Dzieła Williama Szekspira i ich filmowe adaptacje. Przedstaw na wybranych przykładach.

Dzieła Williama Szekspira i ich filmowe adaptacje. Przedstaw na wybranych przykładach.

1.)adaptacja a ekranizacja:

Nazwa adaptacja w dosłownym znaczeniu jest synonimem słowa dostosowanie, przystosowanie. Nazwa adaptacja filmowa oznacza przeróbkę samodzielnego utworu literackiego na scenariusz filmowy a następnie na film. Z adaptacją filmową dzieła mamy tylko do czynienia wówczas, gdy zostaną spełnione następujące warunki:
1.)pierwowzór literacki zostanie twórczo przekształcony w samodzielną postać widowiska filmowego, a język literacki w specyficzne dla sztuki filmowej środki wyrazu.
2.)Twórcy filmu muszą zachować określoną wierność wobec utworu literackiego, taka aby powstałe w wyniku adaptacji dzieło filmowe, nie rozminęło się z zasadniczych swych cech charakterystycznych.
Ekranizacja, oznacza natomiast zamierzone, absolutnie wierne pod względem treści i formy przeniesienie na ekran filmowy widowiska scenicznego.

2.) Adaptacje filmowe dzieł Szekspira:

Szekspir urodzil sie za panowania królowej Elżbiety I, dnia 23 kwietnia 1564r. W Stratfordzie nad rzeką Avon, w jednym z najpiękniejszych hrabstw środkowej Anglii, i tam też zmarł w 52 rocznice swoich urodzin. Był genialnym dramaturgiem i poetą, któremu zawdzięczamy prawdziwą rewolucje w dziejach dramatu i narodziny nowoczesnego teatru europejskiego.
Moim zdaniem nieustająca popularność dramatów Szekspira ma kilka źródeł. Upłynęły bowiem cztery stulecia a jego sztuki do dziś są wystawiane na deskach teatrów na całym świecie. Uważam, że najważniejsza przyczyną niezwyklej popularności dramatów Szekspira polega na ich uniwersalności. Nawet w dzisiejszych czasach tematy poruszane w sztukach są tak samo aktualne jak w czasach teatru elżbietańskiego. Wielką zaletą twórczości Szekspira jest własśnie to, że poświęcona jest ona głownie ludziom i ich namiętnościom. Fabuła dramatów Szekspira doskonale trafia w zapotrzebowanie odbiorcy w każdych czasach. Choć Szekspir przełamywał w swej twórczości wiele formalnych zasad rządzących teatrem antycznym, tej jednej trzymał sie ściśle: tragedia musi szokować.
Już od początku historii kina, Szekspir był inspiracją dla wielu reżyserów. Na jego utworach opartych jest około 420 pełnometrażowych filmów. Wymienie tylko niektóre z adaptacji i ekranizacji dzieł Szekspira:
pierwsza adaptacja utworu Szekspira w historii kina trwała 3 minuty, stworzono ją w 1898r. , a był to film "Król Jan"
w historii kina wpisał sie japoński reżyser Akira Kurosawa, który od lat 60 tworzył wspaniale adaptacje dramatów Szekspira. W 1957r, wyreżyserował film pt. "Tron we Krwi", który był adaptacją Makbeta, 3 lata później na ekranach kin pojawił sie film pt. "Zły śpi spokojnie"- adaptacja Hamleta, a w 1985r powstał " Ran" oparty na dramacie "Król Leara".
W 1968r Frano Zeffirelli pokazał światu swoją adaptacje Romea i Juli, a w 1990r wyreżyserował Hamleta, w roli tytułowej wystapił Mel Gibson, film ten otrzymał dwie nominacje do Oskara.
Pod koniec XX wieku zaczeły powstawać współczesne adaptacje dzieł Szekspira. Jedną z najgłośniejszych była adaptacja Romea i Julii w reżyserii Baza Luhrmann'a, gdzie główne role zagrali Leonardo Di Caprio i Claire Danes. Film wzbudził wiele kontrowersji ale też zyskał uznanie w branży filmowej o czym mogą świadczyć liczne nagrody i wyróżnienia, min. Srebrny Niedźwiedź za role Romea i nagrodę im. Alfreda Bauera za reżyserie na Międzynarodowy Festiwalu Filmowym w Berlinie w 19997, nagrody Bafta za muzyka dla Nellea Hoopera.
Kolejną współczesną adaptacją jest Hamlet z 2000roku w reżyserii Michael'a Almereyda'y , w roli tytułowej wystąpił Ethan Hawke. Dramat który wywołął burzliwe dyskusje i spekulacje na temat niekonwencjonalnej adaptacji jednego z największych dzieł Szekspira.

3.) Romeo i Julia:

Szekspir napisał Romea i Julie ok. 1595r. Sztuka została wydana w 1597r. W centrum utworu jest miłość, w postaci najczystszej, nieskalanej, wznosząca sie ponad ziemskie sprawy, potrafiąca jednoczyć ludzi. Autor fabułe dramatu najprawdopodobniej zaczerpnął z poematu Arthur'a Brooke;a, pt. "Romeus and Juliet". Szekspir opowiada sie po stronie młodych kochanków, kwestii wolności jednostki. Wolność dziecka wobec rodziców, ale też wolność człowieka wobec z góry ustalonego porządku. W II akcie ojciec Laurenty wypowiada znaczące słowa: "I niechaj Bóg opromieni uśmiechem ten związek, a przyszłości odejmie smutny cień". Słowa te świadczą o potędze i sile miłości. Miłość może nakłonić do pokoju. Jednak dopiero na grobie kochanków dochodzi do pogodzenia rodów. W scenie o świcie Szekspir zastosował jedną z odmian liryki miłosnej trubadurów, tzw. Pieśń poranną. Konstrukcja miłości odpowiada współczesnemu autorowi widzeniu norm moralnych, jednak u Szeskpira para kochanków przed wspólnie spędzoną nocą bierze ślub. Komentuje to ojciec Laurenty słowami: " zanim was Kosciółl nie pobłogosławi boje sie nawet na chwile zostawić samych...".
Julia ma lat 14, Romeo jest niewiele od niej starszy. Julia jest młodziutką niedoświadczoną dziewczyną. Widać że pełna jest uległości i gotowa spełnić życzenie rodziców. Budzi sie do życia, dojrzewa niezmiernie szybko, odkrywa w sobie zmysł praktyczności i zaradności. Ona pierwsza poleca ukochanemu, aby omówił termin ślubu z ojcem Laurentem. Przemiana młodej dziewczyny w zakochaną kobietę następuje szybko. Julia sięga wyżyn tragizmu, gdy mocuje sie ze sobą, trawiona naturalnym zupełnie strachem i wątpliwościami, gdy wzdraga sie wypić napój. Nic dziwnego, że wszystkie wielkie aktorki z upodobaniem grają role Julii. Wymaga ona dojrzalej gry i kunsztu aktorskiego. Baz Luhrmann na odtwórczynie głównej roli kobiecej wybrał młoda Claire Danes. Julia odznacza sie zdeterminowaniem i dojrzałością, choć jest równocześnie niewinna, młodziutka i świeża. To niezwykle nowoczesny typ, sama podejmuje decyzje, bierze los w swoje ręce – była to wymarzona rola dla Claire.
Podobnie jak Julia na naszych oczach przemianom ulega Romeo. W scenie balkonowej jest zakochany, rycerski, posłusznie spełnia wole Julii. Po ślubie budzi sie w nim poczucie lojalności w stosunku do rodziny Kapuletów, uchyla sie od walki z zapalczywym Tybaltem. Przemiana Romea z młodzieńca w dojrzałego mężczyznę następuje dopiero w Mantui, po otrzymaniu wiadomości o śmierci Julii. Bez namysłu łamie rozkaz Księcia, wyruszając z powrotem do Werony. Działa jak w oszołomieniu, nazbyt ogłuszony spadłym nieszczęściem. Owładnięty myślą o samobójstwie, ogarnia go nagle uczucie radości, że jest tak bliski celu. cieszy go myśl o rychłym powiązaniu sie z ukochaną. Mówi że jej piękność rozświetla grób niezwykłym blaskiem . W role Romea wcielił się młody i znany aktor Leonardo DiCaprio, doskonale znany z filmu Titanic. Jego wygląd niewinnego, młodego i przystojnego chłopca świetnie pasuje do tej roli.
Luhrmann ukazał w filmie świat, którego cechą główną jest zanik tożsamości i indywidualności człowieka. Portret mlodzieży z Verona Beach dopełnia jeszcze jeden, charakterystyczny dla ponowoczesnego społeczeństwa syndrom- nadmiar wolnego czasu. W adaptacji Luhrmanna także rodzice głównych bohaterów ulegają powszechnie panującym tendencją i dopasowują sie do brutalnej, krzykliwej i tandetnej rzeczywistości.
W swojej utrzymanej w tematyce wideoklipu, adaptacji australijski reżyser Baz Luhrmann pokazuje wizerunek postmodernistycznego społeczeństwa konsumpcyjnego. Młodzi to dorastające w tandetnym świecie popkultury "pokolenie X", wiernie idące w ślady swoich rodziców. Ich ojcowie to gangsterzy a matki histeryczki tonące w kiczu karykatury kobiecości. Rodziny Capuletów i Montekich nie są już zwaśnionymi rodami, ale rywalizującymi ze sobą gangami. Natomiast Verona Beach, miejsce gdzie rozgrywa sie akcja filmu, jest miejscem jakich wiele które nie różni sie niczym od innych wielkomiejskich molochów z drapaczami chmur i slumsami dominującymi w krajobrazie współczesnego świata. Specyficzna scenografia, nagromadzenie dewocjonaliów charakterystycznych dla odpustowej latynoamerykańskiej religijności i ciągłe żonglowanie kiczem niejako konstytuują umowność tego głośnego, jaskrawego i przytłaczającego skrawka ziemi. Reżyser i autor scenariusza na potrzeby swojego filmu bardzo zredukował szekspirowski tekst, prolog dramatu pozostaje jednak bez zmian. Jego początkowe wersy, rozpoczynają sie od słów: " Dwa równie stare i szlachetne rody", w obliczu tej charakterystyki brzmią wiec bardzo ironicznie, podobnie jak ironiczna i symboliczna jest wymowa całego prologu zainscenizowanego tutaj na podobieństwo telewizyjnych wiadomości CNN. W tej sytuacji dziwić może język którym posługują sie aktorzy. Reżyser zachował pierwotny dialog dramatu Szekspira. Aby to doświadczenie dało zamierzony cel, aktorzy musieli wypowiadać słowa tak, jakby były naprawdę ich słowami. A to wymagało dużego kunsztu aktorskiego i ciężkiej pracy. Wielogodzinna interpretacja pozwoliła na oddanie prawdziwego sensu dialektowi Szekspira. Kolor odgrywa wielką rolę w filmie "Romeo i Julia". Zdjęcia, w których dominuje jasna żółć i niebieskość, zapierają dech w piersiach. Kiedy para młodych kochanków wymienia przysięgę na basenie pływackim, na wodzie rozbłyskują wszystkie odcienie turkusu. Romeo ubrany jest przeważnie w tonacji niebieskiej i srebrnej, a podstawowym kolorem Julii jest czysta biel. Każdej z akcji filmowych towarzysz wspaniała, nowoczesna muzyka opracowana min. Przez Nelle'a Hooper'a. Dowodem na to, ze film Luhrmanna odniósł sukces jest fakt, ze zysk z tego filmu w samych Stanach Zjednoczonych wyniósł 45 milionów dolarów.

4.) Hamlet:

Drugim dramatem który pragnę przedstawić jest Hamlet . Powstał na przełomie lat 1600 i 1601. został napisany z przeznaczeniem na scenę, gdyż teatr był w elżbietańskiej Anglii miejscem spotkań towarzyskich. "Hamlet" uznawany jest zgodnie za jeden z najwybitniejszych światowych dramatów w ogóle, opatrzony jest bodaj największą ilością komentarzy, prób interpretacji, postrzegany jako najdoskonalsza z szekspirowskich prób zmierzenia sie autora z tajemnicą świata i człowieka. Szekspir czyni przedmiotem zainteresowania potęgę zła- zawsze obecnego w świecie i przenikającego podatnych na jego pokusy bohaterów. Słynny monolog Hamlet wypowiada na pustej scenie i w istotnym momencie swojego życia, tuż przed rozmową z Ofelią.
„Być albo nie być- oto jest pytanie" – tymi słowami Hamlet rozpoczyna refleksję na temat sensu ludzkiego życia. Daje wyraz przekonaniu, że życie ludzkie cechuje cierpienie, nieszczęście: że wrogi świat stale wyzywa go na pojedynek, drażni, zsyła klęski, udaremnia dążenia. Ufając w możliwość wyboru, rozważa dwa rodzaje postaw – bierne przyjmowanie złych przypadków losu i buntownicze przeciwstawienie się złu. Nie chce dokonać wyboru, bowiem uważa, że w istocie jest to wybór pozorny- konieczny, lecz absurdalny. Ponownie utwierdza się w przekonaniu, że życie pozbawione jest głębszych treści. Hamlet- bohater niepogodzony ze złem świata, nie umie przystać na własną odległość wobec bezwzględnego losu. Życie objawia się mu jako konieczność.
Kim jest Hamlet w adaptacji Michaela Almereydy? Nie jest z pewnością ani filozofem, ani poetą. Trzecia, równie często sugerowana odpowiedź, to że jest studentem, także wydaje sie dość wątpliwa, choć awangardowo-artystyczny image Hamleta- pomięta marynarka, słoneczne okulary z żółtymi szkłami i wełniana wzorzysta czapka- sprawia, że bohater przypomina nie co studenta jakiejś uczelni artystycznej. W tym przypadku jednak tylko kwestia sztuk będzie miała pewne znaczenie dla filmowego wizerunku duńskiego księcia. Kierując często na siebie obiektyw swojej kamery, bohater sugeruje głęboką potrzebę obnażenia prawdy, już nie tej o morderstwie ojca i gangsterskiej działalności stryja czy wiarołomności matki, ale o sobie samym . Kamera i ekran dają mu możliwość odbycia najtrudniejszej i najbardziej przykrej spowiedzi w życiu, spowiedzi przed samym sobą. Przygotowany przez Hamleta spektakl "Pułapka na myszy" musi siłą rzeczy przybrać formę projekcji filmowej, a nie teatralnego przedstawienia. Warto też podkreślić, że owa projekcja staje sie nie tylko pierwszym krokiem do ujawnienia prawdy o zabójstwie szefa korporacji, wywołując oczywiste emocje u jego mordercy, ale wyzwala też prawdziwe i gwałtowne reakcje emocjonalne u samego Hamleta.
Film Almareydy wywołał burze dyskusji, "Hamlet" raz jeszcze? Ale reżyser wybrnął z tej sytuacji doskonale. Przede wszystkim na przekór nowoczesnej scenerii bohaterowie przemawiają dostojnym wierszem. Niczego nie brakuje: morderstwo, Duch Ojca, przedstawienie demaskujące Króla, samobójstwo Ofelii, nawet końcowy pojedynek. Tylko sceneria jest inna, oraz zmieniły sie pełnione przez ludzi urzędy. Król jest teraz szefem korporacji, Ofelia która zajmuje sie fotografią, popełnia samobójstwo topiąc sie w basenie u stóp wieżowca, jest też sportowy pojedynek w maskach ochronnych i białych uniformach, który zmienia sie w strzelaninę. Adaptacja nie jest w stanie jednak uniknąć groteski, takiej jak Duch Ojca znikający w maszynie z Coca-cola, ale przed śmiesznością ratuje film młodzieńczość. Co więcej Hamlet Szekspirowski wpisany jest w świat , w którym porządek ludzki styka sie z porządkiem boskim. Dlatego cofa sie przed zabiciem Klaudiusza pogrążonego w modlitwie. Ale w świecie firm nie ma porządku boskiego. Nie istnieje zatem poczucie winy za popełnione uczynki. Zastępuje je poczucie przegranej, żal i złość ale bez moralnej samooceny.

5.)Współczesność w adaptacjach

Filmowe wizje Szekspirowskich dramatów zrealizowane przez Baza Luhrmanna i Michaela Almereydę mają jedną wspólą cechę: ich głównym tematem jest współczesne miasto. Szekspirowski duch został tu zredukowany na rzecz ducha współczesności, którą każdy z reżyserów ukazał w nieco inny sposób. W filmie Luhrmanna stylizowany na telewizyjne wiadomości prolog, doskonale oddający charakter amerykańskich programów informacyjnych. Luhrmann nie tylko krytycznie przygląda sie etosowi "sucessful American", ale w pewnym stopniu pozwala sobie także na szarganie narodowych symboli, Parys pojawia sie na przyjęciu Capuletów w stroju amerykańskiego astronauty, z emblematem amerykańskiej flagi na ramieniu. Bogactwo i bieda tworzą tu spójną, nierozerwalną całość. Dom Capuletów to typowy przykład rezydencji, gdzie obraz przedstawiający jelenia na rykowisku sąsiaduje z ogromnym malowidłem Matki Boskiej. Z perspektywy takiego świata Romeo zaczyna obserwować Julię, ona też jest jego częścią. Bajka ma swój dalszy ciąg w basenie, gdzie została zainscenizowana scena balkonowa. Woda dość często pojawia sie w adaptacji Luhrmanna i posiada w filmie głębszy wymiar symboliczny. zastrzelony Tybalt wpada do wody, Merkucjo ginie w pobliżu morza. Romeo, uciekają rankiem z domu Juli, wpada do basenu. Dziewczyna wspominając o swoich złych przeczuciach widzi obraz Romea w wodzie, ostatnim zaś sceną dramatu towarzyszy deszcz. W filmowej adaptacji "Romea i Julii" woda łączy kochanków i zabiera zmarłych, jest jednocześnie symbolem uczuć i tragedii.
Film akceptowany przede wszystkim przez młodą widownię jest we współczesnym kinie szekspirowskim znakiem czasów, filmową wizytówką, a nawet artystycznym manifestem stworzonym przez twórców filmowych w imieniu młodego pokolenia odbiorców.
Obraz Almereydy przede wszystkim pozbawiony jest cech, które pozwoliłyby skonkretyzować jego styl. Głównym założeniem artystycznym autora było bowiem stworzenie na ekranie określonej wizji współczesnej metropolii, w szczególności zaś świata finansowych elit. Przestrzeń życiowa Hamleta i jego rodziny ogranicza się do biurowców i chłodnych gabinetowych wnętrz. W filmie Almereydy nawet mieszkania, a w zasadzie apartamenty bohaterów wyglądają jak gabinety. Są w równym stopniu pozbawione stylu co ich mieszkańcy osobowości. Almereyda zdaje się opisywać w swojej adaptacji nie tyle historię szekspirowskich bohaterów, co współczesny świat. Historia Hamleta ograniczona została więc do gry obrazów skonstruowanych na przedmiotach, tworzących materialną, techniczną i digitalną rzeczywistość końca XX wieku. Duch Ojca znika w automacie z coca-cola, zawiadomienie o pojedynku zostaje dostarczone Hamletowi faksem, informacje dla angielskiego króla zapisane zostały w laptopie, a na zainstalowanym w samolocie monitorze pojawiają się informacje giełdowe. Inscenizacyjne pomysły reżysera są niewątpliwie ciekawe, nadaje przedmiotom siły motorycznej. Percepcjii filmu towarzyszy wrażenie, ze bez nowoczesności i technicznych wynalazków akcja dramatu w ogóle nie ruszyłaby z miejsca.


6.)Podsumowanie:

Podsumowując, język literatury różni się znacznie od filmu, jest uboższy. Literatura operuje jedynie językiem, film ma do dyspozycji znacznie bogatszą gamę środków, przede wszystkim przemawia do odbiorcy za pomocą utrwalonego na taśmie obrazu rzeczywistości. Kino od samego początku szło dwoma drogami. Jedna z nich wiodła tropami teatru i literatury, druga prowadziła śladami malarstwa i fotografii. Literatura ma nad filmem jedną ogromną przewagę. W nieporównanie większym stopniu uruchamia ludzką wyobraźnię, fantazję, wrażliwość. Czytelnik sam w swoim umyśle musi stworzyć świat istniejący tylko w słowach, przetworzyć je na obrazy, dźwięki, emocje. Współcześnie kino stało sie niewątpliwie sztuką najpopularniejszą, szczególnie ze dysponuje tak potężnymi środkami rozpowszechniania jak media elektroniczne. Literatura jednak wciąż ma sie dobrze, choć coraz usilniej musi walczyć o odbiorców. Sądzę, że kino nie stanowi dla niej zbyt groźnego konkurenta, właśnie dlatego, że operuje tak odmiennym językiem. Obie te sztuki raczej sie uzupełniają, niż rywalizują ze sobą. Jednocześnie zaś korzystają nawzajem ze wswych doświadczeń, a pożytek tego mają zarówno czytelnicy jak i widzowie.