Miłość jest jednym z najpopularniejszych motywów literackich, i chociaż sytuacje i rodzaje tego uczucia, przedstawionego w literaturze średniowiecznej, romantycznej, pozytywistycznej oraz literaturze innych epok różnią się od siebie ukazują nam te same problemy i tą samą prawdę o miłości. Jak głosi popularne powiedzenie „miłość nie jedno ma imię”. Miłość do rodziców, do przyjaciół, żony lub męża, miłość duchowa bądź miłość fizyczna odgrywa wielką rolę w życiu człowieka. Potrafi wynieść go na szczyt, obdarzyć pełnią szczęścia, ale może rzucić w najgłębszą przepaść. Miłość bywa wierna, ale też nie spełniona, szalona i platoniczna, radosna i pełna rozpaczy, za każdym razem inna. Najwięcej jednak emocji budzi miłość do partnera lub partnerki. Przychodzi niespodziewanie, obezwładnia duszę i serce, jest zdolna do szalonych zachowań. Często jest nieodwzajemniona bądź napotyka na swojej drodze przeszkody nie do przebycia.
W literaturze średniowiecznej trudno znaleźć utwór, w którym nie byłoby wątku miłosnego. Jednym z utworów bliskich naszemu tematowi jest celtycka legenda „Dzieje Tristana i Izoldy”. Uczucie to jest ciężkie do zanalizowania, nie wynika bowiem ono z bliższego poznania, wzajemnego podziwu i szacunków bohaterów. Rodzi się po wypiciu przez pomyłkę cudownego napoju miłosnego w czasie morskiej podróży, kiedy to Tristan wiezie Izoldę, aby poślubiła jego władcę - króla Kornwalii Marka. Napój był przygotowany przez matkę Izoldy i miał wzniecić miłość między starym królem Markiem i młodziutką Izoldą. Tak więc uczucie bohaterów tego utworu zrodziło się nie koniecznie z ich woli, można by rzec iż miłość tych dwojga to czysty przypadek. Uczucie Tristana i Izoldy jest zakazane, sprzeciwiające się zdrowemu rozsądkowi, ale jak że jest namiętne i niezwyczajne, i właśnie przez to ciężkie i dramatyczne są dalsze losy kochanków. Tristan -lojalny rycerz swego króla, łamie zasadę posłuszeństwa i wierności swemu panu, dopuszcza się do kłamstwa dla swej miłości. Jednak romans nieszczęsnych kochanków nie trwa długo. Nieżyczliwi Tristanowi baronowie, donoszą o wszystkim królowi, który najpierw skazuje kochanków na śmierć, ale z czasem jego serce mięknie i postanawia rozdzielić zakochanych. Jednak tułaczka Tristana, a nawet ślub z inną kobietą nie pomagają stłumić miłości do Izoldy, popada w szaleństwo ,które prowadzi go do śmierci. Tak więc historia o dzielnym rycerzu i królewnie, którzy zostali połączeni silnym, bezwarunkowym uczuciem, było tragicznym w skutkach dla obojga. Mimo że nie mogli żyć bez siebie, zostali skazani na cierpienie i życie w oddaleniu. Bezskutecznie próbowali uciec przed miłością, co tylko potęgowało wzajemną tęsknotę i w efekcie skończyło się źle dla obydwojga kochanków. Opowieść ta jest przykładem miłości, która nie zna granic ani podziałów, jest smutna i dramatyczna, ale jak bardzo prawdziwa jak na tamte czasy.
Miłość romantyczna stała się natchnieniem dla wielu poetów tego okresu. Jednym z nich jest wybitny niemiecki pisarz Wolfgang Goethe. W swoim utworze „Cierpienie młodego Wertera” ukazuje on miłość jako uczucie nie odwzajemnione, altruistyczne, lekko obłąkane, ale zarazem szczere aż do bólu. Tytułowy bohater prezentuje postać młodzieńca o wyostrzonej wrażliwości, o wiecznie niespokojnym i nie nasyconym sercu, skłonnego do egzaltacji i poetyzacji życia, wreszcie człowieka często uciekającego w świat marzeń. Werter to osoba, która kieruje się uczuciem, do ludzi i świata podchodzi w sposób bardzo emocjonalny. Pewnego dnia poznaje Lottę, w której zakochuje się od pierwszego wejrzenia. Widzi w niej ucieleśnienie kobiety, na którą czekał i o której marzył. Rozbudzona namiętność zdominowała jego życie. W listach do Wilhelma wyraża zachwyt ukochaną, opowiada o wspólnych spacerach i rozmowach, zakochany Werter w sposób patetyczny i wzniosły mówi o swoich głęboko przeżywanych uczuciach. Tym samym idealizuje obiekt swoich uczuć, nadając mu cechy ponadludzkie, Lotta bowiem często jest utożsamiana przez niego z aniołem. Kiedy przybywa narzeczony Lotty Albert, o którego istnieniu Werter wiedział od początku, obok słowa „miłość” coraz częściej zacznie się pojawiać „cierpienie” oraz refleksja na temat życia i śmierci. Miłość, którą przeżywa Werter, to siła budująca i niszcząca zarazem. Nadaje ona sens jego życiu, stanowi o jego wartości, ale też jest to uczucie niespełnione, będące przyczyną ogromnego cierpienia. Z czasem zatraca sens swego istnienia, bolesne uczucie zasłania mu oczy, rujnuje wnętrze nieszczęśliwymi namiętnościami i prowadzi do czynu ostatecznego, jakim jest samobójstwo. Romantyczny kochanek jest skłonny do refleksji nad sobą i światem, usiłuje oderwać się od rzeczywistości poprzez kontemplację natury, odpoczynek, sztukę oraz rozmyślania. Jego uczucie rozwija się przede wszystkim w wyobraźni, wystarczy tylko jedno spotkanie z ukochaną kobietą by osiągnąć pełnię szczęścia, ale też niewiele aby bezpowrotnie zatracić się w marzeniach.
Inny portret miłości przedstawia nam opowiadanie Bolesława Prusa „Kamizelka”. Autor opowiadania kreuje małżeństwo doskonałe, pokazuje piękną miłość dwojga dojrzałych ludzi, tworzy coś nadzwyczaj pospolitego, nie próbując wgłębiać się w to uczucie., doskonale, bez zbędnych słów i komentarzy opisał prawdziwą miłość. Nie jest ważne, że małżonkowie żyją więcej niż skromnie, a mąż umiera w końcu na suchoty. Najistotniejsza jest ich miłość, gotowa do bezgranicznych poświęceń, nawet kłamstwa w jej imię. Niezbyt dyskretny narrator podglądacz wpada w podziw obserwując starania małżonków, by oddalić śmiertelną chorobę. Chory małżonek obawia się najgorszego, ale nie chcąc martwić żony złym stanem zdrowia i ciągłym chudnięciem, co dzień przesuwa sprzączkę w kamizelce, by udowodnić żonie, że przybiera na wadze, a tym samym czuje się lepiej. Ona zaś, choć wie od lekarza o śmiertelnej chorobie ukochanego, skraca pasek kamizelki, aby dostarczyć mężowi namacalnych dowodów na to, że zdrowieje. Chce dać mu wiarę i nadzieję. W ostatnich chwilach wspólnego życia towarzyszy im wielka miłość oraz kłamstwo. W ten sposób małżeństwo okłamywało się nawzajem, lecz było to kłamstwo szlachetne, przynoszące chwile szczęścia. Nie potrafię jednoznacznie ocenić postępowania małżeństwa. Z jednej strony było słuszne, ponieważ oszczędzili sobie wzajemnie wiele cierpienia a zatajona przez nich prawda była dowodem wielkiej miłości. Z drugiej strony mówi się że najgorsza prawda jest lepsza jest od kłamstwa. Czy w tym przypadku nadzieja okazała się złudzeniem, a oni żyli w świecie iluzji z nadzieją, że jutro będzie lepiej? Może w ostatnich chwilach swego życia mąż pozostał sam ze swoim problemem, ponieważ nie mógł porozmawiać szczerze o nim z żoną. W niektórych sytuacjach jednak nie da się trafnie określić jakie postępowanie jest dopuszczalne, a jaki nie. Omijanie prawdy kusi, jednak ważny jest powód i cel dla którego oszukujemy. W omawianym utworze „Kamizelka” bohaterowie nawet w tak ciężkiej chwili nie opuszczają rąk, dodając sobie otuchy tymi, miejmy, nadzieję niewinnymi kłamstwami.
Ze względu na ponad czasowe przesłanie opowieści o Tristianie i Izoldzie, można, a nawet trzeba traktować ich jako symboliczną parę kochanków wszechczasów, lecz tutaj miłość pełni rolę destrukcyjną i dowodzi że uczucie nie tylko uskrzydla, jest też powodem upadku. Miłość romantyczna to miłość wieczna, zawsze idąca w parze z cierpieniem, sięgająca poza grób. To także doskonała i absolutna miłość, nie poddana ani prawu, ani rozumowi, idealizuje i wynosi na piedestał ukochaną istotę, stara się poskromić porywy zmysłu, co prowadzi do cierpienia, rozpaczy i szalonych czynów. Kochanków romantycznych wyzwala z miłosnej udręki dopiero śmierć. Natomiast Prus w swej nowelce doskonale opisał dojrzałą miłość, która jest piękna i potrzebna człowiekowi. Miłość , która wymaga poświęceń i wyrzeczeń, a kiedy już przynosi szczęście i radość to czasami niesie za sobą ból i cierpienie.
W naszą psychikę, poza wewnętrzną potrzebą kochania i bycia kochanym przez innego człowieka, wpisana jest także miłość do ojczyzny, do rodziców, do dzieci. Każda z tych „miłości” jest nam w pewnej mierze potrzebna aby samemu móc w pełni stać się człowiekiem, zrozumieć własne uczucia i uczucia innych ludzi. Autorzy wielu filmów, starają się te uczucia przedstawić i oddać w jak najbardziej barwny sposób.
Miłość rodziców do dziecka i dziecka do rodziców, jest „uczuciem wpisanym w geny”. Wyłączając rodziny patologiczne, utrata matki, burzy porządek naszego małego świata i pozostawia pustkę w sercu do końca naszego życia. Nic nie jest w stanie ukoić bólu matki po stracie dziecka. Nasi rodzice i nasze dzieci są osobami których miejsca nikt nie może zająć a miłość jaką ich darzymy jest nie do zastąpienia żadnym innym uczuciem.
Niesamowitym wyczuciem więzi między rodzicami a dzieckiem, wykazał się autor włoskiego filmu pt. „Życie jest Piękne”. We Włoszech podczas drugiej wojny światowej, nasilają się ruchy antyżydowskie. Pewien włoski Żyd, Bellutio, wraz ze stryjem i synkiem zostaje zmuszony przez faszystów do wyjazdu do Polski. Jego żona, Włoszka, pomimo, że nikt jej do tego nie zmuszał również wsiada do pociągu, wiozącego dzieci, starców, kobiety i mężczyzn. Pociąg, nie zatrzymując się, jedzie wprost do obozu koncentracyjnego. Kobiety trafiają do innej części więzienia niż mężczyźni. Podział odbywa się bez względu na wiek ofiar. Bellutio szybko orientuje się w sytuacji. Starcy i dzieci, pod pretekstem pójścia pod prysznic trafiają do komór gazowych; są nieprzydatni do pracy. Bellutio przedstawia swojemu synkowi całą, jakże tragiczną sytuację jako grę. Niemcy są przeciwnikami, przed którymi należy się kryć pod groźbą utraty wszystkich punktów.
Pomimo chwil zwątpienia, Bellutio cały czas utrzymuje synka w przekonaniu o grze, sam zaś próbuje się skontaktować z żoną. Synka ukrywa wśród Niemieckich dzieci. Zabrania mu się odzywać. Ojciec wie że jego mały synek nie zniesie prawdy, że świadomość rzeczywistości okaleczy jego psychikę, o ile przeżyje. Podczas oswobadzania obozu Bellutio ginie z rąk faszystów, odwracając ich uwagę od żony i synka. Jego rodzina uchodzi z życiem.
Historia ta jest przejawem największej miłości ojca do syna. Chłopiec przeżył właściwie tylko dzięki temu, że całą rzeczywistość odbierał jako grę. Jego ojciec wiedział, że gdyby maluch dowiedział się całej prawdy, zacząłby się bać, na pewno by się zdradził, co skończyło by się dla niego tragicznie. Bellutio oddał życia za kochane osoby. Nie zawahał podjąć się tej najwyższej ofiary jaką człowiek może złożyć drugiemu człowiekowi.. Synek dał dowód miłości do ojca w swojej bezgranicznej ufności, pomimo iż miewał chwile zwątpienia nigdy nie przestał wierzyć ojcowskim słowom. Tak miłość w rodzinie powinna być wzorem dla wszystkich rodzin.
Miłość do ojczyzny, patriotyzm, jest cechą głęboko zakodowaną w naszej psychice. Można się jej wyzbyć, ale jak słusznie zauważyła Wisława Szymborska, jest się wtedy powalonym drzewem. Nie dostrzega się już swojej odrębności, przez co zatraca się poczucie indywidualności. Uczucie to jest także pięknym materiałem na nakręcenie wspaniałego filmu. Takim filmem, nagrodzonym czterema „Oscarami”, jest film „Braveheart”. Akcja filmu rozgrywa się w XIII wiecznej Szkocji. Pomimo, że jest ona jeszcze suwerenna faktycznie jest zależna od Anglii. Główny bohater filmu to Szkot, próbujący wskrzesić powstanie przeciwko Anglikom. Początkowo spotyka się z niechęcią, niewiarą we własne możliwości, niekiedy ze zdradą. Jednak dzięki swojej determinacji urzeczywistnia swoje marzenia. Powstanie wybucha na wielką skalę. Sam jednak dostaje się do niewoli. Anglicy pod groźbą śmierci każą mu podpisać akt poddania Szkocji, Angielskiej koronie. On wybiera śmierć. Ginie z rąk kata. Szkoci uniesieni jego ofiarą zadają Anglikom klęskę. Jest on przykładem miłości do ojczyzny, gotowej na wszystko nawet za cenę własnego życia. Wiele wspaniałych produkcji filmowych, oparte jest na wspaniałym uczuciu, jakim jest patriotyzm, przejawiający się w poświęceniu i miłości do własnego kraju. Również w polskiej literaturze jest wiele przykładów bezinteresownej miłości do ojczyzny. Prawie cala Sienkiewiczowska twórczość przesiąknięta jest bohaterstwem w obronie Rzeczpospolitej.
W filmach wielokrotnie pojawia się motyw miłości nieszczęśliwej. Akcja filmu „Casablanca” (reż. Michael Curtiz) toczy się podczas II wojny światowej w Maroko, w Casablance. Bohater prowadzi dobrze prosperujący nocny klub. Pewnego wieczoru rozpoznaje wśród swoich gości swoją dawną, wielką miłość. Kobieta jest w tej chwili żoną jednego z przywódców ruchu oporu. Pomimo ciągle gorących uczuć, jakie mężczyzna żywi do kobiety i mimo tego, że zrobiłby wszystko, aby z nim została, decyduje się pomóc jej w ucieczce z miasta, w którym grozi im śmiertelne niebezpieczeństwo. Motyw nieszczęśliwej miłości w tym filmie to silne uczucie, jakim darzy mężczyzna kobietę oraz ich rozstania.
Miłość nieszczęśliwa pojawiała się w literaturze w każdej epoce, jednak najwięcej miłosnych rozczarowań dostarczył romantyzm. Romantyczni bohaterowie dowiedli, że miłość może być bardzo głęboka, jest zdolna doprowadzić do zemsty lub samobójstwa. Miłość zmuszała bohaterów do trudnych wyborów, a często do rezygnacji z uczucia, dlatego tak wiele tekstów kultury zawiera motyw miłości tragicznej, nieszczęśliwej, niespełnionej.
Wiele filmów poświęcona została tematyce miłości romantycznej. Jednym z przykładów jest film „Bardzo długie zaręczyny” (reż. Jean-Pierre Jeunet). Film ten ukazuje historię miłości dziewczyny do chłopaka, który zostaje wysłany na wojnę. Szybko jednak dociera do dziewczyny informacja o rzekomej próbie dezercji i skazaniu na śmierć jej ukochanego. Matilde nie może się z tym pogodzić, do końca nie chce uwierzyć w tragiczną wiadomość. Po dwóch latach dostaje tajemniczą informację, że jej narzeczony jednak żyje. Rozpromieniona ze szczęścia i miłości dziewczyna rozpoczyna poszukiwanie swojego ukochanego. Film ukazuje niezwykle silną, romantyczną miłość dziewczyny do chłopaka oraz ciągłą wiarę w możliwość ponownego spotkania.
Film „Daleko od okna” (reż. Jan Jakub Kolski) opowiada historię romantycznej miłości pomiędzy mężczyzną żonatym a Żydówką, którą ten ukrywa w swoim mieszkaniu. Miłość ich rodzi się bez względu na zagrożenie, jakie może z niej wyniknąć. Regina zachodzi w ciążę i aby ratować ją i dziecko, żona mężczyzny zgadza się udawać, że jest w ciąży i następnie wychowywać dziecko jak własne. Miłość bohaterów od początku była skazana na cierpienie. Zagrożenie wojną, ciąża Reginy, obecność żony bohatera to same przeciwności tej miłości. Ale wielkie uczucie i połączenie dusz bohaterów nie pozwoliło im na przerwanie uczucia, nawet kosztem cierpienia.
W każdym przypadku potwierdza się, że z najważniejszych uczuć w życiu człowieka jest uczucie miłości.
Bibliografia
I. Literatura podmiotu:
1.Bedier J., Dzieje Tristana i Izoldy, Kraków: Wyd. GREG, 2004, ISBN 83-7327-163-5.
2.Goethe J. W., Cierpienia młodego Wertera, Kraków: Wyd. GREG, 2005, ISBN 83-7327-161-5.
3.Prus B., Kamizelka, Kraków: Wyd. GREG, ISBN 83-87139-97-1.
4. Roberto Benigni, Życie jest piekne, 1977.
5. Mel Gibson, Braveheart, 1996.
6. Michael Curtiz, Casablanca, 1942.
7. Jean-Pierre Jeunet, Bardzo długie zaręczyny, 2004
8. Jan Jakub Kolski, Daleko od okna, 2000.
II. Literatura przedmiotu:
1.Drabarek B., Falkowski J., Rowińska I., Szkolny słownik motywów literackich, Wydanie 4, Warszawa: Wyd. KRAM, 2002, ISBN 83-86075-72-4, miłość s.233-240
2.Nowacka T., Pozytywiści, Warszawa: Wyd. Pomocy Szkolnych VERBUM, 2004,
ISBN 83-89579-02-2.
3.Nowacka T., Romantyzm, Wydanie 3, Warszawa: Wyd. Pomocy szkolnych VERBUM, 1994, ISBN 83-901608-5-4.
4.Średniowiecze Przewodnik dla licealistów, Warszawa: Wyd. STENTOR, 2003,
ISBN 83-89315-05-X.
III. Ramowy plan wypowiedzi
1. Określenie problemu:
Różnorodność ujęć motywu miłości w utworach średniowiecza, romantyzmu i pozytywizmu.
2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Średniowieczne ujęcie motywu miłości występnej, tragicznej i przekraczającej granice życia i śmierci- „Dzieje Tristana i Izoldy”
b) Miłość romantyczna jako siła destrukcyjna prowadząca do samobójstwa – „Cierpienia młodego Wertera”
c) Pozytywistyczny związek dwojga bliskich sobie osób w noweli „Kamizelka”
d) Pokazanie niesamowitej więzi między rodzicami a dzieckiem w filmie pt. „Życie jest piękne”
e) Miłość do ojczyzny ukazana w filmie „Braveheart”
f) Motyw miłości nieszczęśliwej ukazany w lilmie „Casablanca”
g) Miłość romantyczna – „Bardzo długie zaręczyny”
h) Historia romantycznej miłości Pomięrzy Zonatym mężczyzną, a Żydówką – „Daleko od okna”
3. Wnioski:
a) średniowieczna miłość jest uczuciem tragicznym, prowadzącym do śmierci kochanków.
b) romantyczna koncepcja zakłada, że miłość jest nieszczęśliwa, gdyż kochankowie nie mogą się połączyć.
c) pozytywistyczny pisarz ukazuje miłość jako doświadczenie pozbawione emocjonalnych uniesień, ale dojrzałe i zdolne do poświęceń w imię odpowiedzialności.
IV. Materiały pomocnicze: