Przebieg procesu spedycyjnego w handlu międzynarodowym

Handel międzynarodowy mimo postępującej globalizacji jest nadal jednym z głównych powiązań gospodarki poszczególnych państw, dynamizującym ogólny rozwój gospodarczy świata. Zapewnia stałe dostawy niezbędnych surowców, płodów rolnych, dóbr kooperacyjnych oraz technologii. Podstawowe formy współpracy między państwami to tzw. „obroty widzialne” czyli obrót towarowy (import, eksport, reeksport, obrót uszlachetniający, tranzyt) oraz „obroty niewidzialne” (turystyka, usługi transportowe, pocztowo-telekomunikacyjne).
Opiszę po krótce czym są „obroty widzialne”.
Import – to nabycie towaru za granicą i przywiezienie go do kraju
Eksport natomiast polega na wywozie towaru z kraju i jego sprzedaż za granicą
Reeksport można podzielić na bezpośredni i pośredni. Reeksport bezpośredni to nabycie towaru za granicą i bezpośrednia jego sprzedaż – z pominięciem kraju reeksportera – partnerowi w innym kraju. Reeksport pośredni polega na nabyciu towaru za granicą, przewiezienie do kraju reeksportera oraz dalszy eksport do innego kraju. Bardzo często w kraju reeksportera są wykonywane czynności uszlachetniające towar np.: przepakowanie, sortowanie, lecz bez przetwarzania danego towaru.
Obrót uszlachetniający polega na przerabianiu na zlecenie firmy zagranicznej surowców lub półfabrykatów dostarczanych z zagranicy. Obrót uszlachetniający czynny oznacza uszlachetnienie zagranicznego towaru w dany kraju, bierny zaś – wysłanie towaru do uszlachetnienia za granicą.
Tranzyt – to przewóz towarów z jednego kraju do drugiego poprzez terytorium trzeciego.

Z całokształtem stosunków handlowych pomiędzy różnymi krajami integralnie związany jest proces spedycyjny, który jest „uporządkowanym ciągiem czynności, mającym na celu zorganizowanie i zapewnienie dostawy towaru od producenta do ostatecznego odbiorcy.”
Definicja procesu spedycyjnego obejmuje całość zakresu usługi spedycyjnej, jednak zawarte jest w niej zapewnienie oznaczające, iż fizyczne przemieszczenie towaru może być dokonane przez inne przedsiębiorstwo (przewoźnik, operator magazynu), co jest odpowiednikiem definicji spedycji czystej. Poszczególne czynności składające się na proces spedycji międzynarodowej wykonywane są przez krajowych i zagranicznych podwykonawców, działających na zlecenie spedytora głównego, który przyjął zlecenie od klienta. Spedycja międzynarodowa opiera się na pośrednictwie między eksporterem lub/i importerem a przewoźnikami występującymi w imieniu własnym lub zleceniodawcy, jako strona zawieranych umów.
Tak więc reasumując poprzednią cześć pracy proces transportowy w handlu zagranicznym jest integralnie związany z całokształtem stosunków handlowych pomiędzy różnymi krajami, gdyż realizacja transakcji handlowej w obrocie zagranicznym wymaga przemieszczania fizycznego towarów z jednego kraju do drugiego.

Rola i udział spedytora w procesie transportowym w handlu zagranicznym wynika z:
· obniżki kosztów transportu i spedycji (dla spedytora tańsze jest zleceni przewozu, szczególnie nietypowych towarów, niż posiadanie własnej jednostki transportowej)
· szybkiego rozwoju i skomplikowania technik międzynarodowej wymiany towaró
· fachowego, teoretycznego i praktycznego przygotowania spedytora
· specjalizacji usług spedycyjnych

Wiedząc już co jest procesem spedycyjnym można określić jakie są cechy prawidłowego procesu transportowego.
Są nimi:
· pewność
· terminowość
· krótki czas trwania
· bezpieczeństwo
· jednakowa pojemność wszystkich ogniw procesu transportowego
· koordynacja wewnętrzna
· kompletność
· elastyczność
· zintergowanie techniczne, eksploatacyjne i organizacyjne

Na proces fazy eksportu składa się:
· wystawienie zlecenia spedycyjnego
· rejestracja zlecenia przez spedytora
· konsultacja ze zleceniodawcą i przygotowanie koncepcji
· zabukowanie ładunku (w przypadku transportu morskiego) – nota bukingowa
Ř czarter (transport morski – żegluga trampowa)
Ř umowa przewozu (międzynarodowy transport kolejowy)
Ř kolejowy list przewozowy CIM lub SMGS
Ř umowa o przewóz (transport drogowy)
Ř rezerwacja miejsca w samolocie (transport lotniczy)
Ř zamówienie kontenera
· awizacja eksportera (w pewnym przypadku także importera)
· eksporter dokonuje załadunku na podstawiony przez spedytora środek transportu, wystawiany jest dokument CIM, SMGS lub CMR i karnet TIR
· eksporter zawiadamia spedytora o załadunku
· spedytor przekazuje zlecenia na przeładunek, składowanie, magazynowanie, wykonanie kontroli ilościowej i jakościowej
· przygotowanie odprawy celnej
· zgłoszenie towaru bądź towarów do odprawy celnej (SAD, faktura, specyfikacja towaru itp.)
· eksporter otrzymuje jako dowód wysyłki towaru następujące dokumenty: AWB (transport lotniczy), w transporcie morskim kwit sternika, następnie konosament (morski list przewozowy) gdy spedytor jest MTO (operatorem transportu multimodalnego) wydaje dokument FIATA Multimodal Transport Bill of Landing (FBL) lub zaświadczenie spedytorskie FCT lub FCR
· awizacja przesyłki towaru eksporterowi i importerowi
· zlecenia organizacji transportu spedytorowi korespondentowi
· rozliczenie operacji spedycyjnej

Fazy procesu spedycyjnego w imporcie:
· zlecenie spedycyjne
· zabukowanie ładunku (gdy importer posiada gestię transportową)
· organizacja odprawy celnej (SAD, faktura, dokument przewozowy, specyfikacja towaru, świadectwo pochodzenia)
· zastosowanie świadectw przewozowych
· wniesienie opłat celnych i podatkowych
· przesłanie towaru do miejsca przeznaczenia i rozliczenie operacji spedycyjnej


Podmioty procesu spedycyjnego:
· przedsiębiorstwa krajowe i zagraniczne działające w handlu krajowym i zagranicznym
· spedytorzy krajowi i zagraniczni
· przewoźnicy różnych gałęzi transportu
· urzędy celne
· banki komercyjne
· towarzystwa ubezpieczeniowe
· inne podmioty związane z handlem krajowym i międzynarodowym

Dokumentacja w transporcie międzynarodowym dzieli się na dwie kategorie:
Dokumenty handlowe:
· umowa sprzedaży – jest podstawowym dokumentem w każdej międzynarodowej transakcji handlowej, przy czym umowy sprzedaży eksportowej mają bardzo różne formy. W celu zaoszczędzenia czasu i wydatków w umowie sprzedaży eksportowej powinno się w sposób pełny i jasny opisywać towary i ich ceny, warunki płatności, sposoby transportu, wymagania dotyczące ubezpieczenia, przewoźników i wszelkie szczegóły, których podanie może być wymagane
· akredytywa – najbardziej rozpowszechniona forma płatności, zapewnia wysoki poziom zabezpieczenia interesów sprzedawcy. Akredytywa stanowi gwarancję banku, że nabywca dokona płatności z chwilą, kiedy sprzedawca spełni warunki umowy uzgodnione przez strony
Dokumenty przewozowe:
· kiedy nabywca i sprzedawca ustalą warunki sprzedaży i kredytowania, eksporter składa w urzędzie celnym w porcie nadania deklarację wywozową, która zawiera zwykle opis towaru, wagę dostawy, wykaz oznaczeń i liczb na kontenerach, numer i datę wystawienia wymaganej licencji eksportowej, miejsce i kraj przeznaczenia oraz dane podmiotów zawierających transakcję.
· jeśli dana firma chce eksportować swoje towary, to może uzyskać licencję eksportową. Istnieją dwa rodzaje takich licencji: licencja ogólna – pozwalająca na wywiezienie z kraju większości towarów, bez konieczności spełnienia jakichkolwiek specjalnych wymagań; z drugiej jednak strony pewne towary, których eksport jest ściśle kontrolowany przez państwo , wymagają potwierdzonej licencji eksportowej. Do towarów tych zaliczamy: sprzęt wojskowy, mikroprocesory i komputery przemysłowe, oraz inne towary, których kontrola leży w dobrze pojętym interesie państwa.
· faktura handlowa – na jej podstawie sprzedawca określa wartość towaru pomniejszoną o przewoźne i inne opłaty, jest zasadniczo dokumentem wystawionym przez firmę na sprzedane towary. Firmy lub agencje często wymagają tej faktury w celu określenia prawidłowej podstawy ubezpieczenia i cła importowego
· karnet – często stosowany, gdyż sprzedawca dostarcza swoje towary w zaplombowanych kontenerach. Karnet stanowi potwierdzenie, że przesyłka została zaplombowana w miejscu nadania i że nie będzie otwierana do chwili jej dostarczenia do miejsca ostatecznego przeznaczenia
· świadectwo pochodzenia towaru
· konosament eksportowy – wystawia się na go część przewozu odbywającą się w kraju, część międzynarodową i część zagraniczną
· konosament morski spełniający rolę umowy przewozu zawieranej między przewoźnikiem a załadowcą
· konosament na zlecenie – potwierdza on tytuł własności towarów. Sprzedawcy mogą wykorzystać te zbywalne dokumenty do przeniesienia tytułu własności do towaru na inną firmę
· konosament czysty, w którym przewoźnik wystawia dokument, kiedy ładunek dociera na pokład statku w stanie nie budzącym zastrzeżeń
· po dostarczeniu towaru przez przewoźnika na nadbrzeże, agent okrętowy wydaje kwit dokowy stwierdzający, że przewoźnik ten dostarczył towar towarzystwu okrętowemu. Dokument ten można wykorzystać do potwierdzenia zgodności towaru.
· Uniwersalny lotniczy list przewozowy – dokument standardowy wykorzystywany przez przewoźników lotniczych we wszelkich międzynarodowych przewozach drogą powietrzną. Przewoźnik zmniejsza koszty opracowania dokumentów.

Wracając do poprzedniej części pracy trzeba omówić szerzej dokumenty spedycyjne znajdujące się w obrocie międzynarodowym.
1. Konosament jest dokumentem regulującym stosunek prawny między armatorem a prawnym posiadaczem konosamentu. Wystawia go przewoźnik (w praktyce spedytor), przewoźnik jedynie składa podpis. Dokument stwierdzający przyjęcie do przewozu przez przewoźnika opisanych w nim towarów i zobowiązujących go do wydania ich prawnemu posiadaczowi konosamentu w porcie przeznaczenia.
Konosament spełnia trzy podstawowe funkcje: jest potwierdzeniem przyjęcia ładunku do przewozu a także papierem wartościowym uprawniającym do dysponowania ładunkiem oraz stanowi stwierdzenie zawarcia umowy o przewóz i jej warunków.
Na treść konosamentu składają się:
- klauzule zawierające warunki przewozu
- nazwa i logo przewoźnika i odbiorcy oraz klauzule wymagające każdorazowo uzupełnienia odpowiednimi danymi
- ewentualne klauzule restrykcyjne
- nazwa statku, portu załadunku i wyładunku
- określenie towaru, miejsca i sposobu zapłaty frachtu
- liczba oryginałów, data i miejsce wystawienia oraz podpis przewoźnika
2. Karnet TIR to dokument celny, na podstawie którego dokonywane są międzynarodowe przewozy samochodowe bez konieczności dokonywania kontroli celnej na granicach poszczególnych państw: odprawa dokonywana jest jedynie w kraju nadania i przeznaczenia
3. Nota bukingowa – pisemne poświadczenie wydane załadowcy przez armatora (lub jego przedstawiciela) stwierdzające, że określony w tym dokumencie towar będzie przyjęty na określony statek o podanym porcie przeznaczenia i stawce frachtowej. Występuje w żegludze regularnej i jest umową o przewóz w żegludze liniowej
4. CIM (międzynarodowy samochodowy list przewozowy) stosowany jest w międzynarodowym transporcie samochodowym odbywającym się na podstawie konwencji CMR. Sporządzany jest w trzech oryginałach dla: nadawcy, odbiorcy i przewoźnika. Jest to dokument imienny, wyraźnie wskazujący odbiorcę przesyłki
5. CIM (międzynarodowy kolejowy list przewozowy) jest dowodem zawarcia umowy o przewóz koleją na podstawie przepisów CIM (konwencja COTIF) i składa się z:
- oryginału przeznaczonego dla odbiorcy
- ceduły przewozowej, która pozostaje na stacji jako dowód wykonania umowy
- poświadczenia odbioru, dzięki czemu stanowi dokument rozliczeniowy między kolejami
- wtórnika listu przewozowego przeznaczonego dla nadawcy i jest dowodem nadania przesyłki
- poświadczenia nadania – dokument ten pozostaje na stacji nadania
CIM jest sporządzany w dwóch językach.
6. AWB to międzynarodowy lotniczy list przewozowy składający się z 9 egzemplarzy, z tego 3 są oryginałami (dla nadawcy, przewoźnika i odbiorcy)
7. HAWB – spedytorski lotniczy list przewozowy zawierający spis pojedyńczych przesyłek skonsolidowanych dla potrzeb transportu, w którym wyszczególniona jest cena za przewóz według stawki oferowanej klientowi przez spedytora
8. SMGS – międzynarodowy kolejowy list przewozowy. To uregulowania prawne i taryfowe, regulujące stosunki w przewozach kolejowych pomiędzy państwami będącymi stronami umowy (a są to: Azerbejdżan, Białoruś, Chiny, Estonia, Gruzja, Kazachstan, Kirgistan, Korea, Łotwa, Mołdawia, Mongolia, Rosja, Tadżykistan, Turkmenia, Uzbekistan, Ukraina i Wietnam, zaś państwa, które przepisy tej konwencji uznają to: Bułgaria, Litwa, Polska i Słowacja).
9. FCR jest spedytorskim zaświadczeniem przejęcia towaru. Jest to dokument wystawiany przez spedytora, w którym to spedytor potwierdza że przejął w dokumencie określony towar, z nieodwołalnym zleceniem jego dostarczenia wymienionemu w nim odbiorcy lub postawienia go do jego dyspozycji. FCR stosuje się głównie gdy importer nie życzy sobie by eksporter wiedział kto jest finalnym odbiorcą towaru lub gdy przed dalszą sprzedażą zamierza dokonać jego przepakowania.
10. FBL to dokument wystawiany przez spedytorów występujących w roli operatorów przewozów intermodalnych. Spedytor występuje tu w roli NVOCC czyli nabywcy usług transportowych morskich od armatorów, odsprzedający z zyskiem swoim klientom przewóz ładunków - usługę transportową morską.
11. KS (kwit sternika) – wystawiany przez przewoźnika (oficera ładunkowego statku) dla załadowcy (spedytora) na załadowane partie towaru. Stanowi dowód załadunku towaru na statek i przejęcia odpowiedzialności za towar przez przewoźnika
12. Bordereau jest dokumentem występującym przy organizowaniu przesyłek zbiorowych, przesyłany przez spedytora nadawczego do odbiorczego. Zawiera zestawienie ładunków wchodzących w skład przesyłki zbiorowej, nazwy nadawców i odbiorców oraz znaki identyfikujące poszczególne partie ładunkowe
13. Lista ładunkowa to wykaz ładunków, które mają być załadowane na statek. Lista ładunkowa zawiera dane zgodne z notą bukingową i podaje dokładny opis ładunku. Sporządzana jest przez spedytora i przekazywana zainteresowanym stronom na 48 godzin przed wejściem statku do załadunku.



Bibliografia:
1. Stajniak M., Hajdul M., Foltyński M., Krupa A., „Transport i spedycja”, ILIM, Poznań 2008
2. Praca zbiorowa pod red. Szczepaniaka T., „Transport międzynarodowy” , PWE, Warszawa 1996
3. Praca zbiorowa pod red. Marciniak – Neider D. i Nejder J. „Podręcznik spedytora”, PISiL, Gdynia 2006

Strony internetowe:
www.easylogistyka.com
www.e-logistyka.pl