Pojęcie ruchu w historii filozofii i naukach przyrodniczych.

Ruch to zmiana położenia ciała odbywająca się w czasie, względem innego ciała zwanego układem odniesienia. Podstawową cechą ruchu jest jego względność. Oznacza to, że opis ruchu zależy od przyjętego układu odniesienia. Opisywany jest poprzez takie parametry jak przemieszczenie, tor, droga i czas. Jest to najbardziej ogólna, współczesna definicja zjawiska ruchu. Aby osiągnąć jej obecną formę, wielu wybitnych naukowców na przestrzeni dziejów przeprowadzało coraz nowocześniejsze obserwacje.

Już starożytni filozofowie na podstawie prostych zjawisk przyrody zaczęli zastanawiać się nad zasadami ich działania. Przedstawicielem filozofii jońskiej jest Heraklit z Efezu, który uważał, że wszystko, co istnieje jest w nieustannym ruchu. Rzeczywistość utożsamiał z rzeką, która nigdy nie znajduje się w stanie spoczynku. Heraklit jest autorem znanego współcześnie stwierdzenia “panta rei” - “wszystko płynie”.

Kolejnym godnym uwagi filozofem jest Zenon z Elei. Uważał on, że ruch nie istnieje i popierał swój sąd wieloma ciekawymi argumentami. Stwierdzenia te nazwano “paradoksami Zenona”. Jednym z nich był przykład strzały. Wystrzelona z łuku strzała nie porusza się, gdyż w każdej chwili spoczywa w powietrzu i nie pokonuje żadnej drogi. Tak samo dzieje się w każdej kolejnej chwili, a ponieważ czas składa się z chwil, strzała znajduje się w stanie spoczynku. Zenon wnioskował z tego, że ruch nie istnieje.

Arystoteles zaś uważał, że źródłem i celem ruchu jest forma. Definiował ruch jako „urzeczywistnianie się przez formę możliwości zawartych w materii” oraz celowe dążenie każdego ciała do przeznaczonego mu miejsca, czyli do Ziemi, która uważana była niegdyś jako środek Wszechświata. Były to tzw. ruchy naturalne, do których zaliczały się także ruchy gwiazd na niebie. Oprócz ruchu naturalnego, w filozofii Arystotelesa istniał jeszcze ruch gwałtowny (wymuszony). Powstawał on poprzez zakłócenie ruchu naturalnego zewnętrzną siłą, np. pchnięciem. Wg Arystotelesa „Wszystkie ruchy potrzebują przyczyny. Jeśli przyczyna ruchu ustanie, ustanie ruch”.

Arystoteles stworzył także teorię spadania ciał. Ciała spadają, gdyż dążą do naturalnego sobie miejsca, którym jest podłoże. Uważał, iż ciała cięższe spadają szybciej niż ciała lekkie. Teorię tę popierali wszyscy uznając autorytet wielkiego filozofa. Galileusz zdołał ją obalić. Przeprowadził wiele doświadczeń i doszedł do wniosku, że w rzeczywistości ciała ciężkie i lekkie spadałyby równie szybko, gdyby opór powietrza nie hamował ich spadku. Galileusz jest również twórcą teorii mówiącej, iż przyspieszenie spadającego ciała jest stałe. Jako pierwszy potrafił przedstawić wyniki szeregu doświadczeń za pomocą matematycznych wzorów, które nieodłączną cechą współczesnej nauki.

Kolejnym odkryciem Galileusza było określenie prawa bezwładności. Dotychczas uważano, że poruszające się ciało, na które nie działa żadna siła z czasem zwalnia i zatrzymuje się. Na podstawie wielu badań Galileusz dowiódł, że gdyby można było wyeliminować siły hamujące ruch, takie jak np. tarcie, to wprowadzone w ruch ciało poruszałoby się nieskończenie długo ze stałą prędkością.

Teorię Galileusza rozwinął angielski fizyk Izaak Newton. Sformułował on trzy proste zasady dynamiki, które stanowią podstawę współczesnej mechaniki. Mimo, że teoria Newtona podzielona jest na trzy części, należy ją rozumieć jako całość. Pierwsza z nich brzmi podobnie do teorii bezwładności stworzonej przez Galileusza: „Każde ciało trwa w swym stanie spoczynku lub ruchu prostoliniowego jednostajnego, jeżeli siły przyłożone nie zmuszą ciała do zmiany tego stanu”. Druga zasada dynamiki dotyczy przyspieszenia poruszającego się ciała. Mówi, że przyspieszenie ciała jest proporcjonalne do działającej na nie siły wypadkowej i odwrotnie proporcjonalne do jego masy. Ostatnia, trzecia zasada dynamiki zwana jest zasadą akcji i reakcji. Brzmi ona następująco: Każdej akcji towarzyszy reakcja równa co do wartości i przeciwnie skierowana.

Ruch z początku postrzegany jako niezwykłe zjawisko natury, był zagadnieniem, które interesowało pokolenia starożytnych filozofów, później naukowców. Od suchych hipotez i spostrzeżeń, przez teorie uzasadniane obserwacjami, po skomplikowane doświadczenia i wzory matematyczne, wiedza ludzkości nabierała sensu i pozbawiana była sprzeczności. Śledząc rozwój poglądów na ruch możemy łatwo zaobserwować ogólny rozwój i wzrost poziomu nauki na przestrzeni dziejów. Dzięki wnikliwym badaniom wielu wybitnych umysłów zaspokajamy wrodzoną człowiekowi, nieodpartą ciekawość świata.