Polacy na Frontach II Wojny Światowej

W czasie II wojny światowej w Polskich Siłach Zbrojnych wzięło udział około 300 tysięcy żołnierzy. W chwili zakończenia wojny regularne polskie siły zbrojne liczyły około 595 tysięcy osób, z czego około 400 tysięcy przypadło na siły zbrojne przebywające w kraju - tj. Ludowe Wojsko Polskie, a około 195 tysięcy na jednostki Wojska Polskiego na emigracji. Do powyższych liczb należy zaliczyć także siły zbrojne, skupione wokół polskiego podziemia niepodległościowego we wszelkich jego formacjach (ponad 600 tysięcy członków zorganizowanej konspiracji).

FRONT ZACHODNI.

SIŁY LĄDOWE.

Organizacja polskich sił zbrojnych zajmował się już na początku wojny polski rząd emigracyjny we Francji. Już 7 września 1939 roku, a więc sześć dni po ataku hitlerowskich Niemiec na Polskę, został zawarty układ między rządem polskim, a rządami Wielkiej Brytanii i Francji, na mocy którego strona polska miała otrzymać dość pokaźną pożyczkę z przeznaczeniem głównie na rozbudowę sił wojskowych. 18 listopada 1939 roku zwarta został umowa z Wielka Brytanią, a 4 stycznia 1940 roku z Francją. W tym samym niemal czasie nastąpiło szkolenie polskich oddziałów w Coetguidan. Był to okres, w który powstały najważniejsze polskie organizację wojskowe: 1 Dywizja Grenadierów, 2 Dywizja Strzelców Pieszych, 10 Brygada Kawalerii Pancernej na czele z płk Stanisławem Maczkiem we Francji. W krótkim czasie powstały też: Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich na czele z gen. Stanisławem Kopańskim (sformułowana w Syrii) oraz Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich z dowodzącym gen. Zygmuntem Szyszko-Bohuszem. Z uwagi na ogromny wysiłek organizacyjny, już w 1940 roku armia polska liczyła łącznie 84 tysiące żołnierzy i oficerów. Naczelnym dowódcą wojsk polskich została gen. Władysław Sikorski.


Już w kwietniu została powołana do życia Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich. Jej dowódcą został gen. Zygmunt Szyszko-Bohusz. Został ona pierwotnie przygotowana do pomocy, jaką miała udzielić Finlandii, która znajdował się w stanie wojny z ZSRR. Pomoc udzielona Finlandii, miała odbywać się w ramach udziału wojsk polskich w korpusie interwencyjnym. Jednak rządy Szwecji oraz Norwegii, które jeszcze wówczas znajdowały się w stanie neutralności, nie chciały wyrazić zgody na tranzyt wojsk obcych przez ich terytorium. Postanowiono zatem przygotowany już korpus interwencyjny wysłać do Narviku na terenie państwa norweskiego. Starano się tą droga odciąć tranzyt szwedzkiej rudy żelaza do Niemiec. Jednak plany te pokrzyżował atak hitlerowskich Niemiec na Danię i Norwegię, jaki miał miejsce dnia 9 kwietnia 1940 roku. Przyczółek w Narwiku został zdobyty przez korpus posiłkowy z udziałem Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskiej gen. Zygmunta Szyszko-Bohusza. Walki na tym terenie trwały w dniach od 17 do 28 maja 1940 roku. Kolejne boje Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich miały miejsce we Francji. W ostrych walkach, stoczonych z oddziałami koalicji hitlerowskiej, Brygada Strzelców Podhalańskich została rozbita i poniosła ogromne straty.


10 Dywizja Grenadierów została sformułowana także we Francji w 1940 roku. Jej dowódca został gen. Bronisław Duch. W dniach 14-21 kwietnia 1940 roku powstrzymywała ona niemiecką ofensywę na linii Maginota w rejonie Zagłębia Saary. 21 kwietnia otrzymała rozkaz rozproszenia się.

Klęska armii francuskiej w walce z hitlerowską koalicją odbiła się szerokimi konsekwencjami nad oddziałami polskimi, które podlegały właśnie dowództwu francuskiemu. Spośród walczących na froncie niemiecko-francuskim oddziałów - Dywizja Grenadierów gen. Bronisława Ducha, a także Brygada Pancerna gen. Stanisław Maczka i Brygada Podhalańska, która została przerzucona z Norwegii do Bretanii, niemal wszystkie uległy rozwiązaniu. Cześć żołnierzy dostała się do wielo niemieckiej (głównie do obozów jenieckich), cześć zaś Dywizji Strzelców gen. Bronisława Prugara-Ketlinga internowano tuż po przekroczeniu granicy szwajcarskiej. Jedyną dużą jednostką, która przetrwała ówczesną ofensywę hitlerowską była Samodzielna Brygada Karpacka w Syrii. Po tym wydarzeniu we Francji do niewoli dostało się 27,6 tysięcy żołnierzy i oficerów polskich. Ponadto w strefie okupowanej Francji znalazło się jeszcze kilkanaście tysięcy wojskowych i cywilnych polskich uchodźców. To właśnie miedzy innymi dlatego, za zgodą władz rządu w Vichy, zorganizowano tam sieć Polskiego Czerwonego Krzyża, który udzielał pomocy materialnej tamtejszym Polakom.


Po klęsce w walkach z oddziałami niemieckimi na terenach francuskich i po wypełnieniu rozkazu o rozproszeniu się 1 Dywizji Grenadierów, jej dowódca gen. Bronisław Duch udał się do Kanady, gdzie począł prowadzić zaciąg do armii polskiej. Akcja ta zakończyła się jednak fiaskiem - zgłosiło się niecałe tysiąc osób jako przyszłych rekrutów.


2 Dywizja Strzelców Pieszych został zorganizowana we Francji w 1940 roku. Jej dowódcą został gen. Bronisław Prugar-Ketling. Brała ona udział w walkach czerwonych 1940 roku, między innymi pod Maiche. Została internowana po przekroczeniu granicy szwajcarskiej (Szwajcaria była krajem neutralnym) dnia 20 czerwca 1940 roku.


10 Brygada Kawalerii Pancernej powstała także we Francji w 1940 roku. Jej dowódcą został gen. Stanisław Maczek (w trakcie kampanii wrześniowej dowodził Brygadą Pancerno-Motorową). 10 Brygada Kawalerii Pancernej została wysłana do walki na terenach południowej Francji w czerwcu 1940 roku, jeszcze przed zakończeniem formowania.. Jej resztki, po klęsce ze oddziałami niemieckimi zostały ewakuowane do Wielkiej Brytanii. Brały one następnie udział w obronie wschodnich wybrzeży Szkocji.

W Wielkiej Brytanii w październiku 1941 roku powstała 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa. Jej dowódcą został gen. Stanisław Sosabowski. Brała ona udział w największej w czasie II wojny światowej operacji powietrzno-desantowej pod kryptonimem "Market-Garden", w rejonie Arnhem i Driel w Holandii w dniach od 17 do 26 września 1944 roku.

W 1942 roku w Wielkiej Brytanii powstała także 1 Dywizja Pancerna pod dowództwem gen. Stanisława Maczka. Rozwinęła się z Brygady Kawalerii Pancernej. Brygada ta odniosła wiele sukcesów, w drugiej połowie 1944 roku, kiedy to armie alianckie poczęły odnosić wiele sukcesów na froncie zachodnim. Po walkach w lipcu 1944 roku w Normandii oraz po sierpniowym zwycięstwie aliantów pod Falaise, nastąpiło wyzwolenie centralnej Francji. 15 sierpnia wojska anglo-amerykańskie wylądowały w południowej Francji, wyzwalając kolejno Paryż (26 sierpnia), a potem Brukselę (2 września). W połowie września armie sprzymierzone brały także udział w walkach na granicy holenderskiej i francusko-niemieckiej. Pomagały im w tamtejszych bojach także polskie jednostki. To właśnie 1 Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka brała udział w inwazji na Normandię, walczyła następnie pod Caen, w sierpniu w bitwie pod Falaise, w we wrześniu tegoż roku wyzwoliła Gandawę, Bredę i Axel. W desancie alianckim pod Arhem wzięła udział także 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa pod dowództwem gen. Stanisława Sosabowskiego. 6 maja 1945 roku dotarła ona do Wilhelshaven w Niemczech.


Dywizja gen. S. Maczka zapisała się jeszcze w dziejach walki aliantów z resztkami oddziałów hitlerowskich Niemiec. Toczyła ona bowiem boje w północnej Holandii, podczas gdy II Korpus gen. W. Andresa uczestniczył w zwycięskich bojach pod Bolonią.

W początkach 1944 roku II Korpus gen. W. Andersa został przerzucony z Egiptu do Włoch, gdzie walczył w składzie 8 armii brytyjskiej. W kwietniu tegoż roku wziął on udział w trzeciej fazie bitwy o Monte Cassino (był to grzbiet górski i klasztor, który stanowił kluczowy punkt umocnień niemieckiej "linii Gustawa", jego przełamanie umożliwiłoby aliantom marsz na Rzym). 12 maja 1944 roku rozpoczęło się ostatnie natarcie na klasztor, przeprowadzone przez 5 armię USA oraz 8 armię brytyjską, w składzie której walczył II Korpus. Po sześciu dniach zagorzałej i ciężkiej walki oddziały polskie zdobyły górę, klasztor i sąsiednie wzgórza, dokonując tym samym wyłomu w "linii Gustawa". Ogólnie w bitwie o Monte Cassino poległo 860 żołnierzy i oficerów polskich, a prawie 3 tysiące poniosło rany. Następnie polskie formacje we Włoszech dotarły do Ankony i zajęły ją w lipcu 1944 roku. W sierpniu zdobyły także Fano, a następnie Pesaro. W kwietniu 1945 roku, w ramach ofensywy wznowionej przez aliantów, oddziały polskie zajęły Bolonię. Biorący udział w tej kampanii II Korpus liczył początkowo dwie dywizje piechoty, brygadę pancerną, samodzielna grupę artylerii i kilka mniejszych jednostek. Jego stan osobowy stale się jednak powiększał, głównie z powodu Polaków wstępujących w jej szeregi, którzy byli uciekinierami z armii niemieckiej (zostali do niej wcieleni przymusowo ze Śląska, Wielkopolski i Pomorza, a więc z terenów włączonych do Rzeszy). To właśnie dzięki nim utworzono trzecie brygady w obu dywizjach piechoty, zorganizowano kilka pułków artylerii ciężkiej, rozwinięto 2 Brygadę Pancerną w 2 Warszawską Dywizję Pancerną oraz sformułowano nową 14 Wielkopolską Brygadę Pancerną. W rezultacie II Korpus pod koniec kampanii liczył prawie 100 tysięcy osób.

W dniu 26 lutego 1945 roku gen. W. Andres na mocy postawienia gen. Bora - Komorowskiego miał pełnić obowiązki Naczelnego Wodza. Nominacja ta bardzo niezadowoliła Anglików. Kilka dni wcześniej, W. Andres na znak protestu przeciw postanowieniem konferencji w Jałcie, wystąpił z wnioskiem o wycofanie II Korpus z frontu włoskiego. Wtedy to właśnie premier Wielkiej Brytanii - Winston Churchill miał powiedzieć: "Mamy dzisiaj dosyć wojska i waszej pomocy nie potrzebujemy. Może pan swoje dywizje zabrać. Obejdziemy się bez nich".

SIŁY POWIETRZNE.

Polskie Dywizjony Lotnicze powstały w 1940 roku w Wielkiej Brytanii. Dowodzili nimi między innymi: dywizjon 302 pułkownik Muller, dywizjon 303 major Krasnodębski. Dywizjony myśliwskie 302 i 3030 wzięły udział w bitwie o Anglię, począwszy od 31 sierpnia 1940 roku. W sumie Polacy zestrzelili wówczas 203 samoloty niemieckie, tracąc sami 38 pilotów. Ogółem polscy lotnicy dokonali ponad 10% wszystkich niemieckich strat. Pod koniec działań wojennych w 1945 roku polskie dywizjony lotnicze składały się w 15 dywizjonów (w tym także bombowych).

MARYNARKA.

Postawę polskiej marynarki wojennej stanowiły trzy niszczyciel "Grom", "Burza" i "Błyskawica", które zostały skierowane do Anglii bezpośrednio przed wojną oraz 2 okręty podwodne, które tam dołączyły. Niektóre z tych jednostek wzięły udział w kampanii norweskiej. Polska flota wojenna zostaw trakcie wojny dość znacznie rozbudowana. Łącznie liczyła 44 okręty nadwodne i 8 podwodnych. Okręty polskie odniosły także wiele sukcesów w bitwie o Atlantyk oraz w walkach na Morzu Śródziemnym i Północnym. Brały między innymi udział w zatopieniu pancernika "Bismarck" w 1941 roku, a także w ochronie konwojów, zwalczaniu niemieckich okrętów podwodnych i w szeregu działań desantowych.

JEDNOSTKI POLSKIE W NAJAWAŻNIEJSZYCH BITWACH FRONTU ZACHODNIEGO.

Narvik - od 17 do 28 maja 1940 roku - 1 Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich (gen. Z. Szyszko-Bohusz).

Lagarde - od 17 do 18 czerwca 1940 roku - 10 Dywizja Grenadierów (gen. B. Duch).

AL.-Ghazala - od 14 do 17 grudnia 1941 roku - 1 Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich (gen. S. Kopański).

Tobruk - od 19 sierpnia do 12 grudnia 1941 roku - 1 Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich (gen. S. Kopański).

Monte Cassino - od 11 do 18 maja 1944 roku - 2 Korpus Polski (gen. W. Anders).

Falaise - od 7 do 22 sierpnia 1944 roku - 1 Dywizja Pancerna (gen. S. Maczek).

Arhem - od 17 do 26 września 1944 roku - 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa (gen. S. Sosabowski).

Bolonia - od 9 do 21 kwietnia 1945 roku - 2 Korpus Polski (gen. Z. Szyszko-Bohusz).

FRONT POŁUDNIOWY.

Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich powstała we francuskiej Syrii w w1940 roku. Jej dowódcą został gen. Stanisław Kopański. Samodzielna Brygada Karpacka w Syrii, po przekazaniu wojsk francuskich na Bliskim Wschodzie pod rozkazy władzy rządu w Vichy, odmówiła złożenia broni i przeszła do Palestyny pod rozkazy brytyjskie. Wydarzenie to miało miejsce dnia 2 lipca 1940 roku. Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich brała udział w walkach w południowej Afryce, od 18 października 1941 roku uczestniczyła w obronie Tobruku oraz pod El-Ghazalą (kampania egipsko-libijska). Od lutego 1942 roku ponownie w Palestynie, a następnie w skaldzie 2 Korpusu Polskiego.

II Korpus Polski powstał w Iraku w 1942 roku. Jego dowódcą został gen. W. Anders. II Korpus został wydzielony z Armii Polskiej na Wschodzie, która powstałą między innymi z połączenia Armii Polskiej w ZSRR (zwanej potocznie Armia Andersa) i Brygada Strzelców Karpackich. Na Bliskim Wschodzie służył w latach 1942-1943. We wrześniu 1942 roku gen. W. Andres rozpoczął w rejonie Kirkut-Mosul w Iraku formowanie Armii Polskiej na Wschodzie, która wkrótce została przemianowana na II Korpus Polski. W jej skład wchodziła: 3. Dywizja Strzelców Karpackich i przebywające w tragicznym stanie z Iranu i ZSRR oddziały 5 i 6 Dywizji Piechoty. Przekształcono je w 2 brygady: wileńską i lwowską. Zostały one wkrótce połączone w jedną - 5 Dywizję Piechoty, która dowodził gen. Zygmunt Szyszko-Bohusz. Szefem sztabu II Korpus gen W. Andersa został gen. Bronisław Rakowski.

To właśnie w II Korpusie gen. W. Andersa znalazła się grupa dawnych przywódców sanacyjnych, wśród których (i także u samego W. Andresa) zaczęła narastać krytyka wobec polityki prowadzonej prze W. Sikorskiego (w głównej mierze spowodowana jego zbytnią, jak to określano ugodową strategia wobec ZSRR). Sytuacja ta skłoniła premia W. Sikorskiego do wizyty, jaką złożył on w połowie maja 1943 roku na Bliskim Wschodzie. Za oficjalny powód przyjazdu podano podróż inspekcyjną.

FRONT WSCHODNI.

W chwili ataku Niemiec na ZSRR dnia 22 czerwca 1941 roku grupa oficerów, ocalałych spośród grona około 15 tysięcy, którzy na rozkaz J. Stalina zostali rozstrzelani, na czele z ppłk Zygmuntem Berlingiem, zwróciła się do rządu ZSRR z prośba o umożliwienie jej współdziałania z Armia Czerwona. Grupa ta uważała, że jedynie drogą współpracy ze Związkiem Radzieckim istnieje możliwość wyzwolenia narodu polskiego spod niemieckiej okupacji. Grupa ta w pełni świadoma zbrodni radzieckich popełnionych na polskich żołnierzach zdecydowała się ofiarować swe usługi na rzecz Moskwy. Już w lipcu 1941 roku uruchomiono w Moskwie rozgłośnię radiową im. Tadeusza Kościuszki. Audycje radiowe tejże rozgłośni wzywały do podjęcia natychmiastowej walki z Niemcami. Oczywiście nie było w nich żadnej informacji o odbudowie państwa polskiego. Kiedy armia Andersa szykowała się do wyjazdu do Iranu, odmówiła tego grupa oficerów, właśnie na czele z ppłk Zygmuntem Berlingiem. J. Stalin przygotowywał tą grupę na wypadek wznowienia rekrutacji wojskowej Polaków, która teraz miała być ściśle kontrolowana przez Kreml. Zygmunt Berling i stworzona przez niego niebawem armia, była powiązana z Związkiem Patriotów Polskich. Komitet Organizacyjny tej grupy powstał w Moskwie w lutym 1943 roku. Dnia 1 marca tegoż roku wydała on I numer swego pisma, pod tytułem :Wolna Polska". Zapowiedziano w nim powstanie wolnej Polskie, która byłaby połączona braterskimi stosunkami i ZSRR. Zapowiedziano w nim także walkę z, jak to określono "emigracyjnymi szańcami". Trzy dni później wydawane we Lwowie przez Wandę Wasilewską, "Nowe Widnokręgi" rzuciły hasło tworzenia przez Polaków w ZSRR własnych jednostek wojskowych. Do czołowych organizatorów Związku Patriotów Polskich należeli: Wanda Wasilewska, Alfred Lampe, Roman Zambrowski, Aleksander Zawadzki oraz płk Zygmunt Berling.

ZPP bardzo długo zabiegała o stworzenie polskiej jednostki wojskowej. Dnia 8 maja 1943 roku rząd radziecki wydała oficjalna zgodę na formowanie 1. Dywizji im. Tadeusza Kościuszki. Na jej czele stanął płk Zygmunt Berling. Włodzimierz Sokorski objął stanowisko zastępcy do spraw politycznych (na wzór w Armii Czerwonej). Dywizja poczęła się tworzyć w Sielcach nad Oka. Tu właśnie napływały masowe fale ochotników z całego niemal ZSRR. Już po miesiącu od daty tworzenia, Dywizja liczyła 6 tysięcy osób, a w lipcu 1943 roku aż 16 tysięcy. Byli to zazwyczaj ludzie, którzy służbę w tej jednostce utożsamiali z poprawą swego dotychczasowego położenia. Byli to w swej olbrzymiej większości polscy chłopi z Kresów. Oczywiście tworzący jednostkę oficerowie, stosowali zręczną, i jak się okazało skuteczną propagandę. Nie używali pojęć bolszewizm, kolektywizacja, które miały dla większości ochotników dość negatywne skojarzenia, lecz posługiwali się takimi hasłami, jak: demokracja, patriotyzm i religia - które jednak interpretowali zupełnie inaczej. Wśród członków 1 Dywizji im. T. Kościuszki znalazła się także spora liczba Żydów, Ukraińców i Białorusinów. Ich w przeciwieństwie do Armii Andersa - dopuszczono do poboru. Ochotnicy ci byli podawani operacji "prania mózgu" przez specjalnych radzieckich "politruków", czyli oficerów politycznych. Sprzęt i broń i umundurowanie miała dostarczyć strona radziecka. Pojawił się natomiast problem z kadra dowódczą - oficerską. Większość polskich oficerów został wymordowana, ci zaś co przeżyli ewakuowali się wraz z armią Andersa. Dlatego też większość stanowisk dowódczych objęli radzieccy oficerowie. Musztra, salutowanie było także radzieckie. Już w sierpniu 1943 roku Związek patriotów Polskich uzyskał zgodę na formowanie dalszych jednostek. Były to: 2. Dywizja im. Henryka Dąbrowskiego, 1. Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte, pułk lotniczy "Warszawa" oraz batalion kobiecy. Oczywiście nazwy tych jednostek były specjalnie tak dobrane, aby z jednej strony ukryć prawdziwe zamierzenia ich twórców, z drugiej zaś, aby pozyskać szerokie grono osób - odwołując się do ich uczuć patriotycznych. Dowódca Korpusu został mianowany przez samego J. Stalina generałem - Zygmunt Berling, a jego zastępcami zostali: gen. Aleksander Zawadzki i gen. Karol Świerczewski.

Latem 1944 roku na Ukrainie powstała 1 Armia Wojska Polskiego. Jej dowódcą została gen. Zygmunt Berling Wzięła ona udział w walkach na ziemiach polskich - miedzy innymi w wyzwalaniu Warszawy, a także w bojach na Pomorzu oraz w operacji berlińskiej i zdobyciu Berlina.

2 Armia Wojska Polskiego powstała na terenie Polski w II połowie 1944 roku. Jej dowódcą został gen. Karol Świerczewski. W 1945 roku wzięła udział w walkach na ziemiach niemieckich (tzw. operacja łużycka) i w walkach na ziemiach czeskich (tzw. operacja praska).

Po wejściu do Polski oddziałów Armii Czerwonej i 1 Armii Polskiej, doszło do utworzenia Ludowego Wojska Polskiego. Utworzyły je działająca w Kraju Armia Ludowa i 1 Armia Polska. Na czele LWP stanął generał Michał Rola- Żymierski.

Armia Polska w ZSRR powstała pod koniec 1941 roku. Jej dowódcą został gen. Władysław Anders. Wskutek nacisków J. Stalina został ewakuowana w marcu i sierpniu 1942 roku do Iraku, gdzie weszła w skład Armii Polskiej na Wschodzie.

Podsianie dnia 21 lipca 1941 roku układu Sikorski-Majski zapoczątkowało nową współpracę polsko- radziecką.6 sierpnia 1941 roku rząd RP w Londynie mianował, w porozumieniu z Kremlem, generała Władysława Andresa na stanowisko dowódcy tworzącej się w ZSRR armii polskiej. Kilka dni później, tj. 14 sierpnia 1941 roku podpisano, tym razem w Moskwie, polsko-radziecka umowę woskową o organizowaniu na terenie ZSRR armii polskiej. Ustalono, iż będzie ona stanowić część Polskich Sił Zbrojnych. Pod względem operacyjnym miała podlegać Naczelnemu Dowództwu ZSRR, zaś pod względem organizacyjnym i personalnymi miała podlegać Naczelnemu Wodzowi Polskich Sił Zbrojnych. Umundurowanie, uzbrojenie i całkowite niemal wyposażenia armii miało być dostarczone przez ZSRR z jego zasobów rządowych lub przez emigracyjny rząd polski w ramach współpracy i pomocy amerykańskiej. Armia polska, tworzona na terenie ZSRR miała składać się wyłącznie się z jednostek lądowych. Zaciąg miął być dobrowolny. Mieli być do niej przyjmowani obywatele polscy, przebywający na terenie państwa radzieckiego. Mimo dość jasnych wydawałoby się przepisów, okazało się, iż organizacja tej armii nie był wcale taka prosta.. Nie wiadomo było przede wszystkim, gdzie i ilu Polaków znajduje się w ZSRR.. Strona radziecka podawała zaniżoną liczę polskich obywateli przebywających na ich terenie. Dopiero wydana przez nich amnestia spowodowała, iż dziesiątki tysięcy Polaków, którzy opuszczali teraz więzienia, łagry i miejsca zsyłki, podróżowało w celu odnalezienia polskich palcówek. Bardzo często władze więzienne, zwalniające Polaków, nie chciały ich dokładnie poinformować,, gdzie tworzy się polska armia. Pierwsze posiedzenie polsko-radzieckiej komisji z dnia 16 sierpnia 1941 roku, ustaliło iż zostaną stworzone dwie dywizje polskie i pułk zapasowy w liczbie 30 tysięcy żołnierzy. Na siedzibę sztabu nowej armii wytypowania Buzułuk koło Kujbyszewa. 5 Dywizja Pancerna miała się tworzyć w Tatiszczewie koło Saratowa, a 6 Dywizja Pancerna i pułk zapasowy z Tockoje koło Buzułuka. Do tych trzech wyżej wymienionych miejsc nadciągały z różnych stron ZSRR całe rodziny, dzieci, starcy i kobiety.

Polskie instytucje w Rosji, niepokoił fakt, iż do tworzonej armii polskiej, nie zgłaszają się polscy oficerowie- więźniowie Kozielska, Starobielska i Ostaszkowa. Nie wiedzieli oni jeszcze (publiczna wiadomości w tej sprawie ukaże się w kwietniu 1943 roku), że zostali oni zamordowani przez funkcjonariuszy NKWD ZSRR. Sprawę poszukiwań zaginionych oficerów opisał w swej książce Józef Czapski ("Na nieludzkiej ziemi"). To właśnie on z ramienia dowództwa armii polskiej i ambasady RP zajął się ich poszukiwaniem.

Rząd radziecki nie śpieszył się z wyposażeniem oddziałów polskich w sprzęt i żywność. Alianci zachodni zaś postanowili, iż pomoc ta zostanie najpierw dostarczona dla rządu ZSRR, który ją wydzieli i przekaże polskim oddziałom. Dwuznaczność stanowisk zachodnich sojuszników, jak i samego J. Stalina doprowadziła do tego, iż sam W. Sikorski apelował do Winstona Churchilla (premiera Wielkiej Brytanii) o jasne sprecyzowanie zakresu pomocy brytyjskiej. W tym samym czasie Wielka Brytania przygotowywała się do umocnienia swojej pozycji na Bliskim Wschodzie. Dlatego też mister spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii - Anthony Eden zaproponował Iwanowi Majskiemu ewakuację części armii polskiej na południe. Uważał, iż skoro rząd radziecki nie jest w stanie ich uzbroić, to należy wysłać ich do Persji. W tym czasie zesłańcy polscy głodowali i ginęli.

Władysław Sikorski przybył do Moskwy dnia 30 listopada 1941 roku, a 3 grudnia spotkał się z samym J. Stalinem. Na rozmowach byli obecni także W. Anders i W. Mołotow. J. Stalin obiecał poprawę zaopatrzenia dla polskiej armii. Uzgodniono też, iż armia polska będzie liczyć 96 tysięcy żołnierzy i 30 tysięcy osób z formacji pomocniczych. J. Stalin zgodził się także na ewakuacje do Anglii 25 tysięcy żołnierzy. Przygotowywania do wystąpienia polskiej armii na froncie stale się opóźniały. Nadal brak było broni. Mimo wielkich trudności rozbudowa armii Andersa trwał nadal. W październiku 1941 roku armia ta liczyła około 42 tysiąca osób, a w lutym 1942 roku już 75 tysięcy. W latach 1941-1942 dywizjami polskimi w ZSRR dowodzili: 5 dywizja - gen. Boruta-Spiechowicz; 6 dywizja- gen. Kraszewicz-Tokarzewski; 7 dywizja - gen. Okulicki; 8 dywizja - gen. Rakowski; 9 dywizja - płk Bolesławicz; 10 dywizja - płk Schmidt.

10 marca 1942 roku gen. Anders został powiadomiony, iż szef zaopatrzenia Armii Czerwonej zmniejsza ilość racji żywnościowych dla wojska polskiego z 70 tysięcy do 26 tysięcy porcji. Oznaczało to po prostu głód dla żołnierzy. Po dłuższych rozmowach i naciskach W. Andersa, Stalin zgodził się podnieść liczbę racji dla armii polskiej do 44 tysięcy oraz zgodził się na ewakuację reszty, czyli około 30 tysięcy wojska. Pierwsza ewakuacja został przeprowadzano już w marcu 1942 roku, druga w sierpniu tegoż roku.