Przedstaw i porównaj literackie portrety zbrodniarzy i obrazy zbrodni (na wybranych przykładach).

I. Literatura podmiotu:
1. F. Dostojewski, Zbrodnia i kara, Warszawa 1955.
2. J. Słowacki, Balladyna, Warszawa 1974.
3. Sofokles, Król Edyp, Kraków 2008.
4. W. Szekspir, Makbet, Kraków 2008.

II. Literatura przedmiotu:
1. M. Chrzanowski, Opracowania lektur dla liceów innych szkół średnich, Warszawa 2004
(tu: Makbet, Balladyna, Król Edyp).
2. F. Dostojewski, Zbrodnia i Kara, oprac. D. Polańczyk, Lublin 2007.
3. D. Pietrzak, R. Rychlicki, A. Marzec, Opracowania lektur i wierszy, Kraków 2004/2005 (tu: Zbrodnia i Kara).

III. Ramowy plan wypowiedzi:
1. Zbrodnia jako ciężkie i poważne wykroczenie.
2. Uciążliwe fatum powodem nieświadomych zbrodni Edypa.
a) Żądza pieniądza – Balladyna.
b) Nie świadoma żądza władzy – Makbet, realizuje przepowiednie.
c) Lady Makbet – zbrodniarka bezwzględna i wyrachowana, manipulująca ambicjami męża.
d) Roskolnikow – ofiara własnej zbrodni.
3. Jedna zbrodnia pociąga za sobą kolejne, jednak „nic nie tłumaczy zbrodni”, a „cel uświęca środki”.


Zbrodnia to czyn człowieka, który spotyka się ze szczególnym potępieniem ze strony społeczności. Termin ten zawsze odnoszono do zbrodni umyślnego pozbawienia życia, jak i zbrodni przeciw majestatowi. W literaturze określenie jakiegoś czynu mianem zbrodni zależy zwykle od kręgu kulturowego, w którym żyje autor. Postacie zbrodniarzy przedstawiane są na wiele różnych sposobów - poddaje się je wnikliwej analizie, potępia bądź usprawiedliwia. Zbrodnie można podzielić na zbrodnie świadome, nieświadome oraz niezawinione. Zbrodnia świadoma, jak sama nazwa wskazuje jest zbrodnią przemyślaną, oraz osoba, która dopuści się takiej zbrodni mogła liczyć się z jej konsekwencjami a jednak ją popełniła. Kolejna zbrodnia to zbrodnia na przykład pod wpływem impulsu może kosztować człowieka bardzo wiele a popełniana jest czasami bardzo nieświadomie. Zbrodni niezawinionej dopuszcza się człowiek, który jest manipulowany przez siły nadprzyrodzone bądź fatum. Przedstawię teraz przykłady.

Mitologia grecka i dramat Sofoklesa Król Edyp opowiadają o zbrodni niezawinionej Jokasty i Edypa. Wina Edypa polega na tym, że znając wyroki wyroczni i czyniąc wszystko, by uniknąć przeznaczenia, popełnia jednak nieświadomie zbrodnię ojcobójstwa i kazirodztwa. Opuszcza przybranych rodziców, obawiając się wypełnienia przepowiedni wyroczni. Po drodze dumny młodzieniec wchodzi w konflikt ze starcem, który nie chce mu ustąpić z drogi i zabija go. Po latach okaże się, że był to jego ojciec Lajos. Potem uwolniwszy Teby od straszliwego Sfinksa, Edyp w nagrodę za ocalenie miasta dostępuje zaszczytu poślubienia wdowy po Lajosie – Jokasty. W ten sposób spełnia się druga część przepowiedni: Edyp poślubia własną matkę. Gdy po latach oboje odkrywają dokonane nieświadome występki, Jokasta powiesi się, a Edyp wykłuje sobie oczy, i ślepy opuści Teby. Współczuje się człowiekowi, który popełnił najgorsze zbrodnie – jest to jednak wina tragiczna, popełnił je, bowiem nieświadomie. Nie miał wyjścia, prześladowany przez nieubłagane fatum.

Wśród bohaterów literackich zdarzały się także kobiety, jedną z nich jest bohaterka ballady romantycznej Juliusza Słowackiego – Balladyna. Kobieta niezamożna, zawsze marzyła o władzy i bogactwie, mieszkała z siostrą i matka w ubogiej chatce. Pewnego dnia Książe Kirkor wkroczył do ich chatki, chcąc wziąć jedną z dziewczyn za żonę, nie mógł się zdecydować, ponieważ obie były pięknymi kobietami, wtedy ich matka powiedziała, że żoną Księcia zostania ta, która uzbiera szybciej pełen dzban malin w lesie. Jednak Balladyna była na to zbyt leniwa, nie przywykła do żadnej pracy, zawsze wyręczała się młodszą siostrą Aliną, była, więc świadoma, że nie nazbiera dzbana pełnego malin, postanowiła, zatem zabić swoją własną siostrę i zabrać jej dzban pełen malin, mówiąc, że to ona go uzbierała. Okłamała Kirkora i matkę, mówiąc, że nie wie gdzie jest Alina. Została żoną Kirkora, jednak nie mogła uwolnić się od zbrodni, na jej czole wciąż była obecna plama, czerwona jak maliny w czasie, których zbierania zamordowała swoją siostrę. Balladyna chciała być pełnowartościową władczynią, wstydziła się swojego chłopskiego pochodzenia, toteż sprawiło, że zamknęła swoją matkę w wieży. Balladyna opowiadała wszystkim, że jest księżniczką i całe życie opływała w luksusy. Gdy Kirkor wyrusza na wojnę, Balladyna zdradza go z Kostrzynem. Potem zabija swojego dawnego kochanka Grabca, chcąc wejść w posiadanie zaczarowanej korony popielów. Następnie wypiera się i wypędza matkę z zamku. Namawia Kostryna, aby zabił jej męża. Wkrótce i Kostryn pada ofiarą okrutnej zbrodniarki. Balladyna zostaje ukarana według wyroku prawa boskiego, zabija ją piorun.

Kolejnym utworem, w którym zbrodni dokonano w celu zdobycia władzy jest „Makbet” Williama Szekspira. Tytułowy bohater dowiedziawszy się od czarownic, że zostanie królem Szkocji, podjął decyzję o zabiciu prawowitego władcy Dunkana. Jednak wprowadzenie postanowienia w czyn okazało się znacznie trudniejsze, ostatecznie do morderstwa namówiła go demoniczna i bezwzględna żona, Lady Makbet. Wróżba czarownic oczywiście nie musiała się spełnić, jednak to oni postanowili ją zrealizować. Jak to często bywa jedna zbrodnia pociąga za sobą kolejne. Gdy zabił Dunkana, przyszła kolej na jego przyjaciela Banko. Ofiarami tyrana stali się również członkowie rodziny Makdufa, pana szkockiego. Małżonkowie nie popełniali swoich zbrodni otwarcie, ich działanie było okryte tajemnicą, stwarzali też pozory swojej niewinności. Makbet był jednak mądrym człowiekiem i zdawał sobie sprawę, że za swoje występki zostanie ukarany. Jego równowaga emocjonalna uległa rozchwianiu, w końcu zatracił wiarę w sens życia i wyznał, że wyzwoleniem dla niego mogłaby być jedynie śmierć. I też tak się stało, ginie z rąk Makdufa.

Lady Makbet, kobieta bezwzględna i wyrachowana, manipulowała ambicjami męża, wiedziała jak wpłynąć na jego psychikę. W małżeństwie to ona wydaje się być silniejszą i bardziej zdecydowaną stroną, wręcz dominującą. Lady od początku czuje się współodpowiedzialna za zbrodnie. Namawia męża, dlatego, że go kocha, i pragnie dla niego najlepszego – zdobycia władzy. Popychała go ku zbrodni, jednak ją również dopadły wyrzuty sumienia. Mimo, że cechowała się siłą charakteru i opanowaniem, nie dźwignęła ciężaru przewinień. Popadła w dziwny stan, nieustannie myła ręce, na których dostrzegała ślady krwi. Lady Makbet żyje w świecie konkretów, nie wybiega myślą naprzód, pozbawiona jest wyobraźni i dlatego z taką łatwością knuje morderstwa. Zręcznie potrafi zataić swoje prawdziwe uczucia. Jednak nie potrafiła pozbyć się ciężaru psychicznego i odebrała sobie życie.

Prawdopodobnie najbardziej znanym literackim zbrodniarzem jest bohater „Zbrodni i Kary” Fiodora Dostojewskiego, Rodion Raskolnikow, 23-letni student, który był zmuszony porzucić studia prawnicze z powodu braku funduszy do życia. Jego matka nie mogła wspierać go finansowo, w sposób wystarczający, więc zastawiał kolejne rzeczy u starej lichwiarki, Alony Iwanowy. Rodion mieszkał bardzo ubogo, jednak miał już dosyć takiego życia. Postanowił, zatem zmienić tę sytuację, coraz częściej myślał o zabiciu starej lichwiarki wiedział, bowiem jak dużo bogactwa przechowuje u siebie ta stara stręczycielka. Rodion uważa siebie za jednostkę wybitną, przyznaje, więc sobie prawo do dążenia do celu wszelkimi możliwymi sposobami. Ostatecznie przekonuje go do popełnienia zbrodni obraz ludzi, którzy tak jak on żyją w nędzy, z powodu, której popadają w pijaństwo, tak jak Marmieładow, a nawet trudnią się prostytucją, jak Sonia. Rodion przygotowany do popełnienia zbrodni, wybiera odpowiedni moment podczas nieobecności siostry Alony, Lizawiety i zabija siekierą lichwiarkę, jednak wtedy pojawia się siostra, a przezorny Rodion, zabija także ją. Raskolnikow przepłaca zbrodnię własnym zdrowiem psychicznym, popada w lęki. Jednak ostatecznie przyznaje się do winy i zostaje skazany na lata katorżniczych robót na Syberii.

W postępowaniu bohaterów często można zauważyć działanie według zasad takich jak „cel uświęca środki”. Postacie te prawie zawsze nie mogą sobie poradzić z ciężarem zbrodni, który bardzo często prowadzi ich do wewnętrznej destrukcji. Pomimo iż omawiane dzieła pochodzą z różnych epok literackich w działaniu zbrodniarzy można zaobserwować pewne podobieństwa. Jednym z częstszych ich postępowań jest chęć pozbycia się ciężaru psychicznego. W tym celu dzielą oni się swoja tajemnica z zaufanymi, najbliższymi osobami, np. żona Makbeta Lady Makbet, ale zdążają się tez osoby postronne jak Sonia w „Zbrodni i Karze”. Kolejna cechą przedstawianych zbrodni jest umieszczenie obok zbrodniarzy i recydywistów osób o anielskiej osobowości. Ma to na celu pokazanie, że obok zła zawsze znajduje się dobro. Przykładem takiego kontrastu jest choćby, Balladyna i Alina. Bardzo często te siły toczą ze sobą walkę. Na uwagę zasługują także motywy zbrodni, do najczęstszych należą chęć zdobycia władzy jak w „Makbecie” i „Balladynie”. W takich przypadkach najczęściej na jednej zbrodni się nie kończy pierwsze morderstwo pociąga kolejne a zakończenie tego niecnego procederu może okazać się nad wyraz trudne. Kolejnym częstym powodem jest fanatyzm religijny bądź ideowy. Zbrodniarze ci charakteryzują się znikomymi uczuciami bądź ich wcale nie posiadają pociąga to za sobą brak skruchy. Takim bohaterem był Raskolnikow, pomimo swoich przekonań o sobie poległ w walce ze swoim sumieniem, podobnie było w przypadku Lady Makbet, która nie potrafiła udźwignąć ciężaru psychicznego, pomimo silnego charakteru. W niektórych utworach do zbrodni przyczyniają się siły nadprzyrodzone zmieniając losy bohaterów. Taki obraz obserwujemy w „Królu Edypie” i „Makbecie. Jednak w przypadku Edypa, to okrutne fatum było reżyserem całego jego życia. Czegokolwiek by nie uczynił i tak to, co zostało wcześniej z góry zaplanowane miało się wypełnić. Natomiast w przypadku Makbeta, wróżby nie musiały się spełnić, to Makbet i jego żona zadecydowali o ich wykonaniu. W epoce romantyzmu pojawia się jeszcze wymierzanie sprawiedliwości przez siły nadludzkie ma to miejsce, gdy zbrodnia mogłaby nie zostać ujawniona tak jak w przypadku Balladyny. Jednakże nic nie tłumaczy zbrodni…


Prace pisałam sama, uzyskałam 13 punktów, myślę, że to nie jest zły wynik (wystarczy tylko zapoznać się z pracą i przeczytać streszczenia po kilka razy i będzie dobrze;)). Nie mam zamiaru wzbogacać się na tej pracy, zatem też udostępniam ją w sieci 
Życzę miłego korzystania 