Wojna a konflikt zbrojny

Na początku lat dziewięćdziesiątych poważnym zagrożeniem dla ładu narodowego stały się procesy dezintegracyjne. Rozpad bloku wschodniego, a także przeobrażenia w Związku Radzieckim naruszyły względną równowagę polityczną i gospodarczą w tym rejonie świata. W efekcie wszystkie państwa Europy Środkowo - Wschodniej, a także kraje powstałe w wyniku rozpadu Związku Radzieckiego przeżyły głęboki kryzys gospodarczy i społeczny. W wielu państwach odrodziły się konflikty o podłożu narodowym i etnicznym, między innymi związane z problemem mniejszości węgierskiej w Rumuni i na Słowacji czy mniejszości romskiej i ukraińskiej w Mołdawii.

Niebezpieczne dla ładu międzynarodowego są również konflikty zbrojne oraz możliwość ich eskalacji. Charakter globalny może przybrać konflikt między bogatą Północą a ubogim Południem, zwłaszcza ze nakłada się na niego konflikt religijny między światem islamskim a chrześcijańskim oraz kulturowy - pomiędzy państwami Trzeciego Świata a Zachodem.

Konflikt współcześnie należy rozumieć jako zjawisko o szerszym znaczeniu niż wojna. W jego zakres wchodzą nie tylko wojny wypowiedziane, ale wszelkie formy walki zbrojnej na przykład walki partyzanckie. Po II wojnie światowej doliczono się ponad 150 konfliktów zbrojnych, w których było zaangażowanych około 80 państw, a łączny czas ich trwania przekroczył 400 lat. Optymiści doliczyli się zaledwie 26 dni pokoju od czasu zakończenia II wojny światowej.

Do najczęściej występujących przyczyn starć zbrojnych należy zaliczyć:
- Spory terytorialne
- Wewnętrzne układy społeczno - polityczne
- Ingerencje innych państw
- Konflikty o surowce
- Procesy formowania się narodów
- Konflikty ideologiczne i religijne

Karol von Cclausewitz (1780 - 1831) w swej pracy O wojnie stwierdził że, wojna stanowi kontynuację „stosunków politycznych” (des Politischen Verkehres ) „przy zastosowaniu innych środków” (mit Einmischung anderer Miitel ). W potoczny pojęciu wojna jest przeciwieństwem pokoju. Pokój jest stanem normalnym zaś wojna - nienormalnym, zmieniająca zasadniczo istniejące stosunki między państwami. Rozważania nad genezą i charakterem wojny oraz nad sposobami do zachowania i utrzymania pokoju pojawiły się w myśli ludzkiej od starożytności.

Konflikt (łac. Conflictus – zderzenie) zbrojny jest poprzedzony narastającą sprzecznością interesów, konfliktem o charakterze protestu, sprzeciwu, ostrzeżeniem, groźbą i akcją konfliktową (na przykład zerwaniem stosunków dyplomatycznych, demonstracją siły. Na ogół mianem wojny określa się konflikt, w którym uczestniczą co najmniej dwie strony wojujące, posługujące się siłami zbrojnymi i stosujące metody walki zbrojnej przeciwko sobie zachowując pewne ciągłości działań.

Na pojęcie wojny składają się działania wojenne, to jest stan wojenny i operacje prowadzone w ramach walki konwencjonalnej lub partyzanckiej, o zasięgu lokalnym czy światowym z wykorzystaniem wojsk lądowych, sił powietrznych czy marynarki wojennej. Ogłoszenie stanu wojny pociąga za sobą określone skutki prawne dla państw walczących ze sobą, neutralnych, czy osób fizycznych i prawnych. Powoduje zerwanie stosunków dyplomatycznych oraz zawieszenie umów międzynarodowych. Państwa trzecie powinny zachować neutralność.

Może być tak, że stan wojenny nie wiąże się z faktycznym prowadzeniem działań wojennych na przykład w czasie II wojny światowej niektóre państwa Ameryki łacińskiej wypowiedziały wojnę Niemcom, nie podejmując działań wojennych.

W przeszłości, kiedy podbój miał istotne znaczenie dla dobrobytu państwa występowały wojny między państwami: ograniczone w sensie terytorialnym, w doborze wroga i w zakresie stosowanych środków. W II połowie XX wieku uderza kontrast między liczbą wojen między państwami, a znaczną ilością wojen domowych wynikających z sytuacji wewnętrznej państw. Co więcej, w przeszłości wszelkie konflikty lokalne niosły ze sobą groźbę wojny regionalnej czy światowej, to dziś wręcz przeciwnie, tam gdzie taki konflikt wybuchnie, społeczność międzynarodowa stara się go izolować i gasić.

Konflikty można przedstawić w dwóch podstawowych rodzajach jako:
1. wojen między państwami
2. wojen domowych

O ile kryteria pierwszych są oczywiste, to w drugich mieszczą się różne formy walki:
- plemienne
- narodowowyzwoleńcze
- powstania wszelkiego rodzaju
- zorganizowane bunty wsparte oddziałami zbrojnymi
- walki o władzę, w których każda ze stron dysponuje siłą zbrojną

Ze względu na zasięg i zaangażowanie państw konflikty możemy podzielić również na :
- globalne - w które angażują się czynne siły mocarstw wywołujące globalne napięcie

- regionalne - toczone przy udziale największych państw regionu, przy użyciu znacznych sił zbrojnych

- lokalne - w których uczestniczą państwa o niskiej pozycji międzynarodowej, dysponujące niewielkimi siłami zbrojnymi. Konflikty te nie wywołują w większym stopniu napięć i negatywnych skutków międzynarodowych.

Można się też spotkać z podziałem na wojny:
- wewnętrzne (wewnątrzblokowe) - prowadzone w ramach danego sojuszu

- peryferyjne - prowadzone poza obszarem sojuszu, bądź będące konfliktem między jednym z członków sojuszu a państwem trzecim

- regionalne - prowadzone między dwoma uczestnikami sojuszu, ich cel i zasięg są ograniczone strefą buforową mocarstw i traktowane jako „zastępcze pole walki” wobec niemożliwości konfrontacji bezpośredniej

- światowe - to bezpośrednia konfrontacja między super mocarstwami.

W tej klasyfikacji mieszczą się również te wojny, których konflikt wewnętrzny przerodził się niejako w konflikt międzynarodowy, wciągając w działania militarne siły zbrojne wielu państw na przykład podczas wojny w Korei (1950 - 1953) i Wietnamie (1961 - 1974).
Istnieje ogólna opinia, że niejednorodność współczesnego świata, różnorodność i intensywność, kontaktów międzynarodowych w sposób naturalny rodzi spory i sprzeczności. Źródłami i przyczynami wojen i konfliktów są:

Spory terytorialne - występują najczęściej na kontynencie afrykańskin, gdzie znaczna część granic została wyznaczona geometrycznie (wzdłuż południków i równików ), a tylko 26% granic poprowadzono zgodnie z warunkami naturalnymi. W 1972 roku spośród 104 afrykańskich granic międzynarodowych przebieg aż 80 był kwestionowany. Spory terytorialne stanowią również źródło konfliktów w Ameryce Południowej. W 1995 roku w starciach pomiędzy wojskami Ekwadoru i Peru zginęło około 40 osób. Sporny obszar miał powierzchnię 340 km2.

Wewnętrzne układy społeczno - polityczne - są przyczyną coraz większej liczby konfliktów zbrojnych. O ile liczba konfliktów międzynarodowych się nie zwiększa, to o tyle wojny domowe stają się coraz powszechniejsze, Dotyczy to szczególnie społeczności, które stosunkowo nie dawno dopracowały się swojej państwowości. Znaczna część takich konfliktów odbywa się na kontynencie afrykańskim.

Ingerencja innych państw - w rozwiązywaniu problemów wewnętrznych kraju często prowadzi do zaostrzenia konfliktu. Przykładem jest zaangażowanie się Stanów Zjednoczonych w lokalne konflikty w Korei i Wietnamie.

Nadmierne zbrojenia - związany z nimi wzrost pozycji elit wojskowych również może się przyczynić do tworzenia lub nasilania konfliktów. Przykładem jest interwencja armii rosyjskiej w Czeczeni pod naciskiem wyższych dowódców wojskowych.

Konflikty zbrojne o surowce - mają związek ze znaczeniem strategicznym danego surowca. Wobec narastających problemowe energetycznych i surowcowych ropa staje się surowcem o znaczeniu strategicznym. Takie podłoże miał konflikt w Zatoce Perskiej, zapoczątkowany aneksją Kuwejtu przez Irak w 1990 roku.

Procesy formowania się narodów - konflikty o charakterze etnicznym spowodowały najdalej idące zmiany na mapach politycznych świata. Ruchy i walki narodowowyzwoleńcze doprowadziły w latach sześćdziesiątych do niemal całkowitej likwidacji kolonializmu w Afryce. Walka narodów Związku Radzieckiego o prawo do samostanowienia była przyczyną rozpadu jednego z największych imperiów w historii.

Ideologiczne i religijne źródła konfliktów zbrojnych – Ideologia komunistyczna stanowiła podłoże między innymi wojny koreańskiej, koreańskiej i przewrotu w Chile. Obecnie, po upadku systemu komunistycznego, odgrywa już nie wielką rolę. Narastają natomiast konflikty o podłożu religijnym. Taki charakter miała między innymi wojna iracko - irańska oraz konflikt bałkański.

Potencjalne zagrożenie eskalacji konfliktów - jedną z najpoważniejszych przyczyn eskalacji konfliktów zbrojnych jest problem fundamentalizmu islamskiego. O skali zagrożeń świadczy atak terrorystyczny na Stany Zjednoczone 11 września 2001 roku. Innym zagrożeniem które może się przyczynić do powstania i rozwoju konfliktów zbrojnych są, nacjonalizm i związane z nimi ruchy separatystyczne. Taki charakter mają konflikty w Irlandii
Północnej, Kraju Basków, na Kaukazie, a także w Kanadyjskiej prowincji Quebeck. Bywa, że separatyści posługują się terroryzmem jako środkiem walki narodowowyzwoleńczej.

Należy zaznaczyć, iż bardzo rzadko zdarzało się, by u podstaw konfliktu zbrojnego leżała jedna przyczyna. Zazwyczaj istnieją cale kombinacje przyczyn doprowadzających do konfliktu. Przywódcy państw kierują się własnymi ambicjami politycznymi, koncepcjami sprawowania władzy, wewnętrznymi układami, a czasami emocjami, chcąc unieść lub utrzymać pozycje własnego państwa na arenie międzynarodowej. Czasami w danym regionie świata dominuje określona przyczyna konfliktów ujawniająca się w innych płaszczyznach, na przykład spory terytorialne niekiedy o bardzo długim rodowodzie sięgające nawet II połowy XIX wieku, czy z czasów ustalania ładu międzynarodowego po wojnach, a także braku traktatu pokojowego.

Stopniowo przyjmowane przez państwa zobowiązania o zaniechaniu wojny, ograniczyło jedynie możliwość posługiwania się siłą. Istnieją państwa, które nie tylko nieustanie prezentują gotowość posłużenia się siłą, ale decydują się na jej użycie. Wynika to z przekonania o niepodważalnym znaczeniu siły w stosunkach międzynarodowych dla bezpieczeństwa państwa.
Potencjał wojskowy pełni istotną funkcję chociaż zmienia swe znaczeń. Współcześnie obejmuje armie i te elementy gospodarki, które wpływają na liczebność wojska, jego wyszkolenie, poziom techniki i możliwość zaopatrzenia i zapasy. Sam fakt posiadania dobrze wyszkolonej i zaopatrzonej armii wpływa niejako na poczucie bezpieczeństwa państwa. Stanowi w pewnym sensie informacje dla ewentualnego napastnika o nieopłacalności przeprowadzenia ataku i możliwych stratach przewyższających jakiekolwiek korzyści. Na przykład Związek Radziecki miał pozycję supermocarstwa dzięki swej sile militarnej pomimo całkowitego braku stabilności gospodarczej kraju.

Głównym problemem społeczności międzynarodowej w sferze bezpieczeństwa jest kwestia rozprzestrzeniania się broni masowej zagłady i groźba jej użycia. Po zakończeniu „zimnej wojny” broń jądrowa, która wydostała się z arsenału wielkich mocarstw, w dużym stopniu wpłynęła na układ sił w skali globu. Aspiracje atomowe ujawniają kraje Trzeciego Świata, które uważają, że posiadanie tego rodzaju broni jest istotnym wyznacznikiem mocarstwowości. Niestabilność polityczna tych państw rodzi niebezpieczeństwo dostania się broni masowej zagłady w niepowołane ręce lub wybuchu przez przypadek. W ostatnich latach powiększyła się ilość państw posiadających technologię produkcji broni jądrowej. Dołączyły do nich Republika Południowej Afryki, Indie, Pakistan. Podejrzewa się o posiadanie broni jądrowej Koreę Północną, Iran, Izrael.

Prawne ograniczenia użycia siły w rozstrzyganiu sporów spowodowały, że państwa do realizacji swych celów wykorzystują, będący w ich posiadaniu potencjał pozamilitarny to jest siłę ekonomiczną, przewagę cywilizacyjną i kulturową oraz możliwości techniczne. Kraje, które posiadają potężne środki materialne i techniczne, wykorzystują różne środki i formy przymusu, silnie oddziaływując na gospodarkę państw małych i słabych. Są to najczęściej stosowane wysokie taryfy celne, kwoty importowe, wycofywanie lub zawieszanie na pewien okres udzielenia pomocy czy blokowanie inwestycji przez odmowę kredytów.

Posługiwanie się siłą ekonomiczną ma dwie strony. Z jednej sprzyja rozwojowi współpracy pomiędzy państwami słabszymi, tworząc dla nich korzystne układy i stabilizując określony region w trwały sposób. Z drugiej zaś, tworzy presje ekonomiczną, kulturową czy polityczną, mając niejednokrotnie znamiona szantażu. Przynosi negatywne skutki mniej widoczne niż zniszczenia wojenne. Może doprowadzić do podporządkowania silniejszemu państwu.

Pomoc gospodarcza bywa też traktowana jako narzędzie do celów politycznych. Coraz powszechniejsze w układach regionalnych jest tworzenie stref wolnego handlu poprzez znoszenie gospodarczych barier celnych i ograniczeń w przepływie kapitału, towaru, usług czy siły roboczej.

Coraz częściej właśnie te czynniki decydują o znaczeniu państwa na arenie międzynarodowej. Najcenniejszą siła doby współczesnej staje się wiedza umożliwiająca rozwój nowych technologii, przeważnie i wykorzystanie danych, pełny i szybki dostęp do informacji i możliwość sterownia jej przekazem.

Liczba i intensywność wojen i konfliktów, wpłynęła na zmianę poglądów. Opinia publiczna i polityczna postrzega wojnę w kategoriach klęski. Najbardziej widocznym skutkiem są straty w ludziach, oblicza się że w wojnach i konfliktach mijającego stulecia, o różnym stopniu i charakterze zostało zbitych nie mniej niż około 87 milionów ludzi, a ustalenie liczby osób rannych lub trwale okaleczonych nie jest możliwe. Uwagę należy zwrócić również na systematyczny wzrost ofiar wśród ludności cywilnej. Podczas I wojny światowej ludność cywilna stanowiła 5% ogólnych strat ludzkich, w II wojnie już około 50%, natomiast w wojnie wietnamskiej (1961 - 1974) wynosiła 70%. Zabijano i niszczono wszystko co mogło dać osłonę partyzantom, bombardowano każdy obiekt ułatwiający ruch i egzystencje. Liczba zabitych z premedytacją z najróżniejszych ideologicznych pobudek sięga 80 milionów.

Należy dodać że ludzie z obszarów objętych konfliktem giną lub odnoszę trwałe kalectwo także po zakończeniu walk, na skutek pozostawionych tam min. Według danych ONZ z 1995 roku w wyniku konfliktów zbrojnych na terenie 64 państw biorących w nich udział pozostawiono około 110 mil min, na przykład w Afganistanie 25mil, Angoli 10mil.

Wojny wywierają ogromy wpływ na gospodarkę krajów bezpośrednio zaangażowanych. Zbrojenie osłabia możliwość rozwoju państwa, wydatki i zniszczenia wojenne doprowadzają do załamania gospodarki, doprowadzają również do demoralizacji społeczeństwa. Często niszczą wszelkie struktury społeczne. Stanowią podłoże licznych patologii. Zwłaszcza konflikty długotrwałe, prowadzone z ogromną determinacją, bez liczenia się ze stanem gospodarki na trwałe niszczą dotychczasowy dorobek państwa. Współczesne działania wojenne niszczą środowisko naturalne człowieka.