geografia turystyczna - europa

ALBANIA- kraj górzysty, najwyższy szczyt Golemi Korab (2764 m)wzdłuż wybrzeża ciągnie się nizina aluwialna z niewysokimi wzgórzami; góry przecięte przez liczne doliny o przebiegu równoleżnikowym; w rzeźbie występuje wielka rozmaitość form, duże deniwelacje, asymetria stoków górskich, silne rozczłonkowanie; w północnej i południowej części rozpowszechnione zjawiska krasowe (m.in. źródła wywierzyskowe); wybrzeże adriatyckie przeważnie niskie i wyrównane z piaszczystymi plażami, jońskie — wysokie, skaliste (Riwiera Albańska); Albania leży w strefie aktywnej sejsmicznie, Klimat podzwrotnikowy mor. (typu śródziemnomor.), na krańcach wschodnich (poza barierą gór) — kontynent.; Bogate zasoby wód podziemnych; sieć rzeczna gęsta; rzeki wypływają z wysokich gór, największe jez. (pograniczne): Szkoderskie, Ochrydzkie i Prespa. Roślinność silnie przekształcona przez człowieka; na wybrzeżach i nizinach nadmor. wiecznie zielone zarośla typu makii; w górach lasy dębowe z grabem, powyżej lasy bukowo-sosnowe i murawy alp.; w połudn cz lasy iglaste Regiony: Wybrzeże, Rejon Jezior Ochrydzkie i Prespa Zabytki: grecka kolonia i rzymskie miasto Butrinti, Miasto-Muzeum Gjirokaster, grecka osada Apollonia, meczety, bunkry, mauzoleum E. Hodży, muzeum broni urzadzone na zamku
AUSTRIA- Pow. górzysta; ok. 60% zajmują Alpy Wschodnie(najwyższe pasmo Taury Wysokie, ze szczytem Grossglockner, 3797 m); na północ od Alp Wschodnich — przedgórze alp. obniżające się ku dolinie Dunaju; na półn wsch południowa część Masywu Czeskiego i nizinna Kotlina Wiedeńska; liczne kotliny śródgórskie. Klimat umiarkowany ciepły, w Alpach górski, silnie zróżnicowany zależnie od rzeźby terenu i wzniesienia n.p.m.; Główne rz.: Dunaj z dopływami Inn, Aniza, Drawa; największe jez.: Bodeńskie i Nezyderskie (graniczne), Atter; w górach liczne lodowce (najdłuższy Pasterze) lasy (gł. iglaste) zajmują 39%, zachowane zwł. w Alpach i Masywie Czeskim; liczne rezerwaty i parki nar. (największy Hohe Tauern) Rejony: Wiedeń i dolna Austria, Burgenland, GornaAustria, Salzburg, Tyrol, Vorarlberg, Styria, Karyntia Zabytki: zabudowa wiednia z barokowymi kościołami, parkami i pomnikami, palac i ogrody w Schonbrunn, kopalnia soli w Hallstadt, katedra sw Szczepana, palac Habsburgow, teatr narodowy, klasztor Benedyktynow, budynek dawnego zamku myśliwskiego Habsburgow, klasztor karmelitow, twierdza Babenbergow, zamek książąt wegierskich, twierdza Hohensalzburg, katedra salzburska, palac arcybiskupow salzburga, kosciol franciszkanow, kościół sw Fallusa, wieza sw Marcina, wzgorze zamkowe, wieza zegarowa, arsenal; Hofburg
BELGIA- Większą część pow stanowią niziny; w północnej części płaska, w części zabagniona równina Flandrii, w środkowej części wysoczyzna Brabancji oraz wzgórza Hainaut, na południowym wschodzie masyw górski Ardeny (Botrange, 694 m — najwyższy szczyt Belgii), rozcięty głębokimi dolinami rzecznymi; w północnej części Ardenów rozwinięta rzeźba krasowa. Południowy skraj Belgii zajmuje kraina zw. Luksemburgiem Belgijskim która pod względem geol. należy do Basenu Paryskiego. Wybrzeże M. Północnego jest płaskie, wyrównane, z szerokimi piaszczystymi plażami. Klimat umiarkowany ciepły mor., na południowym wschodzie o cechach bardziej kontynent. Terytorium należy do zlewiska M. Północnego; gł. rz. Skalda (dł. w granicach Belgii 200 km) z dopływami Leie, Dender, Senne, Rupel oraz Moza (183 km) z Sambrą, Ourthe, Amblève, brak naturalnych zbiorników wodnych, sztuczne największe: Virelles (115 ha), Gileppe (80 ha) lasy zajmują 21% pow. kraju i zachowały się gł. w Ardenach (dębowo-grabowe, bukowe, dębowo-brzozowe i mieszane) oraz w dolinach rzek (wierzba, olcha); w krainie Kempen (północno-wschodnia Belgia) — wrzosowiska, na nizinie Flandrii — torfowiska. Regiony: Brabancja, Flandria, Ardeny Zabytki: Grand Place, pomnik bitwy pod Waterloo, Grate Mark, Dom Rubensa, fontanna Brado, galerie sztuki, sanktuarium maryjne
BIAŁORUŚ- leży w zach części Niz. Wschodnioeuropejskiej; tereny poniżej 200 m stanowią 70% pow.; z zach na wsch i półn wschód ciągną się silnie rozczłonkowana Wyżyna Białoruska (wys. do 345 m, Dzierżyńska Góra); w połudn cz równinne Polesie, Klimat umiarkowany ciepły, przejściowy między mor. i kontynent.; Rzeki Białorusi należą do zlewisk M. Czarnego i M. Bałtyckiego; najdłuższe rz.: Dniepr (720 km w granicach Białorusi) z Berezyną, Prypecią i Sożem, Dźwina (350 km) oraz Niemen (480 km) z Wilią; ponad 10 tys. jezior (przeważnie polodowcowych), największe Narocz (79,6 km2), najgłębsze Douhaje (do 53,7 m); duże skupienie jezior na Pojezierzu Brasławskim. Ponad 1/3 pow. zajmują bagna i torfowiska, ok. 30% lasy (gł. gatunki iglaste, sosna i świerk); w południowej części rosną na żyźniejszych glebach dąbrowy lub lasy dębowo-grabowo-lipowe, na Polesiu podmokłe olszyny, Przy granicy z Polską — Puszcza Białowieska, w górnym biegu Berezyny rezerwat bobrów Rejony: Mińsk, Zach.Białoruś (Brześć, Grodno), Nowogródek. Zabytki: cerkiew Pietropawłowska, ruiny zamku w Nowogródku, zamek Radziwiłłów, kościół Jezuitow, klasztor benedyktynek, cerkiew sw Borysa i Gleba, zamek królewski (książąt litewskich i królów polskich), Twierdza Brzeska, kościół sw Zofii, kościoły Franciszk, Bernardyn, Wizytek.
BUŁGARIA- jest krajem górzystym; ok. 60% pow. zajmują tereny górskie i wyżynne. Na półn Bułgarii rozciąga się pagórkowata Wyż. Naddunajska, przechodząca ku wschodowi w wyżynę południowej Dobrudży. Na południe od Wyżyny Naddunajskiej przebiegają z zachodu na wschód Bałkany z najwyższym szczytem Botew (2376 m). Obszar między Bałkanami a położonym na południe od nich łańcuchem Srednej Gory zajmują kotliny tektoniczne (Kazanłycka, Karłowska). W południowo-zachodniej części kraju najwyższe góry Bułgarii: Riła (Musała, 2925 m), Pirin oraz Rodopy .Między masywem Rodop na połudn a Sredną Gorą na półn Niz. Górnotracka, oddzielona od wybrzeża licznymi wzniesieniami oraz niewysokimi górami (Sakar, Strandża). Klimat na półn umiarkowany ciepły suchy, na południu i nad M. Czarnym — podzwrotnikowy kontynent. Rzeki Bułgarii należą do zlewisk M. Czarnego i M. Egejskiego. Największą rzeką jest Dunaj (dł. 471 km w granicach Bułgarii) z dopływami (Łom, Ogosta, Iskyr, Osym, Jantra), a ponadto Marica z Tundżą i Ardą, Kamczija, Struma oraz Mesta. Jeziora są nieliczne i niewielkie (największe, typu lagunowego, występują wzdłuż wybrzeża). Lasy pokrywają 35,1% pow. kraju lasy dębowe, bukowe i bukowo-jodłowe; w najwyższych piętrach gór — lasy świerkowe , kosodrzewina i hale górskie; na obszarach wyżynnych i nizinnych — zarośla krzewów zrzucających liście na zimę (sziblak) oraz zbiorowiska roślinności stepowej (Dobrudża). Ponad 500 źródeł mineralnych, z których ok. 40% wiąże się z obiegiem krasowym. Rejony: Pobrzeże M.Czarnego (Warna, Burgas), G.Rodopy, G.Riła, G.Pirin, miasta Sofia, Płowdiw, WelikoTyrnowo Zabytki: Grobowiec Kazanłyszki, Cerkiew Bojańska, Monastyr Rożeński, reliefy naskalne (JezdziecZmadary), Zespół cerkwi wykutych w skale, Monastyr Pilski, Grobowiec tracki w Swesztari, Monastyr Czerepiszki, , cerkiew św. Pantelejmona, twierdza Baba Wida, pozostałości budowli rzymskich, fortyfikacje bizantyńskie, zabytki archit tureckiej
CHORWACJA- Północną i wschodnią część Chorwacji zajmuje rozległa pagórkowata nizina (fragment Kotliny Panońskiej), zachodnią i południową — G. Dynarskie (rozwinięte formy krasowe); najwyższy szczyt Dinara (1830 m); wybrzeże silnie rozczłonkowane; liczne przybrzeżne wyspy, największe: Krk, Brač, Cres, Hvar, Pag, Korčula, Dugi Otok; klimat na wybrzeżu podzwrotnikowy śródziemnomor., w głębi kraju umiarkowany ciepły; gł. rz.: Drawa, Sawa z Kupą, Dunaj; w G. Dynarskich liczne zbiorniki podziemnych wód krasowych; ok. 35% pow. zajmują lasy — dębowe i bukowe w części północno-wschodniej, iglaste na obszarach górskich; na wybrzeżu zarośla typu makii; parki nar. m.in.: Jez. Plitwickie ,Mljet, Bisnjak, Paklenica, Rejony: Wyb.Adriatyckie (osr.Płw.Istria, Poleć),Wyspy Wyb.Dalmatynskiego (Dubrownik, Split, Szybenik), Rej.Jez.Plitwickich. Zabytki: Pałac Dioklecjana, Wczesnobizantyjska Bazylika w Poreč, Amfiteatr Rzymski, kościół Św. Donaty, katedra w Szybeniku, duzo sredniowiecznych zamkow, świątynia Oktawiana, łuk tryumfalny Sergiusza, Kościół św. Krzyża, Twierdza Klis, Katedra św. Dujama, BrązowaBrama.
CZECHY- Przeważająca część Czech leży na silnie zdenudowanym, wyżynno-górskim obszarze Masywu Czeskiego, na którego peryferiach z 3 stron wznoszą się stare góry zrębowe Szumawa (wys. do 1378 m), Las Bawarski, Las Czeski, Rudawy oraz najwyższe w Czechach — Sudety. w środkowej części Masywu Czeskiego znajduje się zapadlisko tektoniczne — Niz. Połabska z doliną górnej Łaby; na południu — kotliny: Trzebońska i Budziejowicka; na wschodzie kraju leży morawsko-śląski pas obniżeń, oddzielający Masyw Czeski od Karpat. Klimat umiarkowany ciepły; Główne rz.: Łaba z dopływami Wełtawą, Ohrzą i Izerą, Morawa oraz Odra z Opawą i Olzą; na rzekach liczne zbiorniki retencyjne, m.in. jeziora: Orlickie, Lipieńskie, Slapskie na Wełtawie. Około 30% pow. kraju porastają lasy, gł. iglaste, miejscami mieszane z udziałem buka, jodły i świerka; w górach piętra roślinne. W celu ochrony pierwotnej szaty roślinnej i rzadkich gat. zwierząt utworzono Krkonšský národni park oraz liczne rezerwaty leśne, geol., torfowiskowe i faunistyczne; Rejony: Masyw Czeski, zespol uzdrowisk zachodnich czech, wal gorski Szumowy, Wyzyna Srodkowoczeska, Morawy; Zabytki: liczne uzdrowiska, Złota Praga, Praski Grod, Rynek Staromiejski, liczne muzea, ogrody, parki, barokowe kosciolly, dawne miasto żydowskie z synagogami i cmentarzami, teatry, Muzeum Narodowe, katedra sw Barbary, szklana willa Tugendhatow, katedra sw Wacława, , kościół sw Maurycego, zamki w Hradczanach i Czeski Krumlov.
DANIA- leży miedzy M.Bałtyckim a M.Północnym, miedzy centralna Europa a Półwyspem Skandynawskim na skrzyszowaniu waznych drog morskich i ladowych.wyspiarskie polozenie do Danii należy 500 wysp. 70 procent jej powierzchni to Półwysep Jutlandzki. Długie, wąskie fiordy tworzą naturalne porty wzdłuż linie brzegowej regionu. Największą zatoką jest fiord Lim Rzeżba jest wynikiem działalności lądolodu, Nizinny krajobraz urozmaicaja liczne moreny i jeziora polodowcowe. Najwyższy punkt to Yding Skovhoj (173 m np. m) wschodnie wybrzeże silnie rozczłonkowane w niektórych partiach strome i skaliste, zach wyrównane i plaskie, nie ma żadnych wielkich jezior ani długich rzek.Najdłuższą rzeką jest Guden we wsch Jutlandii. Klimat umiarkowany, lasy liściaste iglaste wiazy lipy buki, skromne szczatki dawnych puszcz w postaci dąbrów oraz wieksze Puszcza Roldskov i Gribskov. regiony: Zelandia (Kopenhaga, Roskilde), Jutlandia (Arhus, Billund), Lolland i Falster (wyspa Mon), Fonia i Langeland (Odense, Kvaerndup), Wyspa Bornholm, Wyspy Owcze. zabytki: ruiny zamku Hammershus na wyspie Bornholm, muzeum Andersena, fiońska wioska, Legoland, Arhus, Roskilde-Muzeum wikingów, mała syrenka, forteca Kronborg w Helsingorze, Vordingborg zamek, pałac Amalienborg, ogrody Tivoli, zamek Frederiksborg w Hillerod
ESTONIA- W skład Estonii wchodzi ponad 1500 wysp i wysepek w Zat. Ryskiej (największe Sarema i Hiuma) zachodnie wybrzeże silnie rozczłonkowane, niskie, północne — wysokie i strome; większość obszaru stanowią tereny nizinne (średnia wys. 50 m); rzeźba polodowcowa (moreny, drumliny, ozy, jeziora); w północnej części wysoczyzna Pandivere (wys. do 166 m), na południu i południowym wschodzie wzniesienia Sakala, Otepää i Haanja. Klimat umiarkowany, przejściowy między mor. a kontynent.; Gęsta sieć rzeczna, zwł. w południowej części; gł. rz.: Narwa, Ema, Parnawa; ponad 1000 jezior największe Pejpus. Estonia leży w strefie lasów mieszanych; na ubogich glebach piaszczystych rosną bory sosnowe, na glebach bardziej żyznych lasy świerkowe; lasy zajmują ok. 18% pow., torfowiska (przeważnie wysokie) i tereny podmokłe — 20%. Park Nar. Lahemaa. Rejony: rejon nadmorski, Zatoka Ryska i Fińska, Wyspy Sarema i Hiuma, P.N. Lahemaa, Tartu i Parnawa, Zabytki: stare miasto w Tallinie, gotycki kościół sw Olafa, ratusz gotycki, fragmenty gotyckich murów obronnych, barokowy palac Kingissep, Juriew, kościół sw Jana
FINLANDIA- jedno z najbardziej wysuniętych ku północy państw na świecie. Część kraju leży za kołem podbiegunowym północnym.Większość pow kraju niziny z młodą rzeźbą polodowcową. Ciagna się one nad Zatoka Botnicka w poludn czesci kraju Zach –Nizina Wschodniobotnicka, na pld Nizina Południowofinska. Naturalne zachodnie i południowe granice Finlandii wyznaczają Zatoka Botnicka i Zatoka Fińska, pomiędzy którymi rozciąga się poprzecinane ciągami wzniesień morenowych Pojezierze Fińskie złożone z tysiącami jezior, bardzo liczne są bagna i torfowiska. Ok. 10%pow zajmuja jeziora kraj ten nazywany jest krajem tysiąca jezior (Saimaa, Kalla, Inari) rzeki niezbyt dlugie (Kemi, Tornio) W środkowej części kraju ukształtowanie terenu ma cechy południowych pojezierzy i leżących na północ wyżyn. Na północ od Koła Podbiegunowego rozciąga się Laponia Fińska, która stanowi przedgórze Gór Skandynawskich. Linia wybrzeża szkierowego, jest silnie rozwinięta, z dużą ilością małych wysepek.Klimat umiarkowany chłodny z dluga zima. Najbardziej znane Parki nar to: park Lemmenjoki (najw), Park Hulanka, P.Nar Nuuksio. Rejony: Niziny nadmorskie i Wyspy Alandzkie (Helsinki, Mariehamn, Turku), Poj.Fińskie (Lahti, Tampere, Aulanko), Poj. Środkowofińskie, Laponia Zabytki: obiekty architektury drewnianej i monumentalnej, Plac Senacki, katedra luteranska, prawoslawna katedra Uspenska, Park Sibeliusa, muzeum sztuki Ateneum, twierdza Kostelholm, warownia Bergbode, zamek Turyn Linna, kościół w Patajavesi
FRANCJA- Ponad 50% pow zajmują niziny o wys. do 200 m; na półn wsch Niz. Flandryjska, na półn równinny Basen Paryski, na półn zach (Bretania i Normandia) Masyw Armorykański z grzbietami rozdzielonymi szerokimi dolinami i Basenem Loary, na połudn zach Basen Akwitański z piaszczystymi Landami nad Zat. Biskajską. W części połudn-środkowej Masyw Centralny z licznymi stożkami wygasłych wulkanów (Puy de Sancy, 1885 m), rozbity na szereg masywów zrębowych i kotlin; stromo opada ku dolinie Rodanu, łagodnie (wyż. Limousin) do Basenu Akwitańskiego. Przedłużeniem strefy Masywu Centralnego pasma Ardenów oraz Wogezy.młode góry fałdowe: na połudn wsch Alpy z krystal. masywami wewn. (Mont Blanc, 4807 m) i fliszowe Prealpy, w półn przedłużeniu Alp — wapienne góry Jura na połudn zach —Pireneje (Vignemale, 3298 m). Wybrzeża płaskie, piaszczyste i lagunowe w Akwitanii i Langwedocji, piaszczyste z wałami wydmowymi we Flandrii, riasowe z przybrzeżnymi skalistymi wyspami w Bretanii, klifowe we wschodniej Normandii oraz skaliste na Korsyce; wzdłuż zachodn wybrzeża nizinne wyspy, największe: Obron,Belle-Île, Ré, Noirmoutier. Klimat na większości terytorium Francji umiarkowany ciepły, na wybrzeżu atlantyckim — mor; gł. rz.: Loara, Sekwana, Garonna, Rodan z Saoną, Moza i Somma; dorzecza gł. rzek połączone kanałami (Briare, Burgundzki Marna–Ren i Marna–Saona). Najw jeziora w Alpach: Genewskie, Bourget, Annecy; wzdłuż zat.: Biskajskiej i Lwiej — jeziora lagunowe. lasy 27%; kompleksy lasów dębowych, dębowo-bukowych i grabowych; lasy liściaste; w wyższym piętrze Alp, Jury i Wogezów lasy świerkowe i jodłowe; na połudn rośl.śródziemnomor. — lasy kasztanowe z dębem korkowym oraz formacje krzewiaste: makia i garig. Rejony: Wybrzeże Śródziemnomorskie, Korsyka, Wybrzeże Atlantyku, Alpy, Pireneje, Masyw Centralny, Paryz i ILLe de France, Dolina Loary, Dolina Rodanu; Zabytki: średniowieczne miasto Carcassone, katedra w Norbonne, cytadele w Bonifacio, gotycka katedra w Calvi, klasztor Mont-Saint-Michel, zabytki związane z Joanna d’Arc, Lourdes, teatr rzymski, amfiteatry i akwedukty, liczne zamki, Rambouilet, zabytki arch Wersalu, gotycka katedra Chartres, muzeum Orsy, wieza Eiffla, katedra NotreDame, liczne muzea i galerie sztuki
GRECJA- Niezwykle silnie rozwinięta linia brzegowa, Blisko 80% pow zajmują góry, w centralnej części kraju łańcuch gór Pindos (szczyt Smolikas); na zach pasmo Epiru, na wsch —masyw Olimpu, najwyższy w kraju (2917 m); na połudn— górzysty półwysep Peloponez i Kreta (Timios Stawros (2456 m); wyspy M. Egejskiego są wierzchołkami zatopionych masywów górskich, częściowo pochodzenia wulk. (Milos, Patmos, Thira z czynnym wulkanem Kajmeni); niziny nieliczne, gł. w dolinach rzek Tracji i Macedonii oraz wzdłuż wybrzeży (Attyka, zachodni Peloponez); żyzne kotliny śródgórskie (Tesalia, Beocja); w Epirze i na Peloponezie formy krasowe; b. aktywna strefa sejsmiczna. Klimat podzwrotnikowy śródziemnomor. Rzeki gł. typu górskiego, większe rzeki, gł. na północy: Eros, Strimon i Aksios; pozostałe rzeki na ogół krótkie. większe jeziora: Trichonis oraz Prespa ,Wegoritis i Wolwi; drzewostany wysokopienne (dąb, kasztan jadalny i cyprys, buk i sosna, twardolistne formacje leśno-krzewiaste, makia, kaktusy, opuncje, agawy Rejony: Grecja Centralna (Ateny, Delfy, Zat.Koryncka), Grecja Półn (Saloniki, Olimp), Peloponez (Korynt, Sparta, Mykeny) Zabytki: ruiny antycznych budowli: sławne Mury Cyklopie, zabytki kultury mykeńskiej z Bramą Lwic i ogromnymi grobowcami kopułami np. Agamemnona w Mykenach. Akropole, świątynie, amfiteatry, stadiony, kolumny, świątynie, klasztory, twierdze oraz pałace bizantyjskie i średniowieczne, Partenon, Teatr Ateński, Akropol, Kariatydy, Erechtejon, SwiatyniaAtenyNike, TeatrDionizosa, bizantyjski klasztor, ruiny pałacu mykenskiego, kościół XII apostołow, AijaSofia bazylika, Pałac Minosa, pozostałości minojskich pałaców
HISZPANIA- kraj wyżynno-górski; centr. część Meseta Iberyjska; od pn. Mesetę Iberyjską ograniczają G. Kantabryjskie (Peña de Cerredo)od wsch. — G. Iberyjskie (Moncayo), od pd. — góry Sierra Morena ;przez środek Mesety, z pd.-wsch. na pn.-zach.-G. Kastylijskie, zw. też Kordylierą Centr. (Almanzor), dzielące ją na kotliny Starej Kastylii i Nowej Kastylii. Najwyższe łańcuchy górskie: Pireneje (Aneto, 3404 m), G. Betyckie na pd. (Mulhacn, 3478 m) oraz znacznie niższe G. Katalońskie (Turó del Home, 1712 m), zamykające od pd.-wsch. Kotlinę Aragońską. Dwie duże niziny to Niz. Andaluzyjska, oraz Kotlina Aragońska.. Wyspy Baleary, przedłużenie G. Betyckich, największa wyspa — Teneryfa, znajduje się tu najw szczyt -czynny wulkan Pico de Teide (3718 m). Klimat podzwrotnikowy, na wybrzeżach — mor. (na pd. i wsch. typu śródziemnomor.), we wnętrzu kraju — kontynent.; Największe rzeki Hiszpanii to Ebro należąca do zlewiska M. Śródziemnego oraz Duero, Tag, Gwadiana i Gwadalkiwir, należące do zlewiska O. Atlantyckiego; Naturalna szata roślinna została zniszczona, jej miejsce zajmują uprawy i pastwiska oraz wtórne formacje krzewiaste, m.in. typu makii. Lasy zajmują ok. 30% pow. kraju, największe kompleksy leśne znajdują się w pn., wilgotnej części Hiszpanii (lasy liściaste i mieszane); na pd.-zach. przeważają lasy dębowe z dębem korkowym. Regiony: Reg.Centralny (Madryt i okolice, Kastylia), Reg.Płn (wybrzeże Atlantyckie), Pireneje, Katalonia, Walencja i Turcja, Andaluzja, Baleary, Wyspy Kanaryjskie Zabytki: świątynia chrzescijanska w Sewilli, galeria sztuki ElPrado, zamek i klasztor ElEscorial, ValleDeLosCaidos, katedry w Burgos, rzymski akwedukt, mury romanskie, romanski palac de Reyes, katedra SanSalvador, opactwo cystersow, kościół sw rodziny, zesp forteczno-palac Alhambry, sanktuarium sw Ignacego Loyoli,
HOLANDIA- jest krajem nizinnym o rzeźbie ukształtowanej przez lądolód skandynawski, leży u ujścia trzech rzek: Renu, Mozy i Skaldy.Ok. 1/4 całego obszaru kraju zajmują depresje, Najwyżej położony punkt kraju, wzniesienie Vaalserberg, osiąga zaledwie 321 m n.p.m., punkt najniżej położony Największą jest Schieland (-5,6) Linia brzegowa jest silnie rozczłonkowana, zwłaszcza przy ujściach rzek. W znacznej części tworzą ją piaszczyste plaże. Przy brzegu występują liczne wyspy. Wśród nich są między innymi: Walcheren, Noord-Beveland, Zuid-Beveland i Texel, obfitość wód powierzchniowych, rzek i kanałów odwadniających oraz jezior. Lasy - przeważnie sosnowe i dębowe Występują głównie w środkowej części państwa. W strefie nadmorskiej są wrzosowiska i torfowiska Holandię charakteryzuje klimat umiarkowany ciepły, morski.Regiony: Region Nadmorski, Region Jeziora Ijsselmer. Zabytki: stare place targowe, liczne muzea np. Muzeum Państwowe, Dom Rembrandta, Muzeum VanGogha, gielda kwiatowa AAlsmer, liczne zabytki sakralne, wieza Euromast, Europort-najw port morski swiata, kompleks Binenhofu, palac królewski,
IRLANDIA- wyspiarskie państwo w północno-zachodniej części kontynentu europejskiego. Zajmuje większą część wyspy Irlandia u zachodnich wybrzeży Wielkiej Brytanii; Północne i zachodnie wybrzeża Irlandii oblewa Ocean Atlantycki, wschodnie i południowo-wschodnie Morze Irlandzkie i Kanał Św. Jerzego.;prawie 50% Niz.Środkowoirlandzka. Liczne bagna i jeziora. Na płn i płd od Wyż.Śrdokowoirlandzkiej płaskowyże i niewysokie góry. W półn-zach Irlandii wznoszą się góry Donegalu Na połudn pasma górskie Ciarraighe (Kerry), z najwyższym szczytem Irlandii Carn Tuathail (1041m). Na wschodnim wybrzeżu kraju położone są góry Ui Oroin (Wicklow), będące przedłużeniem Gór Kambryjskich. Linia brzeg b.dobrze rozw. Z licznymi zatokami m.in. (Donegal), (Clew), (Galway), (Shannon), (Dingle), wybrzeża typu riasowego o skalistych, stromych ścianach. Najdł. Rzeki:Shannon, Liffey, Nore, Blackwater. Klimat umiark.morski wilgotny. Rejony: Irlandia Wsch (Kindsale,Dublin,Dingle), IrlandiaZach i Płd (Cork,Kerry, Mark,Tara) Zabytki: obiekty archeolog., zamki (zamek w Kilkenny), kościoły, kompleks archeolog Bad of the Boye oraz New Grange, katedry sw Patryka i ChrystusaKróla, TrinityCollege, ParkPhoenix, zabytki architekt sakralnej
ISLANDIA- obejmuje wyspę pochodzenia wulk. (nawodna część Grzbietu Śródatlantyckiego) wyżynno-górzysta; większość powierzchni stanowi płaskowyż z rozległymi pokrywami lawowymi liczne stożki wulk., najwyższy szczyt Hvannadalshnúkur (2119 m); niewielkie obszary nizinne, gł. na wybrzeżach południowych i południowo-zachodnich; linia brzegowa, z wyjątkiem południowych, dobrze rozwinięta, wybrzeża różnorodne, na zachodzie, północy i wschodzie liczne zatoki i głębokie fiordy, na południu płaskie wybrzeża aluwialne; obszar aktywny sejsmicznie; ok. 12% pow. zajmują lodowce (m.in. Vatnajökull — 8400 km2, największy w Europie); klimat w południowej części wyspy umiarkowany chłodny, mor., w północnej — subpolarny; rzeki są krótkie (z progami i wodospadami) o zmiennych stanach wód; gł. rz. Thjórsá (dł. 237 km) i Hvitá; liczne jeziora polodowcowe (największe Thingvallavatn); roślinność skąpa, zbiorowiska tundrowe z niskimi brzozami i wierzbami, miejscami przechodzące w torfowiska; lasotundra; większość obszaru wyspy jest pustynią skalną; Regiony: Reykjavik, Akureyr Zabytki: Blue Lagoon, P.N Skaltafell, kąpieliska termalne, gejzery wodospady
LITWA- Pow. nizinna o rzeźbie polodowcowej, średnia wys. 99 m; najwyższe wzniesienie Juozapinės, 294 m, przeważają równiny moreny dennej, pojeziorno-lodowcowe i sandrowe z wydmami śródlądowymi; w zach cz Wysoczyzna Żmudzka, w południowo-wschodniej— Pojezierze Litewskie (Wileńskie) rozdzielone dolinami Niemna i jego dopływu Wilii na 3 oddzielne wzniesienia (Sudawskie, Dżukijskie i Auksztockie); wąski pas pobrzeża nad Zalewem Kurońskim (odgrodzony od morza Mierzeją Kurońską z wielkimi wałami wydm) z deltą Niemna na południu oraz nad otwartym M. Bałtyckim. Klimat umiarkowany ciepły, przejściowy między mor. a kontynent., Gęsta sieć rzek typu równinnego, zasilanych gł. wodami z tajania śniegów gł. rz.: Niemen z Wilią, Niewiażą, Dubisą oraz górny bieg Windawy; ponad 4000 jezior, najwięcej na Niz. Wilejsko-Żejmiańskiej, gł. pochodzenia polodowcowego; największe jez. Dryświaty (przy granicy z Białorusią), najgłębsze — Tauroginie Litwa leży w strefie lasów mieszanych; na ubogich glebach piaszczystych rosną bory sosnowe z sosną zwyczajną, a na glebach żyźniejszych lasy świerkowe ze świerkiem pospolitym z udziałem drzew liściastych lub dąbrowy z dębem szypułkowym, a na południu lasy dębowo-grabowe; Rejony: Poj.Wileńskie (Druskienniki, Troki, Kowno, Wilno), Wybrzeża Litewskie (Kłajpeda) Zabytki: zamek w Trokach, sanktuarium Kalwaria Żmudzka, grodziska wczesnolitewskie, cmentarz na Rossie, obraz Matki Boskiej Ostrobramsk w kościele sw Teresy, katedra sw Stanislawa, gotycki zamek ksiecia Witolda, obraz Madonny Trackiej w bazylice Nawiedzenia Matki Bozej, pozostałości po zamku krzyżackim
ŁOTWA- Pow. nizinna o rzeźbie polodowcowej; liczne wzniesienia morenowe; w zachodniej części Wysoczyzna Kurlandzka we wschodniej Pojezierze Inflanckie nadmor. niziny z wydmami (do 20–40 m). Największe rz.: dolny bieg Dźwiny z dopływami, Lelupa, Gauja oraz dolny bieg Windawy; ok. 3000 jezior, największe: Łubań i Raźno, najgłębsze — Ruszona. Klimat umiarkowany ciepły, przejściowy między mor. i kontynent. Łotwa leży w strefie lasów mieszanych; na ubogich glebach piaszczystych rosną bory sosnowe z sosną zwyczajną, na żyźniejszych — lasy świerkowe ze świerkiem pospolitym, niekiedy ze znacznym udziałem drzew liściastych; lesistość kraju wynosi ok. 40%; torfowiska (gł. wysokie) zajmują ok. 10% pow.; rezerwaty przyrody: Kemeri na wybrzeżu Zat. Ryskiej Slitere (klif na brzegu M. Bałtyckiego), wyspa Moricsala na jez. Usmas oraz wrzosowiska Grini i bagna Teici; park nar. w dorzeczu rz. Gauja Rejony: Wybrzeże Liońskie, Wybrzeże Kurlandzkie, strefa nadmorska, Rejon Zatoki Ryskiej Zabytki: gmach z gotycka sala Wielkiej Gildii, renesansowe kamieniczki mieszczańskie, gotycki kościół Sw Jakuba i Jerzego, Stara Ryga, Agłona, ruiny zamku w Kiesiu i Browsku, kościół romanski
MACEDONIA- Kraj górzysty; większą część pow. stanowią młode góry fałdowe: Szar Płanina, Korab (Golemi Korab (2764 m), Crna Gora, Jakupica, pasma górskie rozdzielone dolinami oraz zapadliskowymi kotlinami śródgórskimi (Pelagońska, Skopska i Owcze Pole); częste trzęsienia ziemi). Klimat podzwrotnikowy kontynent. o długich i stosunkowo suchych latach. Główne rz.: Wardar oraz dopływy Wardaru: Bregalnica, Crna Reka i Treska; na połudn kraju duże jeziora: Ochrydzkie i Prespa. Lasy ok. 1/3 pow; lasy dębowo-bukowe, sosnowo-dębowe, łąki górskie; parki nar.: Galičica, Mawrowo oraz Pelister Rejony: Rejon Jez.Ocgrydzkiego, Skopje, Zabytki: monastyry, ruiny rzymskie, twierdza Kale, meczety, łaźnie, kamienny most, starówka Ochrydy, zabytki sakralne cerkwi, forteca (pałac Samuela),
NIEMCY- 3 duże regiony fizycznogeogr. Europy: Niz. Niemiecka, Średniogórze Niemieckie i strefa alp. (Wyż. Bawarska i Alpy). Północne Niemcy zajmuje Niz. Niemiecka, Około połowy teryt N. obszar Średniogórza Niemieckiego. Jego półn-zach cz tworzą Reńskie G. Łupkowe (tzw. Masyw Dolnoreński)- najwyższe g. Taunus; rozcięte przełomową doliną Renu; poza tym góry Vogelsberg i Rhön; w kier wsch ciągnie się Las Turyński, Las Frankoński i Smreczany Rudawy (Fichtelberg, 1214 m) i G. Łużyckie, rozdzielone przełomem Łaby (Saska Szwajcaria). Połudn-zach cz Średniogorza Niem stanowi Masyw Górnoreński, zrąb Schwarzwaldu, z najw wzniesieniem Średn Niem — Feldberg, 1493 m; w kierunku wsch Masyw Górnoreński opada ku wyżynnej krainie zw. Progami Szwabsko-Frankońskimi, ograniczonej krawędziami Wyż. Szwabskiej i Wyż. Frankońskiej. Połudn-wsch cz Niemiec zajmuje Wyż. Bawarska od półn wsch wyżynę otaczają zrębowe góry Masywu Czeskiego (m.in. Las Czeski, Las Bawarski), od południa — Alpy. W granicach Niemiec znajdują się pasma Alp Algawskich, Alp Bawarskich (Zugspitze, 2963 m — najw szczyt Niemiec) i Alp Salzburskich; charakterystyczne strome stoki górskie i głębokie doliny.
Wybrzeże M. Bałtyckiego płaskie, piaszczyste, z głęboko wciętymi zatokami, mierzejami, półwyspami i przybrzeżnymi wyspami (Rugia, Uznam, Fehmarn) Wybrz M. Półn nizinne, z wałami wydmowymi; Klimat umiarkowany ciepły, na wybrzeżach i w północno-zachodniej części kraju pod przeważającym wpływem mor. mas powietrza, na pozostałym obszarze pośredni między mor. i kontynentalnym; Półn i środk cz teryt N należy do zlewiska M. Północnego i M. Bałtyckiego, połudn — do M. Czarnego; do M. Północnego uchodzą 2 najdłuższe rzeki Niemiec — Ren z Menem i Łaba ,do M. Bałtyckiego spływają krótkie rzeki i Odra połudn cz kraju odwadnia Dunaj z dopływami Inn, Izara uchodzący do M. Czarnego; dorzecza gł. rzek są połączone kanałami; Jeziora najliczniejsze na pojezierzach wzdłuż wybrzeża M. Bałtyckiego ( Müritz, Schwerin) oraz na przedgórzu alp. i w Alpach (Jez. Bodeńskie, Chiem) Regiony: Bawaria (Monachium, Dachau), Badania-Witembergia (stuttgart), Saksonia (Drezno, Lipsk), Turyngia, Hesja (Frankfurt, Kassel), Nadrenia-Palatynat, Nadrenia Półn-Westfalia, Maklenburgia i Przedpomorze, Brandenburgia-Saksonia, Dolna Saksonia, Szlezwik-Holsztyn, Hamburg. Zabytki: Berghof, zamki, palace magnackie, zamek Albrechtsburg Zwinger i Heidelberg, Piwnica Auerbacha, mauzoleum, RotundaKarolinska, zabytki czasow rzymskich, RezzydencjaKarolaWielkiego, MuzeumPergamonu, BramaHolsztynska, budynekReichstagu, kaplicaFuggerów, romańsko-gotyckie katedry, AlteiNeuePinakotek, BramaBrandenburska, Królewskie zamki Neuschwanstein i Hohenschwangau, katedra kolońska
NORWEGIA jest krajem wyżynno-górzystym o młodej rzeźbie polodowcowej. Wzdłuż całego kraju, z południowego zachodu na północny wschód ciągną się Góry Skandynawskie (najwyższy szczyt Galdhøpiggen, 2469 m); rozległe płaskowyże i stoliwa górskie, zw. fieldami (Jotunheimen, Hardangervidda) najwyżej położone partie gor pokryte ok. 1700 lodowcami (największy Jostedalsbreen), linia brzegowa jest dobrze rozwinięta z wąskimi, głębokimi zatokami mor. wzdłuż północno-zachodnich wybrzeży ciągną się liczne wyspy, m.in. w archipelagach Lofoty i Vesterålen. Rzeki Norwegii są krótkie, najdłuższe: Glomma — 598 km i Lågen — 342 km, zasobne w wodę, z licznymi progami i wodospadami, wiele jezior polodowcowych, największe Mjøsa (o pow. 366 km2),. lasy mieszane i liściaste, borealne lasy sosnowe i świerkowe oraz subarktyczne lasy brzozowe; na północy bezdrzewna roślinność arktyczno-górska, na zachodnich wybrzeżach wrzosowiska i torfowiska. powszechne renifery, rosomaki, lemingi i lisy, wilki i niedźwiedzie polarne. największymi parkami nar. są: Hardangervidda, Jotunheimen, Rondane, Børgefjell, regiony: Norwegia Poł-Wsch (Oslo, Tonsberg, Hamar), Norwegia Połudn-Zach (Bergen, Stavanger), Norwegia Środkowa (Trondheim),Norwegia Północna (Narwik, Nordkapp) zabytki: średniowieczne drewniane kościoły w Heddal, Burgund, liczne muzea- Galeria Narodowa, muzeum Wikingow, Muzeum Ludowe, warowne miasteczko Frederikstadt, zespol forteczny Bergenhaus, katedra sw Olafa, liczne osr wypoczynkowe i sportow zimowych, krolewska rezydencja Stifsgarden-najw drewniana budowla Skandynawii, osada gornicza Roros, ekspozycja malowidel naskalnych w Alta
PORTUGALIA- zajmuje zach cz Płw. Iberyjskiego. Góry i wyżyny Mesety Iberyjskiej; na półn G. Kantabryjskie i G. Kastylijskie, rozdzielone doliną rz. Duero; gł. masywy to: Serra da Estrêla ( Estrêla (1991 m) oraz Serra do Gerez; w połudn cz kraju wyżyny: Alentejo i Algarve oraz masywy Serra de Monchique i Serra do Caldeirão. Niziny aluwialne na wybrzeżu O. Atlantyckiego i w dolnych biegach rzek, największa — Niz. Południowoportugalska. Wybrzeże trudno dostępne, z niewielką liczbą zatok w połudn cz klifowe, na pozostałym obsz —z wałami wydmowymi i lagunami. Położone na Grzbiecie Północnoatlantyckim Azory oraz Madera są wyspami pochodzenia wulk.; Klimat podzwrotnikowy, w północnej części kraju wilgotny, w południowej — śródziemnomor.; Dobrze rozw sieć rzeczna; duże rzeki Płw. Iberyjskiego uchodzą do O. Atlantyckiego: Miño, Duero, Tag oraz Gwadiana (uchodzi do Zat. Kadyksu); w całości na obszarze Portugalii: Mondego Sorraia, Sado, Mira; w dorzeczach Duero, Mondego, Tagu i Gwadiany liczne zbiorniki retencyjne (największy Castelo do Bode na Zêzere, dopływie Tagu) i hydroelektrownie. Naturalne zbiorowiska roślinne tworzą lasy (33% pow. kraju), najlepiej zachowane w górach na północy: dębowe, bukowe i sosnowe, na południu — płaty wiecznie zielonych lasów dębowych z dębem korkowym i ostrolistnym; na wybrzeżu sosna nadmor.; miejsce zimozielonych lasów na południu kraju zajęły krzewiaste zarośla makii i garigu oraz duże plantacje eukaliptusa Rejony: Wybrzeże Atlantyckie( Porto, Lizbona, Nazare), Archipelag Wysp Azory, Wyspa Madera, Zabytki: bazylika w Fatimie, Łąki Fatimskie, rezydencja portugalskich królów, pałac skalny, zamek mauretański, pomnik odkryc geograficznych, zamek sw Jerzego, klasztor Heronimitów, wieża w Belem, liczne kościoły, zamek templariuszy, port Horta, kościół Kanonikow, Muzeum Żeglugi
ROSJA- Od półn otaczają wody O. Arktycznego (morza: Barentsa, Białe, Karskie, Łaptiewów, Wschodniosyberyjskie, Czukockie), od wsch — O. Spokojnego (morza: Beringa, Ochockie, Japońskie); na połudn zach M. Kaspijskie i morza śródlądowe O. Atlantyckiego (Czarne z Azowskim), na półn zach — M. Bałtyckie; gł. wyspy: Ziemia Franciszka Józefa, Nowa Ziemia, Ziemia Północna, W. Nowosyberyjskie, Wyspa Wrangla, Sachalin, Linia brzegowa silnie rozwinięta; największe półwyspy: Kolski, Jamał, Gydański, Tajmyr, Kamczatka. 3/4 pow. stanowią tereny równinne; prawie całą eur. część zajmuje Niz. Wschodnioeuropejska w obrębie której wyróżnia się niewysokie wyżyny (Wałdaj, Grzęda Smoleńsko-Moskiewska, Środkoworosyjska, Nadwołżańska, Uwały Północne) występujące na przemian z nizinami (Ocko-Dońska, zachodnia część Nadkaspijskiej, Peczorska); Niz. Wschodnioeuropejską ograniczają od wsch góry Ural część azjat. kraju (Syberia) obejmuje Niz. Zachodniosyberyjska Wyż. Środkowosyberyjska ponad jej powierzchnią wznoszą się odosobnione masywy: góry Putorana, góry: Wierchojańskie, Czerskiego, Kołymskie, Czukockie, Koriackie, Dżugdżur, Sichote Aliń; Ałtaj, , Sajan Zachodni i Sajan Wschodni, góry Tuwy, Przybajkala i Zabajkala, Stanowe; płw. Kamczatka (Kluczewska Sopka, 4750 m), Sachalin i Kuryle stanowią obszar intensywnej działalności wulk. (pacyficzny system Alpidów); mniejsze niziny występują w północnej strefie przybrzeżnej (Jańsko-Indygirska, Kołymska); między górami Byrranga (na płw. Tajmyr) i Wyż. Środkowosyberyjską rozciąga się Niz. Północnosyberyjska. między M. Czarnym i M. Kaspijskim, Wielki Kaukaz (Elbrus, 5642 m — najwyższy szczyt Rosji), Rosja leży w 2 strefach klim.: okołobiegunowej (z klimatem polarnym i subpolarnym) i umiarkowanej (większa część terytorium Rosji); gł. rz.: Dwina, Peczora, Ob z Irtyszem, Jenisej, Lena, Indygirka, Kołyma. do największych jezior należą: M. Kaspijskie, Bajkał, Ładoga, Onega, Tajmyr, Chanka, Pejpus, Czany, Białe, Wygoziero, Topoziero, Ilmeń; na rzekach liczne sztuczne jeziora Regiony: R,Centralny (wyz.Wałdajska-Moskwa, Kraince), ObwodKalingradzki, SanktPetesburg, Rej.Wołżański, Półn.Rosja (Jakucka, Tała, Kamczatka), Rej.Uralski, R.Obsko-Ałtajski, R.Jez.Bajkał, R.Czarnomorsko-Kaukaski, Rej.Uralski Zabytki: Kreml, Plac Czerwony, cerkiew Wasyla Błogosławionego, mauzoleum Lenina, Muzeum SztukPieknych Puszkina, klasztor Nowodziewiczy, Ermitaż, twierdza Pietropawłowska, PlacZamkowy, zespoly palac-park (npPuszkina)
RUMUNIA- Około 2/3 terytorium Rumunii zajmują góry i wyżyny. W środk cz kraju— Karpaty Wschodnie i Południowe, Karpaty Wschodnie. Między łukiem Karpat Wschodnich i Karpat Południowych a Masywem Bihorskim -Wyż. Transylwańska,; na wschód od Karpat Wschodnich, między dolinami Seretu i Prutu-Wyż. Mołdawska, nad M. Czarnym —Wyż. Dobrudży. Niziny, ok. 1/3 pow. kraju, na południu — Niz. Wołoska, wzdłuż zach granicy — Niz. Cisańska (fragment Niz. Środkowodunajskiej). Wybrzeże M. Czarnego w większości wyrównane, z licznymi limanami i piaszczystymi mierzejami; Klimat umiarkowany ciepły, w górach stosunkowo chłodny i wilgotny, na nizinach i w Dobrudży — kontynent. suchy; Terytorium Rumunii należy do zlewiska M. Czarnego; gł. rz. Dunaj gł. dopływy Dunaju: Prut, Seret, Aluta, Jałomica, Temesz; z półn-zach części do Cisy (dopływ Dunaju) uchodzą: Marusza i Samosz. Jeziora liczne, ale niewielkie; na wybrzeżu — lagunowe (Razim, Sinoe), w Karpatach — polodowcowe, w dolinie Dunaju — starorzecza. Na pogórzu Karpat i Niz. Cisańskiej wody artezyjskie, w Masywie Bihorskim i Karpatach Południowych — wody mineralne. Naturalne zbiorowiska roślinne tworzą lasy i stepy; przeważają lasy liściaste; dębowe i bukowe, świerkowe; kosodrzewina i połoniny; roślinność stepowa zachowała się na niewielkich obszarach, gł. w Dobrudży; w delcie Dunaju roślinność bagienna (trzcina i sitowie); w górach żyje niedźwiedź brunatny, ryś, kozica. najbardziej znane obszary chronione to delta Dunaju oraz Retezat w Karpatach Południowych Regiony: Reg.Czarnomorski, Delta Dunaju, Karpaty, Rejony miasta Bukareszt, Siedmiogrod. Zabytki: liczne muzea, dawna kolonia grecka i osada rzymska w Tulczy, monastyry (Voronet, Humor), cerkiew Trzech prałatów, Czarny Kościół, kościół sw Bartłomieja, Baszta Tkaczy
SERBIA- Ponad 70% powierzchni S. to wyżyny i góry: na zachodzie G. Dynarskie, na wschodzie G. Wschodnioserbskie, na południowym zachodzie Prokletije i Szar Płanina; wys. do 2656 m (Djeravica w górach Prokletije); rozległe kotliny śródgórskie (Kosowo, Metochia); na północy urodzajna i rozległa równina (część Niz. Środkowodunajskiej) z niewysokimi górami Fruška gora; klimat umiarkowany ciepły suchy, kontynent.; największa rzeka — Dunaj, inne: Morawa, Morawa Zachodnia, Morawa Południowa, Ibar, Drina, Sawa, Cisa; jeziora nieliczne, niewielkie; lasy (27% pow. kraju) przeważnie liściaste (gł. dąb, buk, klon, wiąz), w górach iglaste (jodła, świerk); 5 parków nar., największy — Djerdap w dolinie Dunaju. Rejony: Belgrad, Nowy Sad, Wybrz.Adriatyku, G.Dynarskie, Dolina Dunaju. Zabytki: twierdza Kalemegdan, ruiny rzymskie, zabytki potureckie, bogate muzea, ruiny rezydencji KonstantynaWielkiego, twierdza Petrowaradin, barokowy pałac i ogród,
SŁOWACJA- Kraj górski; przeważającą część zajmuje łańcuch Karpat Zachodnich, który obejmuje: fliszowe pogórza i góry, m.in. Białe Karpaty, Jaworniki, Beskidy Zachodnie, miejscami wapienne skalice (Magura Spiska, Magura Orawska, Pieniny — gł. w granicach Polski), wewn. masywy krystal. z najwyższą w Karpatach i na Słowacji grupą górską — Tatrami (Gierlach, 2655 m), osłonięte przeważnie wapiennymi płaszczowinami (Małe Karpaty, Mała Fatra, Wielka Fatra, Niżne Tatry -jaskinie w Dolinie Demenowskiej), śródgórskie kotliny, m.in. Spiska, Turczańska, Liptowska; na połudn od Karpat Zachodnich — masywy wulk. (Góry Szczawnickie, wys. do 1009 m) oraz Rudawy Słowackie (m.in. Kras Słowacki); na wsch Słowacji część Karpatów Wschodnich: fliszowe Bieszczady (Krzemieniec, 1221 m) i Pogórze Ondawskie oraz wulk. masyw Wyhorlat (wys. do 1076 m); obszary nizinne występują w połudn-zach (Mała Niz. Naddunajska) i połudn-wsch (Niz. Nadcisańska) części kraju. Klimat umiarkowany ciepły, z przewagą kontynent. na wschodzie; Główne rz.: Dunaj z Wagiem i Hronem; w Tatrach niewielkie naturalne jeziora polodowcowe (Wielki Staw Hińczowy, Jezioro Szczyrbskie). Lasy porastają 40% pow. kraju (gł. iglaste i największe kompleksy leśne w środk cz Słowacji (ok. 80% pow.), w górach piętra roślinne. 7 parków nar. m.in.: Tatranský, Pieninský, Nízke Tatry, Malá Fatra, Slovenský raj oraz liczne rezerwaty i obszary chronionego krajobrazu. Rejony: RegionKarpacki (Poprad, TatryZach, TatryBielskie, NiżneTatry,Wielka i Mała Fatra, RudawySłowackie, Pieszczany, Koszyce). Zabytki: renesansowe domy, greckokatolicka cerkiew, gotycka katedra, rynekBardiejów, dzielnica SpiskaSobota, zamek w Kremnicy, MuzeumSłowackiego, zamke królów węgierskich, katedra z ołtarzem mistrza Pawła, zamek w kieżmarku, zamekSpiskiHrad, warownia rzymska, zamek nad Orawą, KrasnaHorka, barokowe kamienice, liczne muzea, ZamekBratysławski, gotycka katedra sw Marcina, StaryRatusz, fragmenty murów obronnych, ruiny zamku w Devinie, barokowy uniwersytet
SŁOWENIA- Kraj górzysto-wyżynny; większość powierzchni Słowenii zajmują Alpy Wschodnie otoczone rozległą strefą pogórzy; na pograniczu z Włochami Alpy Julijskie (Triglav 2864 m), przy granicy z Austrią Alpy Kamnickie (Grintovec, 2558 m) i Karawanki; na połudn kraju pasma G. Dynarskich i płaskowyż Kras (rzeźbą krasową -Jaskinia Szkocjańska, polja, podziemne rzeki i jeziora); w połudn-zach cz fragment płw. Istria; wybrzeże Zat. Triesteńskiej (M. Adriatyckie) płaskie i piaszczyste; Klimat umiarkowany ciepły o wykształconej piętrowości klim. w górach, kontynent. na wyżynach i w kotlinach oraz podzwrotnikowy śródziemnomor. na południu; Większość pow S. odwadniana przez dopływy Dunaju: Sawę i Drawę; w Alpach liczne jeziora polodowcowe (najw Bled); bogactwo wód miner. (gł. cieplice). Lasy 50% pow. kraju lasy bukowe i jodłowe, kosodrzewinA, hale alp.; na połudn zbiorowiska roślinności śródziemnomor. z ostrokrzewem i karłowatym dębem. Liczne parki nar. (Triglawski Park Nar., Logarska Dolina) i rezerwaty przyrody.Rejony: gorrskie obszary Alp Julijskich, Lublana, Karawanek, pas wybrzeża Adriatyckiego Zabytki: zamek bledzki, gotyckie i barokowe kościoły i klasztory, pozostałości grobowcow i świątyń rzymskich, zabytkowe kamienice,
SZWAJCARIA- Kraj górzysto-wyżynny. Ok. 60% Alpy, gł. Alpy Zachodnie; rozwinięta rzeźba wysokogórska; liczne formy polodowcowe; na połudn zach pasmo Alp Pennińskich (Dufour, 4634 m, fragment masywu Mont Blanc i Alp Sabaudzkich; na półn od Alp Pennińskich, oddzielone od nich doliną Rodanu — Alpy Berneńskie i Alpy Fryburskie; we wsch cz Alpy Glarneńskie, Lepontyńskie i Alpy ;pasma alp. rozdzielone głęboko wciętymi dolinami Renu, Aare, Rodanu i Reuss; przełęcze: Wielka Św. Bernarda ,Simplon, Św. Gotharda i inn. Na półn przedgórzu Alp Wyż. Szwajcarska (ok. 30% pow. kraju), Na półn zach, wzdłuż granicy z Francją, góry Jura przechodzące ku półn w płytową wyżynę. Klimat górski w strefie umiarkowanej ciepłej;Teryt S. należy do zlewisk: M.Północnego, Śródziemnego, Czarnego i Adriatyckiego; większa cz pow odwadniana przez Ren z dopływami Aare i Thur oraz Rodan ; liczne jeziora polodowcowe, największe: Genewskie, Bodeńskie, Czterech Kantonów; na połudn na granicy z Włochami — Maggiore i Lugano; kilkaset sztucznych zbiorników wodnych; lodowce pokrywają ok. 2% pow. kraju, największy Aletsch w Alpach Berneńskich; lasy (30%), zachowane gł. w górach; piętrowy układ roślinności; lasy bukowo-dębowo-jodłowe lub sosnowe w suchszych dolinach wewn, lasy świerkowe z modrzewiem i limbą, zarośla różanecznika i kosodrzewiny, roślinność śródziemnomor; lasy bukowe w Alpach Retyckich — Szwajcarski Park Nar.Rejony: Szwajcaria Srodk, Gryzonia, Messyn, Region Jez.Genewskiego i Malezji, Region Jury, Region Północno-wsch; Zabytki:, katedra sw Wincentego, liczne muzea (muzeum Sztuki), zamek w Hunie, zamek Chillon, sanktuarium Madonna del Sasso, rzymska warownia Lausania, fontanna na Rodanie, gotyckie kościoły, ruiny zamku biskupow, klasztor benedyktynow, twierdza Mount, zamek Habsburgow
SZWECJA- największy kraj skandynawski, dzieli się na regiony geogr.-hist.: Norrland — górzysto-wyżynna część północna, Svealand — wyżynno-nizinna część środkowopołudniowa, Götaland — nizinna część południowa; powierzchnia Szwecji (ok. 80% obszaru poniżej 500 m) młoda rzeźba polodowcowa, z licznie występującymi jeziorami, pod względem geol. leży na tarczy bałtyckiej, która należy do najstarszych na Ziemi, wzdłuż granicy z Norwegią ciągną się G. Skandynawskie (Kebnekaise, 2111 m) z charakterystycznymi rozległymi płaskowyżami, zw. fieldami; w kierunku wschodnim G. Skandynawskie przechodzą w Wyż. Północnoszwedzką, w kierunku południowym (Svealand) — Pojezierze Środkowoszwedzkie z wielkimi jeziorami tektoniczno-lodowcowymi, następnie w wyż. Smålandu, niziny nadmor., m.in. Hallandu nad Kattegatem, Kalmarska nad środkową częścią M. Bałtyckiego, Klimat umiarkowany, na południu ciepły, w Norrlandzie chłodny; ok. 85% obszaru Szwecji należy do zlewiska właściwej części M. Bałtyckiego, liczne rzeki o dużych spadkach, niekiedy z progami i wodospadami (Njupeskar), są zasobne w wodę, wielkie jeziora tektoniczno-lodowcowe: Wener, Wetter, Melar i Hjälmar; bagna i torfowiska, gł. w Norrlandzie. Roślinność urozmaicona, Ochrona przyrody, obejmuje obszary gł. w północnej części kraju, największe parki nar Sarek, Muddus, Abisko Regiony: Szwecja połudn (Lund, Kalmar, Malmo), Wyspy Gotlandia i Olandia (Visby, Borgholm), Szwecja Środk (Vadstena, Goteborg), Szwecja Wsch (Birka, Gavle), Dalarna (Borlange, Salen), Norrland (Tarłaby, Avakkjo) zabytki: kościół w Kirunie w stylu lapońskiej chatki,lodowy hotel- najw iglo na swiecie, liczne skanseny, Sundsvall-kamienne miasto, pałac Drottningholm z Teatrem Dworskim, kościoły i klasztory sw Brygidy, Stara Upala z kurhanami i wykopaliskami archeolog, zamek Nynas, ryty skalne w Tanum, muzeum wikingow w Birka, huta Engelsberg, kąpielisko Karlskrona
TURCJA- Prawie 97% teryt położ w Azji, gł. na płw. Azja Mniejsza i na Wyż. Armeńskiej, ponad 3% — w Europie, na Płw. Bałkańskim, we wsch cz.Tracji; część azjat. od eur. oddzielona cieśninami: Bosfor, Dardanele i morzem Marmara, Kraj wyżynny i górzysty. Większą część pow Azji Mniejszej stanowi Wyż. Anatolijska, liczne kotliny tektoniczne i wygasłe wulkany, najwyższy Erciyas (3916 m). Wsch cz kraju zajmuje Wyż. Armeńska, z rozległymi kotlinami tektonicznymi i wygasłymi wulkanami: Ararat (5165 m, najwyższy szczyt Turcji; Wyżyny Anatolijską i Armeńską otaczają młode łańcuchy górskie; na półn, wzdłuż wybrzeża M. Czarnego G. Pontyjskie na połudn— pasma gór Taurus, przy granicy z Syrią, fragment półpustynnej wyż. Al-Dżazira, na granicy z Irakiem — G. Kurdystańskich. Europejska cz kraju w większości nizinna (Niz. Tracka); Wybrzeża rozczłonkowane, M. Egejskiego — riasowe z licznymi półwyspami, zatokami (Edremit, Izmirska) i wyspami (İmroz, Bozca), M. Śródziemnego i M. Czarnego — przeważnie górzyste; przy ujściach rzek niewielkie niziny, największa niz. Adana na wybrzeżu śródziemnomorskim. Klimat podzwrotnikowy, na wybrzeżach wilgotny typu śródziemnomor., na wyżynach kontynent. suchy, wschodnia część kraju należy do zlewiska Zat. Perskiej i M. Kaspijskiego; w części środkowej rzeki uchodzą do M. Czarnego, tworząc głębokie przełomy w G. Pontyjskich.; do M. Egejskiego — Menderes i Gediz, do M. Śródziemnego — Seyhan i Ceyhan; na rzekach wiele progów i wodospadów; Jeziora gł. pochodzenia tektonicznego i reliktowe, największe: Wan Tuz ,Beyşehir, , İznik. na południowych i zachodnich wybrzeżach zarośla makii z wawrzynem, oleandrem i mirtem, w górach Taurus zachowały się resztki lasów iglastych z cedrem libańskim i jodłą; północne, G. Pontyjskich pokrywają lasy bukowe z dębem i klonem oraz jodłowe i sosnowo-świerkowe; na wschodzie widne lasy dębowe z drzewiastymi jałowcami. Lasy i zarośla zajmują łącznie ok. 26% pow. kraju Bezleśne wnętrze Wyż. Anatolijskiej i Wyż. Armeńskiej porasta step trawiasty i piołunowy.Regiony: R.Stambulski (Stambuł, Bursa, Troja), R.Egejski (Bergama, Izmir), R.Śródziemnomorski (Riwiera Turecka), R.Centralny (Ankara, Kapadocja), R.Armensko-Kurdyjski, R.Północny Zabytki: mury miejskie, akwedukty, liczne meczety, światynie, kościoły bizantyjskie, Hagia Sophia, palac Topkapi, BłękitnyMeczet, FortecaSiedmiuWież, rezydencje sułtańskie, MuzeumEfeskie, Artemizjon, bazylika sw Jana, ruiny swiatyniApollina, r.swiat.Artemidy, MarmurowaDroga, zamek sw Piotra, grota sw Piotra, kościół sw Apostołów, bizantyjska cytadela greckie mury miejskie.
UKRAINA- między M. Czarnym i M. Azowskim Płw. Krymski, połączony z lądem wąskim przesmykiem; wybrzeża akumulacyjne, na zachodzie niskie z licznymi zatokami, na wschodzie — płaskie z mierzejami; jedynie południowe wybrzeże Krymu wysokie i skaliste. Przeważająca część Ukrainy leży na Niz. Wschodnioeuropejskiej; W granicach Ukrainy wyróżnia się centralnie położony masyw ukr, zapadlisko dnieprowsko-donieckie oraz południowy skłon krystal. masywu woroneskiego; Na połudn zach i w połudn części Krymu młode góry fałdowe; Karpaty Wschodnie (najwyższy szczyt Howerla w pasmie Czarnohory — 2061 m), G. Krymskie (wys. do 1545 m), Na Niz. Wschodnioeuropejskiej nizinne obniżenia i wyniesienia o charakterze wyżyn. Najbardziej rozległa Wyż. Wołyńsko-Podolska, , Woroniaki i Wzgórza Krzemienieckie; połudn część wyżyny pocięta głębokimi dolinami (jarami) dopływów Dniestru. Przedłużeniem Wyż. Wołyńsko-Podolskiej ku wschodowi jest Wyż. Naddnieprzańska, W północno-zachodniej części Ukrainy ciągną się piaszczyste i bagienne równiny Polesia. Na wsch od Dniepru Niz. Naddnieprzańska, Między ujściem Dunaju a M. Azowskim -Niz. Czarnomorska, W południowo-wschodniej części Ukrainy ciągną się wąskim pasmem Wzniesienia Nadazowskie (najwyższa Bielmak Mogiła), ; od półn wsch przylega do nich Wyż. Doniecka.. Klimat umiarkowany ciepły kontynent., na południowym wschodzie suchy, tylko na południowych krańcach Krymu podzwrotnikowy typu śródziemnomorskiego. Sieć rzeczna gęsta, zwł. w Karpatach i na Wyż. Donieckiej; prawie cała Ukraina należy do zlewiska M. Czarnego i M. Azowskiego, W dorzeczu Dniepru leży 1/2 pow. kraju; jego gł. dopływy: Prypeć (górny i dolny odcinki dł. 264 km), Desna, Teterew, Roś i inne, Jezior jest mało największe: Jałpug (pow. 149 km2) i Kaguł (90 km2) nad Dunajem i Sasyk (lub Kunduk, 210 km2) Na pocz. 2000 na Ukrainie było 10 parków nar. m.in.: Karpacki i Szacki 21 rezerwatów przyrody, m.in. Poleski (20 tys. ha) i Askania Nowa.
Rejony: Polesie Wołyńskie, Wyz.Podolska, Karpaty Wsch ośrodki-Lwów, Kamieniec Podolski, Halicz), R.Naddnieprzański (DolinaDniepru, Kijów), R.Południowy Wybrzeża M.Czarnego -płw.Krym, (osr Odessa, Jałta) Zabytki: monastyry, cmentarzysko szkieletowe, kurhany i pozostałości kamiennych budowli, kościół Dominikanow, kościoł Św. Wawrzyńca, kościoł Ojców Bazylianów, katedra Ormiańska, cmentarz Łyczakowski i cmentarz Orląt Lwowskich, kaplica Boimów, ruiny zamku królowej Bony, klasztor Karmelitów, twierdza w Chocimiu
WĘGRY- zajmują półn cz Niz. Środkowodunajskiej, Około 2/3 pow. kraju niziny o przeciętnej wys. 100–200 m, Na wsch od Dunaju płaska Wielka Niz. Węgierska, w półn-zach cz kraju Mała Niz. Węgierska, Niewysokie pasma górskie wzdłuż zach i półn granicy; na zachodzie, na granicy z Austrią są to odgałęzienia Alp Wschodnich: G. Soprońskie i Kőszeg (wys. do 882 m), na północy, w pobliżu granicy ze Słowacją wznoszą się wulk. i wapienne pasma górskie Karpat, zw. Średniogórzem Północnowęgierskim: Bőrzsöny, Mátra z najwyższym szczytem kraju Kékes (1015 m) oraz G. Bukowe i G. Zempleńskie. Między Małą a Wielką Niz. Węgierską są położone: Średniogórze Zadunajskie i Kraj Zadunajski; Charakterystycznymi cechami krajobr obszarów nizinnych są jary i wąwozy lessowe, szerokich dolin rzecznych — wydmy, a wapiennych masywów średniogórzy — formy krasowe (m.in. kilkaset jaskiń). Klimat umiarkowany ciepły, na większości obszaru Węgier o cechach kontynent.; Terytor Węgier należy do zlewiska M. Czarnego i w całości jest położone w dorzeczu środkowego Dunaju inne większe rz.: Cisa, Raba, Keresz i Marusza, Nieliczne jeziora, największe — Balaton (pow. 596 km2), poza tym Velence, Fehér oraz Jez. Nezyderskie; Dużym bogactwem naturalnym są wody artezyjskie oraz źródła miner. gł. cieplice, najliczniej występujące nad Balatonem; stepy (zw. pusztą) z kostrzewą i ostnicą, w gorach fragm. lasow bukowych, dębowych i dębowo-grabowych. Parki nar: Hortobágy i Kiskunsági Rejony: Budapeszt i Środk.Kraina Naddunajska, Wegy Płn, Płn Wlk Niż.Wegierska, Płdn Wlk.Niz.Wegierska, Jez. Cisa, Balaton, Płdn Kraina Zadunajska, Środk.Kraina Zadunajska, Zach Kraina Zadunajska. Zabytki: Pomnik Wolności, osiedle rzymian z I w. Gora Zamkowa, Kościół sw.Macieja, katedra sw Stefana, gmach parlamentu, średniowieczne zamki i palace królewskie, ruiny zamku Visehrad, katedra w Esztergom, opactwo benedyktynow, katakumby
WIELKA BRYTANIA- położona na wyspach: Wielka Brytania (największa w archipelagu Wysp Brytyjskich, pow. ok. 230 tys. km2), Irlandia (część północno-wschodnia), Hebrydy, Szetlandy, Orkady, Anglesey, Wight oraz wielu małych wyspach przybrzeżnych; Wyspy Brytyjskie są oddzielone od lądu eur. wąskimi cieśninami: Kaletańską i La Mancheod zachodu oblewa je O. Atlantycki, od wschodu — M. Północne; między wyspami Irlandią i Wielką Brytanią znajduje się M. Irlandzkie, połączone z O. Atlantyckim cieśninami: Kanałem Północnym i Kanałem Św. Jerzego; większą część powierzchni kraju stanowią stare góry i wyżyny, Struktury kaledońskie tworzą strefę od wysp szkoc. przez G. Kaledońskie, Grampiany, Wyż. Południowoszkocką, północną Irlandię do G. Kambryjskich w Walii; Najbardziej górzystym regionem WB jest Szkocja; jej północno-zachodnią część zajmują silnie rozczłonkowane dolinami rzecznymi G. Kaledońskie (Carn Eige, 1182 m), środkową — granitowe masywy Grampianów (Ben Nevis, 1343 m — najwyższy szczyt Wielkiej Brytanii), oddzielone od G. Kaledońskich rowem tektonicznym Glen More oraz głęboko wciętymi w ląd zatokami: Firth of Lorne i Moray Firth, południową — Wyż. Południowoszkocka między Grampianami i Wyż. Południowoszkocką jest położona Niz. Środkowoszkocka, stanowiąca rów tektoniczny; Anglia jest wyżynno gorska w części północno-zachodniej i nizinnym na wschodzie i południu. Walia jest regionem górzystym; większą część jej powierzchni stanowią stare masywy G. Kambryjskich (Snowdon, 1085 m), Znaczną część Irlandii Północnej zajmują góry, będące przedłużeniem masywów kaledońskich Szkocji; na północy znajdują się Sperrin i Antrim, na południowym wschodzie — Mourne, z najwyższym szczytem Irlandii Północnej — Slieve Donard (852 m) Wybrzeże Wielkiej Brytanii jest silnie rozczłonkowane, charakterystyczne głęboko wcięte zatoki (największe: Kanał Bristolski, Cardigan, Zat. Liverpoolska; klimat umiarkowany ciepły, wybitnie mor.Siec rzeczna bardzo gesta krotkie rzeki Glowna Tamiza, Trent, Ouse
Jersey; jest krajem bogatym w jeziora, zwł. polodowcowe, najliczniej występujące w górach Szkocji, G. Kumbryjskich, północnej części G. Kambryjskich oraz w Irlandii Północnej. Największym jeziorem jest Lough Neagh w Irlandii Północnej, poza tym Loch Lomond; Loch Ness i Monar (najgłębsze jeziora w kraju) 19% kraju chroniona największe z parków nar. to: Lake District, Snowdonia. Rejony: Anglia, Walia, Szkocja, Irlandia Północna, Wyspy Normandzkie i wyspa Man. Zabytki: rezydencja królów w Winsorze, kamienne kregi w Stonehenge, palac w Hampton, Londyn Ele, Wielka Kopuła, Muzeum Brytyjskie, Wieza Zegarowa Big Ben, zwodzony most Tower Bridże, zamek królewski Marii Stuart, zamki palace kościoły w Edynburgu
WŁOCHY- Terytorium Włoch składa się z 3 wielkich regionów: Włoch Północnych (zw. również kontynent.), które obejmują Alpy i Niz. Padańską, Płw. Apenińskiego oraz wysp (Sycylia, Sardynia, Włochy Toskańskie, Włochy Poncjańskie i in.). Przeważającą formą ukształtowania powierzchni są góry i wyżyny (77%). pasma Alp mdzi: Liguryjskich, nadmorskich, Kotyjskich, Graickich, Alpy Pennińskie, Alpy Bergamskie i Lombardzkie oraz Dolomity; najwyższy masyw alp. — Mont Blanc (4807 m) pasma górskie i masywy alp. są ograniczone głębokimi dolinami i kotlinami (m.in. Trydencką, Bolzano); Liczne formy rzeźby polodowcowej, w połudn cz Alp rozwinięta rzeźba krasowa. Nizina Padańska stanowi rozległe, tektoniczne obniżenie między Alpami i Apeninami, płaską powierzchnię niziny przecina gęsta sieć koryt rzecznych i kanałow. znaczne zróżnicowanie klimatu. Alpy są położone w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego, pozostała część kraju — w strefie podzwrotnikowej;Teryt Włoch należy do zlewiska M. Adriatyckiego, Tyrreńskiego oraz Liguryjskiego i Jońskiego. Sieć rzeczna gęsta, zwł. w części półn, odwadnianej przez Pad — najdłuższą rzekę Włoch, zasilany dopływami (Ticino, Adda, Oglio.) oraz apenińskimi (Tanaro) najdłuższe rzeki Płw. Apenińskiego to: Tyber, Sycylii — Salso, Sardynii — Tirso. w Alpach liczne jeziora cyrkowe oraz jeziora tektoniczno-polodowcowe: Garda, Como, na Płw. Apenińskim jeziora tektoniczne (Trazymeńskie)i wulk. (Bolsena, Bracciano) na Niz. Padańskiej jeziora lagunowe(Valli di Comacchio, Varano, Lesina), Bogactwo wód miner., zwł. termalnych w górach; lasy debowe i kasztanowe, bukowo jodlowe, kosodrzewina, limby; największe p nar. to: Gran Paradiso, Stelvio i Abruzzo Rejony: Centralny (Rzym i okolice, M.Tyrreńskie, Masyw MonteCasino), Region Płdn (Neapol, Sycylia, Sardynia), R.Półn (Florencja), R.Lombardii-Mediolan, Półn-Zach (Turyn, Genua), Półn-Wsch (Wenecja, Padwa, Werona) Zabytki: Bazylika św. Franciszka w Asyżu, Baptysterium w Padwie, Krzywa Wieża, Zamek Arechi, Zamek Viscontich, Bazylika Matki Bożej Anielskiej, mauzoleum, Kartuzja San Giacomo, klasztory i kościoły, Zamek Świętego Anioła, Most św. Anioła, Brama Srebrników, Campo de' Fiori, Plac św. Piotra, Ogrody Borghese, Teatr Pompejusza, Bazylika sw Piotra