Młodopolskie nastroje i ich przejaw w poezji, prozie i sztuce.

Termin "Młoda Polska", przyjęty jako nazwa epoki, która nastąpiła po pozytywizmie, wydaje sie najtrafniejszy, najlepiej przylegajacy do zespołu zjawisk artystycznych, a także kulturalno-społecznych, które wystąpiły na naszych terenach na przłomie XIX i XX wieku. Nazwa ta wiąże się bezpośrednio z analogicznymi terminami występującymi w innych krajach Europy: Młode Niemcy, Młoda Skandynawia.Określenie "Młoda Polska" zostało użyte po raz pierwszy jako tytuł cyklu artykułow Artura Górskiego, ogłoszonych w krakowskim "Życiu" w 1998 r. Obok terminu "Młoda Polska" występują też, w odniesieniu do omawianej epoki, określenia: "neoromantyzm" i "modernizm".Nazwa "neoromantyzm" wskazuje na związek nowej epoki z romantyzmem.Istotnie, w dziełach niektórych pisarzy (Wyspiański, Żeromski)wyraźne jest piętno tradycji romantycznej, zarówno w pojmowaniu sztuki i artysty, jak też w nawiązywaniu do ideałów niepodległościowych."Modernizm" oznacza awangardowość, nowoczesność. Nazwa ta sugeruje więc oderwanie od aktualnych ideałow i tendencji, poszukiwanie nowych treści i nowych środków wyrazu w sztuce.

Daty określające granice epok nie stanowią jakiejś nieprzekraczalnej granicy.Okres Młodej Polski mieści się w zasadzie w 1890-1918.Data początkowa jest całkowicie umowna, gdyż nie wiążą się z nią żadne ważniejsze wydarzenia.Mimo jednak tego, że w końcu wieku XIX ukazywały się jeszcze najwybitniejsze dzieła pozytywizmu ("Lalka"-1890, "Nad Niemnem" i "Cham"-1888, "Pan Wołodyjowski"-1888, "Faraon"-1890) wyraźne były już symptomy rozczarowania do ideałow tej epoki.Jednocześnie od roku 1887 wychodziło w Warszawie pod redakcją Zenona Przesmyckiego- Miriama pismo "Życie", które przyniosło powiew modernizmu z Zachodu, prezentowało utwory poetów zapowiadających nową epokę.Przełom antypozytywistyczny notowany jest już w latach osiemdziesiątych XIX wieku.Występujące wówczas symptomy światowego kryzysu ekonomicznego spowodowały zachwianie wiary w ideały, które się nie sprawdziły.

Przełomowe daty okresu Młodej Polski stanowią wydarzenia artystyczne lub historyczne, które wpłynęły na istotny sposób na świadomość literacką i społeczną.I tak w roku 1901 wystawione zostało "Wesele", podejmujące rozrachunek z niektórymi postawami pokolenia; rok 1905 wykazał, że obojętność społeczna literatury, jaką głosili moderniści jest niemożliwy, gdyż nastawienie wyłącznie estetyczne stawia sztukę na marginesie życia; rok 1914 - wybuch I wojny światowej - potwierdził koniec epoki stabilizacji i spokoju.Jednak ustalenie daty końcowej okresu na rok 1918 podkreśla wyzwolenie się literatury z serwitutów narodowych przez fakt odzyskania niepodległości.

Przełom wieku na zachodzie Europy przyniósł nastroje zagrożenia, niepokoju i pesymizmu.Młode pokolenia końca wieku XIX czuło sie zawiedzione.Ideały poprzedniej epoki doprowadziły do przerostu w sferze materialnej, utrwalenia sie pozycji mieszczaństwa z jego płytkimi ograniczonymi dążeniami i konserwatyzmem.Jednym więc z przejawów nowej epoki jest bunt przeciw zastanemu światu i jego obyczajowości.Artyści demonstrowali przeciwko postawom filisterskim, obłudzie, głosząc bezwzględny kult sztuki, która nie miała być ani tendencyjna i umoralniająca, ani użyteczna i demokratyczna.Prowokowali też często opinię publiczną stylem życia, swobodą obyczajową, nawet strojem.Wyrażała się w tym chęć ucieczki od zmaterializowanego świata burżuazji w krainę czystego piękna.

Opozycja w stosunku do racjonalistycznie pojmowanego świata i scjentystycznej myśli pozytywizmu znalazła wyraz w filozofii reprezentowanej przez Niemca Fryderyka Nietzschego, pochodzącego z polskiej rodziny Nickich i Francuza Henri Bergsona.Nietzsche w znacznym stopniu nawiązywał do irracjonalistycznej mistyki i metafizyki mrocznego, pozytywistycznego filozofa wczesnej doby - Artura Schopenhauera, który wyrażał pogardę dla świata i ludzi, będących przedmiotami wśród przedmiotów, zawsze działającymi egoistycznie.Filozofia schyłku XIX wieku odbijała niepokoje i obawy człowieka tego okresu.Odwracała się od racjonalistycznego pozytywizmu.Poszukiwała odpowiedzi na pytania egzystencjalne w instynktach i intuicji człowieka.

Nastroje epoki oddaje termin, którym się ją określa - 'fin de siecle', czyli koniec wieku.Mówi on o schyłkowości, przeczuciu kresu pewnej formacji kulturowej, o nadchodzących zmianach obyczajowych i społecznych.Nastroje tej epoki wyrażane są też przez określenie dekadentyzm(schyłek, niemoc).Zarówno w literaturze, jak i w życiu dawały się zaobserwować nastroje zwątpienia w postęp, w możliwości rozwiązania społecznych i moralnych problemów ludzi. Poczucie zagrożenia i kryzys wartości przejawiały się w melancholii, smutku, tęsknocie za nieznanym i niewiadomym, w rozbudzeniu erotyki będącej swoistym lekiem na cierpienie.

Złożoność i różnorodność artystyczna omawianej epoki wyraziła się m.in. w wielości kierunków artystycznych, występujących w literaturze i sztukach plastycznych.

SYMBOLIZM znalazł wyraz w poezji i dramacie, a nawet w malarstwie(np.Jacka Malczewskiego).Elementy symbolizmu można równiez zauważyć w niektórych powieściach(np.'rozdarta sosna' w "Ludziach bezdomnych").Przeciwstawiał się on realizmowi i naturalizmowi, a także poezji opisowej.W miejsce bezpośredniej wypowiedzi lirycznej wprowadzał określenie stanu psychicznego lub uczucia przez obraz czy uosobienie pojęć(przedstawienie śmierci, duszy i.t.p. jako postaci). Obrazy te siłą rzeczy były niejednoznaczne, odwoływały się do emocji i wyobraźni.

IMPRESJONIZM najpełniej wyrażał się w malarstwie, lecz i w literaturze - w poezji i w prozie - znalazł swe odbicie.Slowo 'impresja' (wrażenie) zapowiada subiektywność obrazu świata przekazywana przez impresjonistów.Były to wrażenia przelotne, zmieniające się pod wpływem światła i nastroju patrzącego;wrażenia niepowtarzalne, niezwykłe.Wygląd rzeczy, postaci, także rysunek psychologiczny postaci był mniej istotny niż wrażenie, które wywołał.

NATURALIZM wiązał się bardziej z okresem realizmu;odpowiadał "naukowemu" obrazowi świata.Jednak metoda naturalistyczna - poszukiwanie tematów na peryferiach życia, pasja w atakowaniu obyczajowości i stosunków we współczesnym społeczeństwie - okazała się długotrwała. W Polsce naturalizm zaznaczył swą obecność w dramacie(Gabriela Zapolska) i w powieści, jednak raczej w postaci scen, sposobu obrazowaniam, mniej jako koncepcja artystyczna(u Stefana Żeromskiego, Władysława Stanisława Reymonta).

Pod koniec okresu wystąpił w literaturze Młodej Polski EKSPRESJONIZM, przejawiający się w wyrazistości przedstawonych przeżyć i jaskrawych środkach wyrazu.Prąd ten w pełni uwidocznił się po roku 1928.

Charakterystycznym kierunkiem na przełomie wieków była SECESJA.Zaznaczyła się ona głównie szczególnie w plastyce, ale i w literaturze widoczne są jej wpływy.Secesja odcinała się od akademizmu w sztuce, tzn.naśladowania stylów dawnych.Miała być stylem odpowiadającym postulatom nowej epoki, a więc nie wyrosłym z tradycji, ale w pewnym sensie sztucznym, wymyślonym.

Na sztukę i architekturę polską wywarł wpły także folklor, szczególnie góralski. Wykształcił się wówczas w budownictwie charakterystyczny "styl zakopiański", którego twórcą był Stanisław Witkiewicz.

Tendencje literackie przełomu XIX i XXw. najpełniej wyraziły się w poezji.Utwory poetyckie odzwierciedlały kryzys wartości i dekadentyzm.One też przejawiały charakterystyczną dla epoki ekspresję symboliczną.Na poezji tego okresu - szczególnie francuskiej - zaciążyły wpływy postromantycznego poety francuskiego Charles'a Baudelair'a, który, tak jak naturaliści, obnażał ponure i brutalne strony życia.W wierszach Baudelair'a znajdowały odbicie: lęk przed śmiercią, nicością, rozkładem oraz desperackie rozważanie zagadki bytu. Szczególne znaczenie w poezji francuskiej ma Jean Arthur Rimbaud.Tworzył on wiersze, które wywarły wpływ na wielu późniejszych poetów.Rimbaud chciał w poezji dosięgnąć rzeczywistości, nie dającej się wyrazić inaczej ani w pełni poznać.

Twórczość artystyczna w Polsce rozwijała się pod wpływem kultury Zachodu i dążenia artystów miały charakter ogólnoeuropejski.Liryka była w omawianym okresie rodzajem dominującym.Występowała nie tylko w tradycyjnych formach poetyckich, lecz również przenikała do prozy i dramatu.Sztuka poetycka tego czasu to przede wszystkim sztuka słowa, poszukiwanie form kunsztownych i ozdobnych.Poeci przywiązywali dużą wagę do rytmu wiersza i melodii słów. Wyrazy dźwiękonaśladowcze miały nadawać wierszowi melodię współbrzmiącą z nastrojem (Leopold Staff "O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny"). Były to na ogół nastroje dekadenckie, pesymistyczne, wyrażające wspomniane juz powyżej lęki epoki - zwątpienie, rozpacz.Od przerażającej, płaskiej rzeczywitości uciekali poeci w świat czystego piękna.Było to zafascynowanie Orientem (Nirvana) i przyrodą, zwłaszcza tatrzańską.Te właśnie tony szczególnie wyraźne są w wierszach Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Swego rodzaju syntezą obsesji dekadenckich jest jego wiersz "Koniec wieku XIX". Podmiot liryczny tego wiersza jest człowiekiem zagubionym i słabym.Przytłacza go świat, o którym pozornie wie wszystko, ale któremu nie jest w stanie się przeciwstawić. Uwolnienie od nastrojów dekadenckih odnajdujemy w lirykach tatrzańskich, urzekających muzycznością wiersza i plastycznością obrazu ("Anioł Pański", "Melodia mgieł nocnych").Znaczną część twórczości
Tetmajera stanowią erotyki.Milość jest w nich przedstawiona jako najwyższa ekstaza, ale jednocześnie cierpienie i walka płci.
Obok nurtu impresjonistyczno-symbolicznego w poezji młodopolskiej obserwujemy też występowanie tendencji parnasistowskich.Wyrażaja się one w sięganiu do wzorów klasycznych oraz form, np.sonetu.Najbardziej 'klasyczny' spośród poetów Młodej Polski był Leopold Staff.Klasycyzm Staffa polegał głównie na uchwyceniu harmonii między człowiekiem i światem, równowadze i spokoju.Wiersze z pierwszego okresu twórczości poety były w tonie dekadenckiego smutku i bezradności ("Deszcz jesienny").Z czasem w poetyckiej osobowości Staffa zwycięża umiarkowana radość, pogodna ugoda ze światem.

Przemianie podlegał też stosunek do świata Jana Kasprowicza.Wiersze jego z pierwszego okresu twórczości, utrzymane w tonie protestu społecznego, ukazywały niedolę wsi. W następnym okresie poeta zbliżył się do symbolizmu.Sonety z cyklu "Krzak dzikiej rózy" są najdoskonalszym w polskiej literaturze przejawem tego kierunku.W ostatnim okresie życia i twórczości przyjął wolną od buntu postawę franciszkańskiej afirmacji życia. "Księga ubogich" - w filozofii i poetyce nawiązująca do postawy i sposobu myślenia człowieka prostego - wyraża ugodę ze światem i radość codziennego, spokojnego bytowania.

Poezja Młodej Polski przekazywała sposób emocjonalnego reagowania na rzeczywistość, mówienia o niej tonem wzniosłym, metaforycznym, w utworach pełnych niedomówień i symboli.Obok akcentów dekadenckich, parnasistowskich, franciszkańskich, obecne w niej były tony rewolucyjne, narodowo-społeczne.Szczególna dbałość o formę doprowadziła do ukształtowania się takich konstrukcji jak: wiersz wolny, toniczny, sylabotoniczny.Utwory poetyckie odznaczały się plastycznością i muzycznością, dzięki rytmice a także wyszukanym rymom.

W okresie modernizmu, obok poezji, uprzywilejowaną pozycję zajmował dramat. Na jego rozwój znaczny wpływ wywarł twórca dramatu muzycznego - Ryszard Wagner.Jego opery, których tematy zaczerpnął z mitologii germańskiej("Pierścień Nibelunga", "Lohengrin")były oparte na koncepcji sztuki synkretycznej, łączącej elementy literatury, muzyki, plastyki.

Dramat modernistyczny rozwijał się równolegle w dwóch nurtach: naturalistycznym i symbolistycznym.Pierwszy z nich reprezentowany jest przez utwory obyczajowo-psychologiczne, np. Antona Czechowa, Henrika Ibsena, Gerharta Hauptmanna.Utwóry te charakteryzują się realistycznym obrazem świata, w którym na czoło wysuwa się konflikt psychologiczny lub społeczny. Dramat symbolistyczny reprezentuje belgijski pisarz Maurice Maeterlinck.Problemy losu człowieka uosabiają postacie ludzi zagubionych, opanowanych lękiem przed śmiercią. Równie bujnie jak poezja rozwijał się w epoce Młodej Polski dramat.Teatr, któremu przypisywano doniosłą rolę jako świątyni sztuki, przeżywał wówczas swój 'złoty wiek'.Wskrzeszano w nim wielki repertuar romantyczny(słynna inscenizacja "Dziadów" Mickiewicza w Krakowie), grywano współczesne dramaty Maeterlincka, Strindberga, Ibsena, Hauptmanna oraz polskich pisarzy. Najwybitniejszym twórcą epoki pozostaje Stanisław Wyspiański.Jego utwory mieszczą się w szeroko rozumianym nurcie dramatu symbolicznego.Stanisław Wyspiański wprowadził do kultury polskiej pojęcie 'teatru ogromnego', którego koncepcja zapoczątkowała w Polsce wielką reformę teatru.
W swej wizji teatru i sztuki scenicznej nawiązywał Wyspiański do tradycji dramatu romantycznego, a także klasycznego.Widział teatr jako syntezę sztuki(był w tym kontynuatorem Wagnera):muzyki, plastyki i literatury.Toteż jako twórca chciał być zarówno autorem, reżyserem i scenografem. Dramaty Wyspiańskiego rozgrywają się współcześnie, sięgają do historii, bądź też stanowią przetworzenie greckich mitów.Najbardziej znaczącym dziełem Wyspiańskiego jest "Wesele".Utwór ten oparty na weselu poety Lucjana Rydla i chłopki z Bronowic - jest rozprawą z polskim społeczeństwem, jego mitologią, pamięcią historycną, zdolnością do czynu.Dramat budową przypomina szopkę krakowską.Postacie parami, bądź w niewielkich grupach, wychodzą przed publiczność, nie przerywając swych rozmów, podczas gdy w tle rozbrzmiewa huczne wesele. Wystrój sceny wskazuje na środowiskowe uwarunkowania sytuacji: krakowska skrzynia należy do posagu Gospodynii, obrazy i szable to rekwizyty związane z klasą szlachecko-inteligencką, z której wywodzi się Gospodarz.Jesienny sad za oknem i słomiany chochoł mają juz znaczenie symboliczne.Akcja sztuki, zamknięta w trzech aktach, również ma początek realistyczny, a potem stopniowo wprowadza widza w atmosferę symboliki."Wesele" jest dramatem wielowarstwowym, który wciąż odczytywać można na nowo, odnajdując w nim coraz to nowe motywy. Nurt naturalistyczny w dramaturgii Młodej Polski zaznaczył się w twórczości Gabieli Zapolskiej. W swych dramatach o wyraźnie zarysowanej, wartkiej akcji, postaciach wyrastających z konkretnego środowiska społecznego("Moralność Pani Dulskiej"), demonstrowała ona obłudę świata mieszczańskigo i śmieszności ludzkie.

Proza omawianego okresu pozostawała pod znacznym wpływem naturalizmu.Obok znanych utworów Emila Zoli i Guy de Maupassanta powstawały monumentalne cykle powieściowe o charakterze psychologicznym bądź środowiskowo-rodzinnym.Dzieje jednostki bądź rodziny były tu ukazane na szerokim tle obyczajowo społecznym.Od początku XX wieku jendak intensywnie rozwijała się powieść psychologiczna, skupiająca się na analizie, niekiedy drobiazgowej, świata wewnętrznego człowieka oddzielonego od zewnętrznych, obyczajowo-społecznych uwarunkowań.Powodowało to rozbicie spójności kompozycyjnej utworów, położenie nacisku na opisy stanów wewnętrznych i analizy przezyć (Marcel Proust "W poszukiwaniu straconego czasu".). Proza Młodej Polski, podobnie jak inne dziedziny literatury, byla zjawiskiem złożonym. Bezpośrednio wyrastała ona z nurtu prozy realistycznej i z niej przejęła szeroki, krytycznie traktowany obraz świata.

Osoba narratora miała w powieściach i opowiadaniach polskiej literatury przełomu wieków wyraźnie ograniczone kompetencje.Punkt widzenia narracji przenoszony był na różne postacie.To one były upoważnione do ewentualnych ocen, podczas gdy zewnętrzny narrator pozostawał tylko osobą relacjonującą fakty.Znaczną uwagę poświęcono w prozie rysunkom i analizom psychologicznym postaci.Również symbolizm znalazł swe odbicie w prozie.Największe dzieła polskich prozaików wyszły spod pióra Stefana Żeromskiego i Władysława Reymonta.
W utwórach Żeromskiego szczególnie widoczne jest zabarwienie naturalistyczne, wyrażające się we wprowadzeniu do przedstawionego świata brutalnej prawdy o rzeczywistości.Po wczesnych utworach drukowanych w prasie, właściwy debiut Żeromskiego stanowią dwa tomiki opowiadań zawierające m.in. "Siłaczkę" i "Rozdziobią nas kruki, wrony...".Pesymizm tych utworów wyrażał się przede wszystkim w bezsilności "dobra", jednostek szlachetnych, pięknych ideałów, wobec "zła" tkwiącego w samej istocie i organizacji świata.

Talent autora tych opowiadań objawił się m.in. w języku.Dobór i uporządkowanie materiału słownego wpływały na swoisty rytm i melodię poszczególnych zdań, układajacych się niemal w muzyczne frazy. Żeromski znakomicie operował zmiennością nastrojów.W ton spokojnej opowieści wplatał humor, drwinę, gwałtowne wzruszenie.
Bohaterowie opowiadań Żeromskiego, którymi są zwykli ludzie, odznaczają sie w wymiarze moralnym nadludzkim, niemal romantycznym heroizmem.Nie godząc się na żadne kompromisy, ponoszą ofiary swej nieugiętej postawy.Na tej zasadzie skonstruowany jest też bohater powieści "Ludzie bezdomni", doktor Judym, który sprawy społeczne traktuje jak osobiste, moralne powinności, "przeklęty dług" wobec klasy społecznej, z której wyszedł.Powieść "Ludzie bezdomni" była dobrze przyjęta przez czytelników.Równierz krytycy zwracali uwagę na wyjatkowe wartości tego utworu, zarówno w malarstwie języka, jak i w warstwie znaczeń.Rozmaicie przy tym interpretowano symboliczne znaki utworu odkrywając różne możliwości ich odczytu.

Inny charakter ma powieść Reymonta "Chłopi".Tytuł wskazuje jednoznacznie na tematykę utworu, którą jest życie wiejskiej gromady oraz fakt, że bohaterem będzie wiejska zbiorowość.Świat w "Chłopach" jest okrutny i bezwzględny jak prawa rządzące przyrodą. W przedstawianiu różnych przejawów walki o byt odbija się wpływ naturalizmu.Jednocześnie bogate i barwne pejzaże, kolorowy krajobraz łowickiej wsi przedstawiony został jak na impresjonistycznych płótnach.Wiele scen z powieści ma również charakter symbolu (sylwetka Hanki leżącej krzyżem na śniegu, siew umierającego Boryny.).Powieśc została podzielona na cztery części, zgodnie z porami roku.W ten ustalony porządek wplecione są prace uwarunkowane rytmem przyrody i obyczaje wyznaczone częściowo przez święta.Życie toczy się w ustalonym tempie, rytmie - ludzie rodzą się i umierają, cieszą się, weselą, smucą i rozpaczają. Zgłębianie prawd bytu i śmierci, sensu istnienia, zagadek losu dodatkowo wiąże "Chłopów" ze sztuką Młodej Polski i filozofią epoki.Na literaturze Młodej Polski silne piętno odcisnęło wrzenie rewolucyjne z lat 1904-1907.Ważne te wydarzenia znajdowały oddźwięk w publicystyce. Tetmajer napisał: "Teraz jest chwila energii, nie melancholii"."Energia" ta znalazła odbicie także w "Chłopach" Reymonta, a szczególnie w utworach Żeromskiego.

W zakres sztuki modernistycznej wchodzą wszystkie ważniejsze nurty stylistyczne tego okresu: impresjonizm, ekspresjonizm, symbolizm i wiążąca się z nim formalna secesja. Zaprzeczenie realistycznej, a w końcowej fazie naturalistycznej, XIX-wiecznej imitacji świata prowadzi do stopniowej autonomizacji sztuki, w tym plamy barwnej i lini, do zatarcia granicy między bryłą rzeźby a otaczającą ją przestrzenią, jednym słowem ku abstrakcji.Świat przedstawiony w obrazach impresjonistów jest już bardziej artystyczną impresją niż realnym zapisem rzeczywistości, bardziej kreacją niż odwzorowaniem.Symbolizm, posługując się w znacznej mierze realistycznymi środkami wyrazu, relacje artysta-natura rozpoczyna od strony natury. Artysta stara się być "niewidzialnym" odkrywcą jej ducha, do którego może dotrzeć posługując się intuicją.Ekspresjonizm relacje artysta-natura rozpoczyna od strony artysty, postrzegając rzeczywistość przez pryzmat intensywnego przeżycia, w którym ulega ona deformacji. Natury nie można poznać racjonalnie, można tylko ją emocjonalnie odczuć. Epoka, w której sztukę wynoszono ponad wszystkie inne wartości, obfitowała w ogromną liczbę artystów.Byli to tacy wielcy malarze jak: Edgar Degas, Edgar Manet, Claude Monet, Auguste Renoir, Vincent van Gogh.Polscy malarze tej epoki, to przede wszystkim: Władysław Podkowiński, Józef Pankiewicz, Wojciech Weiss, Leon Wyczółkowski, Jacek Malczewski.Do najsłynniejszych polskich dzieł ekspresjonistycznych i symbolicznych należą "Szał uniesień" Podkowińskiego i "Śmierć" Malczewskiego.Sugestywna wizja kobiety unoszonej przez potwornego, zdeformowanego czarnego rumaka była na tyle realistycznie odtworzona, by wzbudzić ogólną sensację, a zarazem pozostawiała wystarczające pole dla "nastrojowych" interpretacji.

Muzyka modernistyczna reprezentowana była przez takich wybitnych kompozytorów jak: Claude Debussy, Maurice Ravel, Edward Grieg, a także trzech kompozytorów z tzw.'Potężnej Gromadki': Nikołaja Rimskiego-Korsakowa, Aleksandra Borodina czy Modesta Musorgskiego.Polscy wybitni muzycy tamtej epoki, to Karol Szymanowksi, Ludomir Różycki, Michał Karłowicz czy Ignacy Paderewski.Sczególną uwagę należy zwrócić na impresjonistyczne kompozycje Debussy'ego czy Ravel'a oraz pełne ekspresji utwory Griega i Szymanowskiego.

Młoda Polska była epoką pełną sprzeczności. Twórcy powoływali się często na tradycję romamtyzmu, z której przejęli kult silnej indywidualności, twórcy skłóconego ze społeczeństwem, nie dorastającym do niego.Bliskie romantyzmowi było też poszukiwanie ideału, duszy, wartości metafizycznych.Bezpośrednio z tradycji polskiego romantyzmu wyrastało zaangażowanie artystów w sprawę przyszłości narodu.Wyrażając nieufność wobec poznania naukowego, podejmując próby wyjścia poza zasadę realistycznego odtwarzania rzeczywistości, wybitni pisarze nie rezygnowali jednak z bezpośredniej obserwacji społeczeństwa, przekonani o znaczeniu poznawczej funkcji literatury. Postacie w powieściach i dramatach neoromantycznych bywały niekiedy konturowe, bez skazy, wyrastające ponad przeciętność, często też cierpiące na "Chorąbę woli", poddające się wrażeniom, kierujące instynktem.

Sytuacje zmagania się, walki o byt, rejestracja róznego typu patologii (brud, choroby, okrucieństwo), fotograficzność w przedstawianiu rzeczywistości - wywodzą się z naturalizmu.Charakter impresjonistyczny ma często występująca w tych utworach kompozycja otwarta, liryczny język prozy, a także swego rodzaju odbicie psychiki postaci w otaczającej ich rzeczywistości.

Przeciwstawienie się zimnemu racjonalizmowi powoduje nagromadzenie różnych wątpliwości - egzystencjalnych i metafizycznych.Wśród gry namiętności i instynktów, zagubienia w świecie, niejasny pozostaje sens i cel istnienia, mnożą się pytania bez odpowiedzi.

Pokoleniu Młodej Polski zarzuca się często duchową słabość.Pozostawiło ono jednak sztukę silną dzięki ekspresji artystycznej, bogactwu formy, stylów, sposobów obrazowania.