszkieletowych są np.: śledziokształtne, karpiokształtne, okoniokształtne, węgorzokształtne. Do tej grupy zaliczamy również wiele gatunków wykorzystywanych do konsumpcji przez człowieka, np. śledzie, makrele, tuńczyki, węgorze, szczupaki, karasie, leszcze. W Polsce objęto ochroną gatunkową wiele ryb w celu zachowania ginących osobników (nadmierny połów, zanieczyszczanie zbiorników ściekami). Gatunkami chronionymi są np.: jesiotr, strzebla, ciosa, kiełb, tołpyga, peluga.