Miasto
Miasto okupowane
Miasto w warunkach ekstremalnych to także miasto wojenne, okupowane.Pierwsze bombardowania opisuje Antoni Słonimski: „Uwaga! Uwaga! Przeszedł! Koma trzy!” Ktoś biegnie po schodach. Trzasnęły gdzieś drzwi. Ze zgiełku i wrzawy Dźwięk jeden wybucha i rośnie, Kołuje jękliwie, Głos syren – w oktawy Opada – i wznosi się jęk: „Ogłaszam alarm dla miasta Warszawy!” (Antoni Słonimski, Alarm ) Akcentowana jest dynamika alarmu, zagrożenie i.. ogrom zniszczeń. Nieco mniej dynamicznie i bardziej...
Miasta rewolucyjne, powstańcze
Miasto w chwili rewolucji, powstania, zrywu, buntu przedstawiają też np. utwory romantyków. W Kordianie Juliusza Słowackiego odnajdziemy obraz konspirującej Warszawy. Z jednej strony stolica oddaje cześć carowi koronowanemu właśnie na króla, z drugiej zaś spiskowcy spotykają się w podziemiach warszawskiej katedry. Klimat buntu odnajdziemy też w Kwiatach polskich Juliana Tuwima, przedstawiających rewolucyjną robotniczą Łódź. Miasta rewolucyjne przedstawiają także filmy – arcydzieła...
Miasto magicznie przemienione
Warto też wspomnieć o miastach magicznie przemienionych piórem poetów i pisarzy. Do rangi magicznego urasta nocny Kraków ze znanego wiersza Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego: Zapytajcie Artura, daję słowo: nie kłamię, ale było jak ulał sześć słów w tym telegramie: ZACZAROWANA DOROŻKA ZACZAROWANY DOROŻKARZ ZACZAROWANY KOŃ. Cóż, według Ben Alego, czarnomistrza Krakowa, „to nie jest nic takiego dorożkę zaczarować (...) srebrne dachy Krakowa jak „secundum Joannem”, niżej gwiazdy i liście...
Miasto utracone
W polskich tekstach kultury, ze względu na naszą historię funkcjonują też miasta utracone, takie jak Wilno czy Lwów. O Wilnie i małej miejscowości Kolonii Wileńskiej pisze np. w Kronice wypadków miłosnych Tadeusz Konwicki. To Wilno zmitologizowane, Wilno dzieciństwa i młodości, Wilno wielu kultur (oglądamy je też w adaptacji filmowej powieści, nakręconej przez Andrzeja Wajdę). Z odmitologizowaniem Kresów mamy do czynienia w powieści Teresy Lubkiewicz-Urbanowicz Boża podszewka i...
Smutek blokowiska
Samotność człowieka na anonimowym miejskim blokowisku eksponował Krzysztof Kieślowski w Dekalogu . „Wiersze mieszkalne” Stanisława Barańczaka oddają atmosferę mieszkania w bloku z wielkiej płyty, nieprzyjaznego, akustycznego, w którym „cztery kąty, a szpieg piąty” i w którym mieszka się „kątem u siebie”. Niezbyt przyjaźnie wyraża się też o blokowisku na Saskiej Kępie Miron Białoszewski, nazywający w swej prozie swoje osiedle „Chamowem”. Współczesne filmy, takie jak Cześć, Tereska , także...
Urok małych miasteczek
Niekiedy poeci zwracają też uwagę na miasteczka, o których mało kto wie,którym mało miejsca poświęca się w przewodnikach, miasteczka symbole naszego niedostrzegania, niezatrzymywania się. Takim miastem jest w wierszach Herberta Rovigo (także tytuł tomiku) czy Orvieto... O prowincjonalnym Starym Sączu pisze Zagajewski, o rodzinnej Muszynie i Krynicy Adam Ziemianin. Urok Kazimierza, który już przed wojną przyciągał artystów, opisuje Maria Kuncewiczowa w Dwóch księżycach . Sandomierz...
Miasto groteskowe
Mówi się o miastach także w groteskowej konwencji.Warszawa z Pałacem Kultury, Komitetem Centralnymi tajemniczymi podziemnymi przejściami, Warszawa transparentów i walących się budynków, przemianowanych ulic i kin, Warszawa byle jaka – cieknących kranów i niepalących się zapałek – została przedstawiona w Małej apokalipsie Tadeusza Konwickiego. To Warszawa komunistyczna, zniewolona przez wschodnich sąsiadów, prawie już włączona do ZSRR. Totalitaryzm w stołecznym mieście oddał też za pomocą...
Miasto
1. ‘miejscowość o charakterze miejskim’; 2. stpol. również ‘miejsce’.
Bieda w mieście
Biedują nie tylko chłopi, biedują też ubodzy mieszkańcy miast i rzemieślnicy opisani w utworach Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego. Nędzę robotników, którzy z nadzieją na łatwy zarobek przybyli do Łodzi, portretuje Władysław Stanisław Reymont w swej panoramicznej powieści Ziemia obiecana . Ubodzy giną i tracą zdrowie w strasznych wypadkach, pracują ponad siły. Rodzinom zmarłych i zranionych nikt nie zapewnia opieki. Tej bezduszności próbuje się przeciwstawiać narzeczona Karola...
Miasto moloch; przerażające wizje kopalń i fabryk
Ważną w epoce Młodej Polski kreacją jest kreacja miasta molochu. W Ludziach bezdomnych znajdziemy przerażający obraz kopalni Sykstus w Sosnowcu.Wizyta i praca doktora Tomasza Judyma w Zagłębiu utrwala jego wrażenie, iż świat ubogich od świata bogatych dzieli przepaść. Pałac dyrektora kopalni kontrastuje z biednymi domostwami robotników. Obraz miasta molochu i fabryk molochów to jednak przede wszystkim wizja Łodzi z powieści Ziemia obiecana Wład ysława Stanisława Reymonta. Tytuł jest...
Warszawa Prusa
W powieści Bolesława Prusa Lalka mowa o Warszawie II połowy XIX wieku. Książka nie tylko oddaje zawikłaną biografię głównego bohatera, kupca Stanisława Wokulskiego, ale przede wszystkim portret miasta, i to zarówno jego bogatych, reprezentacyjnych dzielnic (Krakowskie Przedmieście, Łazienki, Aleje Ujazdowskie), jak i ubogich (Powiśle, dzielnica żydowska). Pisarz, jako realista, dbał o wierne oddawanie szczegółów. Wiedzę o Warszawie miał także jako felietonista, autor Kronik , w których...
Rewolucja jako rozlew krwi
W Przedwiośniu Stefana Żeromskiego rewolucja przedstawiona zostaje mniej metaforycznie, bardziej konkretnie. Zastaje bohaterów w wielonarodowym,pięknym Baku i zamienia je w miasto spływające krwią. W powieści pokazano racje rewolucjonistów odbierających dobra dawnym panom, ale także przemawiające przeciw buntownikom, związane z rewolucją bezprawie i zbrodnie.Zafascynowany ideami komunistów młody Polak Cezary Baryka ma jednak okazję w czasie rewolucji w Baku przekonać się, jak taki przewrót...
Miasto grzeszne i zepsute
Już w Biblii grzech kojarzył się z życiem w mieście.Przeklęte przez Boga zostały zamieszkane przez rozpustnych mieszkańców Sodoma i Gomora (od nazwy jednego z nich pochodzi nazwa uważanej za grzech sodomii). Za miastami tymi wstawiał się do Boga Abraham,jednakże nie znalazło się w nich nawet dziesięciu sprawiedliwych, więc Bóg zrównał je z ziemią – ratując tylko Abrahama i jego przyjaciela Lota wraz z rodzinami. Niestety, przywiązana do swego miasta i majątku żona Lota, obejrzała się za...
Awans ze wsi do miasta
Dość często poruszanym po wojnie, w nurcie tzw. literatury wiejskiej, problemem jest awans synów chłopskich ze wsi do miasta. O takim awansie opowiadają kultowe seriale: Dom i Daleko od szosy czy komedia Kogel mogel . Literatura, np. poezja Tadeusza Nowaka, powieści Wiesława Myśliwskiego czy Juliana Kawalca, skupia się na dylematach towarzyszących synom chłopskim, odchodzeniu od tradycji, poszukiwaniu tożsamości. W groteskowym klimacie przedstawia problem Konopielka Edwarda...
Miasto
Słyszę szum nocnych nalotów. Płyną nad miastem. To nie samoloty. Płyną zburzone kościoły, Ogrody zmienione w cmentarze, Ruiny, gruzy, zwaliska, Ulice i domy znajome z dziecinnych lat, Traugutta i Świętokrzyska, Niecała i Nowy Świat. I płynie miasto na skrzydłach sławy, I spada kamieniem na serce. Do dna. Ogłaszam alarm dla miasta Warszawy. Niech trwa! (Antoni Słonimski, Alarm ) Dzięcioł w czerwonej czapce przypomniał mi nagle zawiadowcę małej stacji w Starym Sączu Nad stacją...
- Miasto okupowane
- Miasta rewolucyjne, powstańcze
- Miasto magicznie przemienione
- Miasto utracone
- Smutek blokowiska
- Urok małych miasteczek
- Miasto groteskowe
- Miasto moloch; przerażające wizje kopalń i fabryk
- Warszawa Prusa
- Miasto grzeszne i zepsute
- Dzielnice biedoty
- Miasto zwiedzane
- Miasto w czasie epidemii
Dzielnice biedoty
Przed obrazami biednych dzielnic nie cofnie się też Stefan Żeromski w powieści Ludzie bezdomni . Opisze tam świat ulic Ciepłej i Krochmalnej, dobrze znany przez głównego bohatera Tomasza Judyma. Judym pochodzi bowiem z tego świata,z biednej dzielnicy, jest synem ubogiego szewca i choć zdobył wykształcenie i pozycję, jest lekarzem – stara się coś zrobić dla biedoty, zresztą bezskutecznie, koledzy nie podzielają bowiem jego społecznikowskich pasji.Biedne dzielnice Warszawy sportretuje też...
Miasto zwiedzane
Oprócz miast rodzinnych artyści opisują też miasta zwiedzane, odwiedzane i wymarzone. Niekiedy poeci zwracają uwagę na to, iż w zabytkowych miastach nie sposób znaleźć śladów dawnej świetności. Już Mikołaj Sęp-Szarzyński, współczesny Kochanowskiemu, napisał Epitaphium Rzymowi , poruszający utwór o przemijaniu. W Rzymie współczesnym (Szarzyńskiemu!) trudno odkryć pośród ruin dawną świetność miasta. Z kolei współczesny poeta Ernest Bryll pisze: ... Miasto w którym zajadasz obiad jest...
Podróż... do krainy łagodności
Ucieczką od świata cywilizacji, miasta, zgiełku i codziennych problemów, jest w twórczości wielu współczesnych poetów wędrówka. Zwłaszcza Edward Stachura, którego zapewne można utożsamiać z podmiotem lirycznym większości jego wierszy, kreował się w swej poezji na banitę, w czasie swej wędrówki spotykającego bliźnich i zachwycającego się przyrodą jak św. Franciszek. Te „wędrowne” wiersze Steda (Stachury) spopularyzował zwłaszcza zespół Stare Dobre Małżeństwo. Podróż do łemkowskich i...
Praca w dobie raczkującego kapitalizmu źródłem niebezpieczeństw
Nieco inaczej zostaje przedstawiona praca w mieście. Dym Marii Konopnickiej, Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego, Ziemia obiecana Władysława Reymonta i wiele innych utworów pokazuje pracę w nieludzkich warunkach, która zagraża zdrowiu i życiu pracowników fabryk. Pracują dzieci i młode kobiety, ciężka, wielogodzinna praca urągająca zasadom bezpieczeństwa (zmniejsza się bowiem fundusze na bezpieczeństwo i higienę pracy) skutkuje wieloma wypadkami, nieporuszającymi jednak sumień...
Miasto w czasie epidemii
Na uwagę zasługują też literackie kreacje miast nawiedzonych epidemią. Jedną z takich przerażających wizji odnajdziemy w Dekameronie Boccaccia (zaraza w XIV-wiecznej Florencji). Współczesnym obrazem epidemii jest Dżuma Alberta Camusa. Miasto Oran zostaje zamknięte i odcięte od świata. Szaleje w nim dżuma – śmiertelna choroba zakaźna, dla pisarza zapewne także symbol wszelkiego zła, może totalitaryzmu. W takim mieście w obliczu zarazy odwrócone zostają wartości: zbrodniarz przestaje być...
Proces urbanizacji na świecie
Pierwsze miasta pojawiły się na Ziemi stosunkowo dawno, już ok. 3500 lat p.n.e. w południowej Mezopotamii (cywilizacja sumeryjska) oraz Egipcie. Powstanie ich było możliwe dzięki osiągnięciu postępu w rolnictwie i uzyskaniu coraz większych nadwyżek żywności umożliwiających części ludności przejście do zajęć pozarolniczych.Nieprzypadkowo pierwsze miasta powstały w regionach o szczególnie sprzyjających warunkach dla rozwoju rolnictwa,w których najszybciej udało się uzyskać wystarczające...
Piekło miast molochów i fabryk
Wizję piekła przypominają też obrazy kopalń czy fabryk ukazanych w Ludziach bezdomnych Stefana Żeromskiego (Zagłębie Dąbrowskie) czy w Ziemi obiecanej Władysława Stanisława Reymonta (Łódź). Pannie Izabeli – arystokratce z Lalki Bolesława Prusa, pracownicy fabryk, hutnicy, silni ludzie z ludu przypominali właśnie istoty piekielne, zdolne do nadludzkiego wysiłku i krzywdzenia tak kruchych istot jak ona...
Peiper Tadeusz
Poeta, teoretyk literatury, dramatopisarz, prozaik.Główny przedstawiciel i twórca programu Awangardy Krakowskiej. Studiował w Polsce i za granicą.Internowany podczas I wojny światowej, przebywał w obozie we Francji, potem wyjechał do Hiszpanii, gdzie nawiązał współpracę z wieloma czasopismami. Także po powrocie do Polski pracował dla „Gońca Krakowskiego” i „Nowej Reformy”. Współredagował „Nową Sztukę” oraz własne czasopismo „Zwrotnica”. Program nowej poezji przedstawił w traktacie Nowe...
Najważniejsze motywy i tematy Młodej Polski
Artysta i sztuka – moderniści głosili, że sztuka istnieje dla sztuki, a nie dla publiczności czy rozrywki. Artysta pragnie wolności i w sprawach ziemskich czuje się zniewolony. Potęgę poezji pokazuje Wesele Wyspiańskiego, a wiersz Evviva l’arte Tetmajera widzi w niej ucieczkę od spraw przyziemnych. Ludomania – epoka przeżywa fascynację folklorem. Chłopi Reymonta zostali nagrodzeni Noblem jako chłopska epopeja. Jan Kasprowicz w cyklu Z chałupy pokazuje nędzę wiejską,a w Weselu...
Pozytywizm : Najważniejsze motywy i tematy
Dziecko – po raz pierwszy staje się głównym bohaterem, a częstym motywem jest jego krzywda: • Antek, Dobra pani, Janko Muzykant, Katarynka, Nasza szkapa • wiersze i Obrazki Konopnickiej (Jaś nie doczekał, Przed sądem) • Lalka • W pustyni i w puszczy Emancypacja • Lalka • Emancypantki • Nad Niemnem Kwestia żydowska • Mendel Gdański • Lalka Miasto – nowy motyw; miasto jako wielkie skupisko ludzi;analiza reguł życia społecznego, roli pieniądza i obyczajowości...