Ocena kompanii wrześniowej
1 września 1939 r. Wybuchła największa wojna w dziejach świata – II wojna światowa- która trwała niemal 6 lat. Uczestniczyło w niej 61 państw, liczba zmobilizowanego wojska wynosiła 110 mln żołnierzy, zaginęło lub zginęło 55 mln ludzi, 35 mln zostało rannych.
Co wywołało taki bieg historii, jakie były tego przyczyny?
W latach 1929-1933 świat był pogrążony w kryzysie ekonomicznym co stanowiło dobry grunt do rodzenie się nowych ideologii i dążeń do uzyskania władzy przez szaleńców.
Po dojściu do władzy w Niemczech przez nazistów zmieniła się polityka zagraniczna tego państwa. Hitler zaczął łamać postanowienia traktatu wersalskiego. Pierwszym posunięciem w tym kierunku było wystąpienie Niemiec z Ligi Narodów w 1933r. Państwa dawnej Ententy zareagowały na to w sposób pobłażliwy. Francja próbowała założyć blok pod nazwą pakt wschodni spełniający rolę „wschodniego Locarno”. Jednak projekt ten nie znajdując akceptacji Polski i Niemiec ostatecznie upadł. Natomiast Wielka Brytania skłaniała się do ustępstw wobec Niemiec (zezwoliła na rozbudowę floty) i niechętnie odnosiła się do planów rozbudowy armii francuskiej, a nawet domagała się jej redukcji z 700 na 400 tys.
W marcu 1935 roku rząd niemiecki formalnie wypowiedział piątą część traktatu wersalskiego i wprowadził powszechny obowiązek służby wojskowej i dysponował wówczas 380 tys armią (traktat zezwalał na 100 tys.)
7 III 1936 roku niemieckie wojska wkroczyły nie napotykając oporu do zdemilitaryzowanej Nadrenii. Na co Francja i Anglia wystosowały tylko protest dyplomatyczny.
Włochy kierowały swą ekspansję na obszar Afryki. W październiku 1935 roku po wcześniejszym sprowokowaniu incydentu granicznego zaatakowały Etiopie (Abisynię) i zajęły ją do marca 1936r. Cesarz etiopski zwrócił się z prośbą o pomoc do Ligi Narodów, a ta tylko ogłosiła sankcje ekonomiczne przeciwko Włochom.
Sytuacja międzynarodowa w drugiej połowie lat 30-tych zaczęła się znacznie komplikować. Wyraźnie rosły wpływy partii komunistycznych, które zabiegały o tworzenie w poszczególnych krajach tzw. frontów ludowych przeciwko faszyzmowi.
W Portugalii, Niemczech, Włoszech i Hiszpanii umacniał się faszyzm. Stosunki francusko-brytyjskie uległy zaostrzeniu. Wojna domowa w Hiszpanii była postrzegana przez polityków zachodnich jako walka komunizmu z faszyzmem, skąd wynikał dystans do tej tragedii ze strony Anglii i Francji. We Francji realne stało się utworzenie rządu frontu ludowego dzięki porozumieniu socjalistów z komunistami. W tym czasie w Anglii wpływy posiadali pacyfiści z elit rządzących oraz wyższego duchowieństwa. Podjęli oni akcję zbierania milionów podpisów w obronie pokoju co miało odstraszyć faszystów od dalszych aneksji. Premier i szef dyplomacji Wielkiej Brytanii liczyli na to, że polityka ustępstw wobec Niemiec pomoże zachować pokój w Europie.
Wykorzystując to wszystko Niemcy zbroiły się i umacniały swe sojusze. W 1936 roku Hitler zawarł dwa układy : „oś Berlin-Rzym” oraz pakt antykominterowski z Japonią skierowany przeciw ZSRR, do którego rok później przystąpiły Włochy. Powstanie „osi Berlin-Rzym-Tokio” tworzyło nowy bilans sił militarnych w skali światowej i było zwiastunem zmian na mapie politycznej świata.
W tym samym czasie zagrożony był także pokój na Dalekim Wschodzie. Japońskie koła wojskowe dążyły do rozszerzenia wpływów na część Chin. W 1931 roku Japonia wykorzystując wojnę domową dokonali podboju olbrzymiego terytorium Mandżurii, co wywołało protest Ligi Narodów. Na zajętym terytorium w 1932 roku Japonia utworzyła zależne od niej państwo Mandżuko, które stało się zapleczem surowcowym. W 1933 roku Japonia zrezygnowała z członkostwa w Lidze Narodów.
Po umocnieniu się w Mandżurii Japonia zaczęła podbój północnych Chin. Druga ofensywa nastąpiła w 1937 roku w trakcie której zajęto : Pekin, Tiencin i Szanghaj, a w 1938 r. Nankin. Okupacja tak wielkiego terytorium ugruntowała militaryzm Japonii, a polityka zagraniczna zacieśniła stosunki na osi Berlin-Rzym-Tokio.
Na straży pokoju stała Liga Narodów i układ z 1928 roku zwany paktem Brianda-Kelloga podpisany przez kilkadziesiąt państw i miał za zadanie rozwiązywać konflikty międzynarodowe drogą pokojową. W 1938 roku było już jasne, że podpisane układy i istnienie Ligi Narodów były niewystarczające do utrzymania pokoju.
W Austrii w 1934 roku podjęto nieudaną próbę przejęcia władzy przez nazistów. Przez zbliżenie Hitlera i Mussoliniego Austria była zmuszona do zawarcia z Niemcami w 1936 roku układu podporządkowującego ekonomicznie ten kraj interesom III Rzeszy. Kanclerz Austrii nie chcąc dopuścić do aneksji wyznaczył na 13 marca 1938 roku plebiscyt, który miał wykazać zdanie ludności za lub przeciw przyłączeniu Austrii do Niemiec. Hitler uprzedzając to 11 marca 1938 roku postawił rządowi tego kraju ultimatum, żądając odwołania plebiscytu, ustąpienia kanclerza i oddania władzy austriackim faszystom. Pomimo spełnienia tych warunków w nocy z 11 na 12 marca około 200 tys żołnierzy niemieckich wkroczyło do Austrii. Powstał nowy rząd i 120 marca podjął uchwałę o przyłączeniu Austrii do Niemiec. 13 marca 1938 r. Hitler proklamował połączenie tych państw.
W dniach 29-30 września 1938 roku w Monachium odbyła się konferencja z udziałem brytyjskiego premiera Chamberlaine`a, premiera Francji Daladiera oraz Mussoliniego i Hitlera. Układ monachijski zezwalał Niemcom na przyłączenie Sudetów. Decyzję tą narzucono prezydentowi Czechosłowacji (Anglia i Francja odmówiły zbrojnego poparcia Czechosłowacji). W wyniku tej aneksji w granicach III Rzeszy znalazło się około 800 tys czechów. Tą sytuację wykorzystali słowaccy nacjonaliści i utworzyli prohitlerowski rząd, którego premierem został ksiądz Tiso. Po uznaniu tego rządu przez Pragę za nielegalny Tiso zwrócił się do Hitlera z prośbą o pomoc. Hitler wystąpił jako obrońca Słowaków i Ukraińców, którzy oderwali od Czechosłowacji Ukrainę Zakarpacką, tworząc odrębne państwo. W 1939 r. Hitler przekreślił nadzieje nacjonalistów ukraińskich przekazując Zakarpacie Węgrom, które zapowiedziały przyłączenie się do „osi”.
15 marca 1939 r. Hitler wystosował w stosunku do prezydenta i ministra spraw zagranicznych Czechosłowacji ultimatum. Dokument ren zawierał rezygnacje władz tego państwa z suwerenności i zgodę na utworzenie Protektoratu Czech i Moraw przyłączonych do Rzeszy. 16 marca 1939 roku wojska Rzeszy wkroczyły do Pragi i Republika Czechosłowacji przestała istnieć.
Konferencja monachijska była szczytem polityki ustępstw Francji i Anglii wobec Niemiec. Państwa te liczyły na skierowanie agresji Rzeszy w stronę ZSRR.
22 marca 1939 roku miała miejsce aneksja terytorium Kłajpedy portu należącego do Litwy a następnym krokiem ku stworzeniu „przestrzeni życiowej” na wschodzie miała być wojna z Polską.
Polityka ustępstw, brak stanowczych decyzji i działań na samym początku rodzenia się zagrożeń przez Francję i Anglię, szalone dążenia przywódców państw nazistowskich. To wszystko zapoczątkowało tą straszna, wielką i okrutną batalię jaka była II wojna światowa.
Termin „sprawa polska” na przestrzeni ostatnich dwustu lat wielokrotnie pojawiał się w międzynarodowej polityce. W czasie I wojny światowej Polacy domagali się uznania własnego państwa, a w Wersalu oficjalnie uznano istnienie Rzeczypospolitej. W czasie II wojny światowej żadne już państwo nie poddawało w wątpliwość bytu państwa polskiego, jednak znów pojawiła się „sprawa polska”. Tym razem chodziło o kształt powojennych granic i zaspokojenie roszczeń terytorialnych i politycznych największego sojusznika Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej – Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. To właśnie od polityki prowadzonej przez Józefa Stalina w największym stopniu uzależniona była wizja i kształt powojennej Polski.
wrzesień 1939 – czerwiec 1941
W dniu radzieckiego ataku, 17 września 1939 roku, przedstawiciel władz polskich z prezydentem Ignacym Mościckim na czele udali się do Rumunii, gdzie zostali niebawem internowani. Prezydent podał się do dymisji i wyznaczył jako swego następcę Władysława Raczkiewicza. 1 października 1939 r. nowy prezydent zaprzysiągł rząd generała Władysława Sikorskiego. W skład gabinetu weszli przedstawiciele przedwojennej opozycji: Polska Partia Socjalistyczna, Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Pracy i Stronnictwo Narodowe. Utworzono także namiastkę parlamentu – Radę Narodową, z Ignacym Paderewskim na czele. Siedzibą rządu był najpierw Paryż, a od listopada 1939 r. Angers. Mianowany naczelnym wodzem Sikorski podjął próbę odbudowy armii, złożonej z Polaków mieszkających we Francji i tych, którym po klęsce wrześniowej udało się opuścić kraj. Rząd francuski wyraził zgodę zarówno na pobyt i działalność na terenie Francji władz polskich oraz na tworzenie armii. Stosunki nowego rządu z Anglią i Francją układały się poprawnie. Zorganizowano oddziały liczące ostatecznie ok. 80 tys. żołnierzy. Prawie cały ten wysiłek w tworzeniu Polskich Sił Zbrojnych został zaprzepaszczony w wyniku klęski Francji w czerwcu 1940 r. Tak szybki upadek Francji był dużym zaskoczeniem, gdyż wszyscy uważali Francję za potęgę militarną. Armia Polska uczestniczyła w obronie Francji m.in. 10 Brygada Kawalerii Pancernej gen. Stanisława Maczka – w Szampanii i Burgundii; 1 Dywizja Grenadierów gen. B. Ducha – w Lotaryngii, 2 Dywizja Strzelców Pieszych – w Alzacji i Jurze. 19 czerwca flota brytyjska przystąpiła do ewakuacji 20,5 tys. żołnierzy polskich z portów francuskich. Po 25 czerwca 1940 r. ewakuacja przybrała charakter tajny. Do Londynu przeniósł się rząd polski.
Anglia, od lata 1940 samotnie walcząca z III Rzeszą, szukała sprzymierzeńców. Polacy byli cennymi aliantami: marynarze współdziałali z Royal Navy, lotnicy doskonale spisywali się podczas powietrznej bitwy o Anglię, szkoliły się liczne oddziały lądowe. Uwagę Brytyjczyków przyciągał Związek Radziecki. Jednak jeszcze w 1940 r. współpraca między Hitlerem a Stalinem kwitła. W zamian za życzliwą neutralność Wielka Brytania zaoferowała ZSRR jesienią 1940 r. uznanie granicy zachodniej. Stalin odrzucił tą propozycję, był to jednak pierwszy krok Wielkiej Brytanii mający na celu wciągnięcie ZSRR do koalicji antyhitlerowskiej.
Skutki II wojny światowej
II wojna światowa objęła swym zasięgiem dwa razy więcej ludności i 5,5 raza większy obszar niż I wojna światowa. O zwycięstwie nad blokiem państw faszystowskich zadecydowały wielkie mocarstwa Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i ZSRR. Nie należy umniejszać tu roli pozostałych 52 członków koalicji antyfaszystowskiej, ich łączne siły zbrojne rzędu 7 mln żołnierzy przedstawiały równowartość jednego wielkiego mocarstwa.
W wojnie uczestniczyły wielomilionowe siły zbrojne złożone z wojsk lądowych, lotnictwa i marynarki wojennej. Główny ciężar działań wojennych spoczywał jednak na wojskach lądowych. Użycie dużej liczby jednostek pancernych i lotnictwa zdynamizowało działania nadając im charakter manewrowy. Lotnictwo odegrało ważną rolę jako rodzaj sił zbrojnych współdziałających z wojskami lądowymi i marynarką wojenną, a w pewnych okresach i warunkach potrafiło wykonywać samodzielne operacje strategiczne w celu zniszczenia potencjału gospodarczego i sił żywych nieprzyjaciela.
W czasie I wojny światowej państwa wojujące dążyły przede wszystkim do nowego podziału kolonii, sfer wpływów, rynków zbytu i źródeł surowców. W czasie II wojny światowej państwa bloku faszystowskiego walczyły nie tylko o pokonanie swoich przeciwników, lecz także o pozbawienie ich suwerenności, zlikwidowanie niepodległości narodowej. Agresorzy chcieli narzucić wszystkim krajom pokonanym rządy faszystowskie, przekształcić narody tych krajów w niewolników służących rasie zwycięzców, wprowadzić swoje panowanie nad światem.
W czasie I wojny światowej strony walczące nie miały na celu fizycznego wyniszczenia zwyciężonych. W czasie II wojny światowej zaborcy faszystowscy dążyli do wytępienia całych narodów i grup narodowych stosując z góry zaplanowane ludobójstwo na masową, niespotykaną skalę. W związku z założonymi eksterminacyjnymi planami faszystów rozwinęła się od początku wojny walka narodowowyzwoleńcza narodów podbitych.
Ruch oporu formował się i rozwijał w poszczególnych krajach od początku ich okupowania. Najwcześniej powstał w Polsce i Czechosłowacji, następnie we Francji, Belgii, Holandii, Danii, Norwegii, Albanii, Grecji i Jugosławii oraz na okupowanych terenach ZSRR. W Bułgarii, Rumunii, Słowacji i na Węgrzech ruch oporu był formą działania przeciwko rządom faszystowskim i penetrującym lub okupującym te kraje hitlerowcom, we Włoszech rozwinął się po upadku reżimu faszystowskiego. Znaczącą rolę w ruchu oporu odgrywali niemieccy i austriaccy antyfaszyści. Przeciwko Japończykom rozwinął się ruch oporu w Indochinach (Wietnam, Birma), na Wyspach Sundajskich i Filipińskich.
Ogółem w europejskim ruchu oporu uczestniczyło 4,5 – 5 mln bojowników podziemia i partyzantów, z tego w organizacjach zbrojnych m.in. 1,2 mln w ZSRR, po ok. 0,5 mln w Jugosławii i w Polsce, w Grecji 120 000 w ELAS, 30 000 w Bułgarii, ok. 70 000 w Albanii, kilkadziesiąt tysięcy w Czechosłowacji, Danii i Norwegii.
W II wojnie światowej front walk przeniósł się na oceany i morza, na główne szlaki komunikacyjne, na których toczyly się regularne bitwy powietrzno–morskie pomiędzy dużymi flotami okrętów wojennych.
Podczas II wojny światowej przeprowadzono na dużą skalę operacje morsko–desantowe oraz powietrzno–desantowe, które miały bardzo duży wpływ na przebieg wojny związany z szybką manewrowością dużych jednostek sił zbrojnych.
Wreszcie w okresie II wojny światowej użyto na niespotykaną do tej pory skalę ilość środków pola walki, w tym po raz pierwszy lotniskowce, broń rakietową i masowego rażenia (broń jądrowa).
II wojna światowa spowodowała poważne zmiany na politycznej mapie świata. Rozstrzygająca rola Związku Radzieckiego w wojnie oraz wzrost znaczenia partii komunistycznych i robotniczych w wielu krajach doprowadziły do przejęcia władzy przez komunistów: w Polsce, Czechosłowacji, Rumunii, Bułgarii, Jugosławii, Albanii, na Węgrzech, w Korei, Chinach i Wietnamie. W 1949 r. w radzieckiej strefie okupacyjnej powstała Niemiecka Republika Demokratyczna. W rezultacie tych przeobrażeń, obok rozbicia faszyzmu, doszło do utworzenia grupy państw socjalistycznych w Europie i Azji oraz rozpoczęcia procesu powszechnej dekolonizacji.
Bilans strat
W wyniku działań eksterminacyjnych i wojennych straciliśmy 6028000 ludzi, w tym:
– dzieci i młodociani 2 000 000
– w wyniku działań eksterminacyjnych 5 384 000
– w wyniku działań wojennych 644 000
– w tym żołnierze na frontach 123 000
Warszawa straciła 800 000 mieszkańców (więcej niż straty Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych łącznie). Na każdy 1000 mieszkańców straciliśmy 220 osób, tj. najwięcej z wszystkich państw koalicji antyfaszystowskiej.
Ponadto w wyniku działań wojennych i eksterminacyjnych pozostało przy życiu 590 000 okaleczonych i inwalidów, 2 460 000 zostało deportowanych na przymusowe roboty do Rzeszy, a 2 478 000 zostało wysiedlonych ze swoich ziem i miejsc zamieszkania. Wywieziono do Niemiec w celach germanizacyjnych ok. 200 000 dzieci, z których po wojnie powróciło ok. 15%.
Doznaliśmy olbrzymich strat materialnych ocenianych na 38% majątku narodowego:
– spacyfikowano 440 wsi i osiedli,
– zniszczono 162 190 budynków mieszkalnych w miastach,
– zniszczono 353 880 zagród wiejskich,
– uległo zniszczeniu 14 000 fabryk,
– zrabowano 45% dóbr kulturalnych,
– zniszczono 16 000 000 tomów książek,
– uległo zniszczeniu 17 szkół wyższych,
– 271 szkół średnich,
– 4 880 szkół powszechnych,
– 768 szkół innych,
– straciliśmy ok. 12 000 000 sztuk w pogłowiu podstawowych grup zwierząt hodowlanych w tym:
– 908 000 koni
– 3 905 000 bydła rogatego
– ok. 5 000 000 trzody chlewnej
– 755 000 owiec
W lasach wycięto 75 000 000 m3 grubizny, co w przeliczeniu daje obszar 400 000 ha pełnowartościowego lasu.
W niektórych dziedzinach straty te naród polski musiał odrabiać przez następnych kilkadziesiąt lat.
Ta wojna którą omówiłem była już drugą tego typu i mam nadzieje że trzecia taka się nie odbędzie.