Józef Wybicki
Józef Wybicki jest autorem Pieśni Legionów Polskich we Włoszech. Był pisarzem, politykiem i prawnikiem. Urodził się w 1747 roku niedaleko Kościerzyny. Szybko został wybrany na posła. W 1868 roku przystąpił do konfederacji barskiej. Po jej klęsce i pierwszym rozbiorze Polski, wrócił do polityki dopiero w 1777 roku. Uczestniczył w latach 1778-92 w pracach Sejmu Czteroletniego. W 1794 roku uczestniczył w powstaniu kościuszkowskim. Wtedy też poznał Jana Henryka Dąbrowskiego, z którym się zaprzyjaźnił. Po trzecim rozbiorze Polski w 1795 roku i konfiskacie majątku Wybickiego przez władze pruskie, wyemigrował do Francji. Razem z Dąbrowskim współuczestniczył w formowaniu Legionów Polskich we Włoszech. Gdy w lipcu 1797 roku przybył do włoskiego miasta Reggio nell’Emilia, gdzie stacjonował generał Jan Henryk Dąbrowski ze swoimi oddziałami. Tam napisał słowa Pieśni Legionów Polskich we Włoszech. Wybicki cały czas angażował się w działalność polityczną. Był urzędnikiem w utworzonym przez Napoleona Księstwie Warszawskim. W 1814 roku powrócił do Polski i odzyskanego majątku. Od 1816 roku był prezesem Sądu Najwyższego Królestwa Polskiego. Zmarł w 1822 roku.
Geneza utworu
W XVIII wieku Polska przeżywała głęboki kryzys polityczny. Trzy mocarstwa: Rosja, Prusy i Austria w kolejnych rozbiorach dzieliły Rzeczpospolitą między siebie. Po upadku powstania kościuszkowskiego w 1794 roku i po ostatnim rozbiorze w 1795 roku Polska zniknęła z mapy Europy. Wielu Polaków musiało wyemigrować za granicę – głównie do Francji. Jednak pojawienie się Napoleona Bonaparte przywróciło im nadzieję, że u jego boku będą mogli odzyskać niepodległość. Za jego zgodą zaczęły powstawać we Włoszech polskie oddziały. Na ich czele stanął Jan Henryk Dąbrowski.
Mazurek Dąbrowskiego powstał między 16 a 19 lipca 1797 roku w miejscowości Reggio nell’Emilia. Tam właśnie stacjonowały oddziały Legionów Polskich z Janem Henrykiem Dąbrowskim na czele. Wybicki, który przyjechał odwiedzić przyjaciela, był zachwycony entuzjazmem żołnierzy i polska armią. Chcąc sprawić Dąbrowskiemu niespodziankę, napisał utwór do melodii ludowego mazurka. Pierwsze publiczne wykonanie miało miejsce 20 lipca 1797 roku na uroczystości ku czci Jana Henryka Dąbrowskiego. Stopniowo pieśń stawała się coraz bardziej popularna. Pierwszy raz została opublikowana w 1799 roku w gazetce Legionów, która ukazywała się w Mantui, gdzie stacjonowały polskie oddziały. W 1806 roku pierwsze cztery strofy pod nazwą Piosenka patriotyczna zostają opublikowane w Warszawie. Przez kolejne lata towarzyszyła Polakom w walkach o wolność ojczyzny. Wspomina o niej Adam Mickiewicz w epopei narodowej – Panu Tadeuszu. Ostatecznie, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w roku 1926 zostaje uznana za hymn Polski.
Sensy utworu
Podmiot liryczny jest zbiorowy:
Jeszcze Polska nie zginęła,
Kiedy my żyjemy.
Chodzi tu o Polaków, którzy mają nadzieję, że odzyskają swoją ojczyznę. Dopóki żyją, dopóty Polska nie umrze. Nie zamierzają czekać. Mają zamiar walczyć. Potwierdzają to słowa:
Co nam obca przemoc wzięła
Szablą odbierzemy.
Refren rozpoczyna się od słów:
Marsz, marsz Dąbrowski,
Z ziemi włoskiej do Polski.
Jest wręcz rozkaz. Zastosowano tu powtórzenie. Wybicki wierzył, że jego przyjaciel Jan Henryk Dąbrowski jest w stanie, dzięki wsparciu Francji, poprowadzić polskie oddziały z Włoch do ojczyzny. Polskie Legiony we Włoszech powstały właśnie z jego inicjatywy w styczniu 1797 roku. Żołnierze bardzo go szanowali i wierzyli w jego przywódcze talenty. Dlatego nie dziwią słowa: „Za twoim przewodem / Złączym się z narodem”. W drugiej strofie podmiot liryczny mówi o tym, jak wkroczy na ziemie Polski:
Przejdziem Wisłę, przejdziem Wartę,
Będziem Polakami.
Zastosowano tu powtórzenie, by podkreślić, ile ich jeszcze czeka. W porównaniu przywołana została też postać Napoleona, który odnosił liczne zwycięstwa – tak samo dla Polaków przyszedł czas na odnoszenie wiktorii:
Dał nam przykład Bonaparte,
Jak zwyciężać mamy.
Trzecia strofa to kolejne porównanie. Mówi o żyjącym w XVII wieku o hetmanie Czarnieckim, który słynął ze swojego patriotyzmu i waleczności. To właśnie on:
Wracał się przez morze,
Dla ojczyzny ratowania
Po szwedzkim rozbiorze.
W czwartej strofie mowa jest o nadziei, którą mają Polacy. Wielu czeka na polskich żołnierzy, tak jak bohater tej zwrotki i jego córka Basia:
Słuchaj jeno, pono nasi,
Biją w tarabany.
Polacy wierzą, że polska armia wkrótce nadejdzie.
Piąta strofa, która została pominięta, mówi o tym, że żaden wróg (ani Niemiec, ani Moskal) nie będzie w stanie pokonać Polaków, którzy wspólnie i zgodnie będą walczyć o swoją ojczyznę.
Ostatnia, a jednocześnie druga z pominiętych zwrotek, wzywa do powstania. Przywołuje też postać Kościuszki i Racławickie Kosy – to bezpośrednie odwołanie do powstania z 1794 roku. Użyto tu też wykrzyknienia: „Dosyć tej niewoli!”. Oznacza to, że nadszedł czas walki o ojczyznę, czas niewoli się kończy.
Postacie historyczne w utworze
Generał Jan Henryk Dąbrowski – polski generał, który żył na przełomie XVIII i XIX wieku. Z jego inicjatywy powstały Polskie Legiony we Włoszech w 1797 r. Zorganizował powstanie w Wielkopolsce w 1806 r. Został odznaczony Orderem Komandorskim Orderu Virtuti Militari. Gdy zmarł w 1818 r. gimnazjaliści odśpiewali nad jego grobem (wbrew zakazom zaborców) Mazurek Dąbrowskiego.
Napoleon Bonaparte – wódz i polityk francuski, cesarz Francuzów, król Włoch żyjący na przełomie XVIII i XIX wieku. Prowadził liczne wojny i odnosił spektakularne zwycięstwa, dlatego Polacy wierzyli, że u jego boku odzyskają niepodległość. Po klęsce pod Waterloo abdykował.
Hetman Stefan Czarniecki – żyjący w XVII wieku dowódca wojskowy, który słynął ze swojego patriotyzmu i odwagi.
Tadeusz Kościuszko – namiestnik powstania w 1794 r.
Gatunek literacki
Jest to pieśń. Utwór składa się z sześciu czterowersowych zwrotek przedzielonych czterowersowym refrenem. W zwrotkach występują rymy krzyżowe żeńskie, a w refrenie rymy parzyste żeńskie. W hymnie dwie ostanie zwrotki zostały pominięte, więc są tylko cztery.
Autor
Grażyna Kania