Płazy - charakterystyka

Są zwierzętami wodno-lądowymi występującymi w strefie międzyzwrotnikowej. Są organizmami zmiennocieplnymi. Obejmują ok. 2100 gatunków. W Polsce występuje kilkanaście gatunków płazów.

Płazy dzielą się na grupy:
Płazy bezogonowe - to znane w Polsce żaby, ropuchy, rzekotki, kumaki. Występują na terenach wokół zbiorników słodkowodnych. Ciało żaby jest krótkie, krępe, spłaszczone grzbietowo-brzusznie, podzielone na głowę, tułów, kończyny przednie i tylne. Głowa żaby jest szeroka, trójkątna z dużym (szerokim) otworem gębowym. Na głowie znajdują się wypukłe oczy pokryte powiekami, nozdrza zaopatrzone w skórne klapki oraz otwory słuchowe (prowadzące do ucha środkowego i wewnętrznego) przykryte błoną. Odnóża płazów są zróżnicowane. Przednie są krótkie, czteropalczaste, a tylne dwukrotnie dłuższe, pięciopalczaste z błoną pławną. Kończyny są szeroko rozstawione i pełnią funkcję podpór. Ciało żaby pokryte jest tzw. nagą skórą, zawierającą gruczoły śluzowe (pokrywające nabłonek śluzem) oraz komórki barwnikowe, nadające płazom niejednolitą barwę maskującą lub obronną (u jaskrawo ubarwionych gatunków). W skórze mogą występować gruczoły produkujące związki trujące i bakteriostatyczne.

Szkielet jest zbudowany z kości i chrząstek. Składa się z czaszki, kręgosłupa oraz kości kończyn. Czaszka jest trójkątna, ażurowa, zbudowana z mózgo- i trzewioczaszki, która zawiera szczękę górną, zrośniętą z czaszką oraz szczękę dolną, ruchomo połączoną stawami z czaszką. Czaszka łączy się z kręgosłupem za pomocą dwóch kłykci potylicznych (są to wyrostki na kości potylicznej ruchomo połączone z kręgiem). Kręgosłup zbudowany jest z kręgów, między którymi znajdują się pozostałości struny grzbietowej w postaci chrząstek. W kręgosłupie wyróżniamy 4 odcinki: szyjny, tułowiowy, krzyżowy i ogonowy (u żab tworzą one jedną kość, tzw. urostyl). W odcinku tułowiowym brak żeber.

Kości kończyn - kończyna przednia zbudowana jest z kości ramieniowej, przedramienia utworzonego przez kość łokciową i promieniową, kości dłoni (kości nadgarstka, śródręcza, palców).
· kończynę tylną tworzą: kość udowa, podudzie, utworzone z kości strzałkowej goleniowo-piszczelowej oraz kości stopy (kości nastopka, śródstopia i palców). Kończyny połączone są z kręgosłupem przy pomocy pasów:
· barkowego, zbudowanego z kości: kruczych, łopatek, obojczyków,
· miednicowego, zbudowanego z kości biodrowej, kulszowej oraz chrząstki łonowej.

Układ mięśniowy - tworzą oddzielne grupy mięśni zróżnicowane funkcjonalnie. Wyróżniamy mięśnie głowy, tułowia, kończyn. Najlepiej są rozwinięte mięśnie kończyn tylnych.

Układ pokarmowy rozpoczyna jama gębowa, w której znajduje się długi język przytwierdzony z przodu jamy oraz drobne ząbki. Do jamy gębowej wydzielana jest ślina. Następne odcinki to: gardziel, przełyk, żołądek oraz jelito podzielone na odcinki. Do jelita spływają soki z trzustki i wątroby. Odbyt uchodzi do kloaki (wspólne ujście dla układu pokarmowego, rozrodczego, moczowego). Płazy odżywiają się owadami.

Układ krwionośny u płazów jest zamknięty. Składa się z dwóch obiegów: małego płucnego oraz dużego rozprowadzającego tlen i pokarm po całym organizmie. Serce płazów zbudowane jest z dwóch przedsionków oraz komory, w której miesza się krew z małego i dużego obiegu. Krew płazów (ma barwę czerwoną) zawiera czerwone komórki krwi (erytrocyty) oraz białe komórki pływające w osoczu.

Układ oddechowy - rozpoczynają przewody nosowe, krtań, tchawica oraz workowate, lekko pofałdowane płuca.

Mechanizm wymiany gazowej (tzw. cykl) - oddychanie płucne typu tłoczącego. Żaba nabiera powietrze do jamy gębowej otwierając nozdrza i opuszczając dno jamy. Następnie zamyka nozdrza, otwiera szczelinę krtani i podnosi dno jamy gębowej. Posługując się muskulaturą szczękową i gnykową, wciska powietrze do płuc. Wydalanie powietrza z płuc zachodzi dzięki działaniu muskulatury brzusznej i opadnięciu ścianek płuc. U płazów wymiana gazowa prawie w 50% odbywa się przez dobrze ukrwioną skórę.

Układ wydalniczy tworzą parzyste pranerki, moczowody oraz pęcherz moczowy, znajdujący się za kloaką. Płazy jako produkt przemian azotowych wydalają mocznik.

Układ nerwowy tworzy pięcioczęściowy mózg, rdzeń kręgowy oraz nerwy obwodowe. Powstaje układ autonomiczny. W mózgu płazów jest dość duże przodomózgowie oraz międzymózgowie. Płazy mają dobrze rozwinięte narządy zmysłów: oczy z uwypukloną rogówką i dobrą akomodacją, narząd słuchu, utworzony z ucha wewnętrznego i środkowego, zaopatrzonego w kosteczkę słuchową, tzw. strzemiączko. W przewodach jest narząd węchu, a w jamie gębowej znajdują się receptory odbierające smak.

Rozmnażanie i rozwój.
Płazy rozmnażają się płciowo. Są organizmami rozdzielnopłciowymi z wyraźnym dymorfizmem płciowym (różnica w wyglądzie między samcem a samicą). Zapłodnienie u płazów jest zewnętrzne, następuje w środowisku wodnym. Samiec obejmuje samicę i przytrzymuje ją dzięki zgrubieniom na palcach kończyn. Samica składa bardzo dużo jaj, które oblewane są plemnikami. Skrzek tworzy galaretowate skupiska. Z zapłodnionego jaja powstaje larwa nazywana kijanką. Rozwój kijanki odbywa się w wodzie, dzięki licznym przystosowaniom do tego środowiska. Kijanka ma kształt wrzecionowaty, posiada ogon, skrzela zewnętrzne, a następnie wewnętrzne, jeden obieg krwi, linię boczną. W czasie wzrostu i rozwoju kijanki następują liczne zmiany przystosowujące ją do życia na lądzie, gdy dorośnie. Pojawiają się płuca, kończyny (u żab wcześniej przednie, później tylne) oraz zmienia się układ krwionośny, szkielet, układ moczowy. Przeobrażenie (metamorfoza) postaci larwalnej w dorosłą trwa przez kilkadziesiąt dni i zależy od temperatury wody i ilości pokarmu.
W Polsce w okresie zimy płazy zagrzebują się w mule, glebie przechodzą w stan życia utajonego, nazywanego anabiozą.

Płazy ogoniaste
Mają wydłużone ciało z dobrze rozwiniętym ogonem. Posiadają dwie pary jednakowych odnóży. Do płazów ogoniastych należą: traszki (żyjące w wodzie) oraz salamandry (żyjące na lądzie, rozwój odbywa się w wodzie). Wśród płazów ogoniastych występują formy neoteniczne (neotenia to osiąganie dojrzałości płciowej i rozmnażania się w okresie larwalnym). Taką zdolność posiada salamandra meksykańska, nazywana aksolotlą.