łagry
Komuniści, którzy padli ofiarą rewolucji
Lewen jest ofiarą komunizmu, żywym dowodem na to, że rewolucja pożera własne dzieci. Jej ofiarą padają też często przodownicy pracy. Przyjaciel Mateusza Birkuta ( Człowiek z marmuru Andrzeja Wajdy) zostaje niesłusznie aresztowany, jeden z braci Talarów z serialu Dom Jana Łomnickiego, przodownik pracy, przeżywa głębokie rozczarowanie z powodu utraconej sławy – to rozczarowanie przyczynia się do nieszczęśliwego wypadku, któremu ulega bohater i ginie... Ofiarą rewolucji paradoksalnie padają...
Fascynacja rewolucją
Fascynację rewolucją utrwala w swych dziełach filmowych Siergiej Eisenstein. Jego Pancernik Potiomkin , przedstawiający bunt na pokładzie statku i przewrót rewolucyjny w Odessie 1905 roku, nie tylko jest dynamicznym, przejmującym obrazem pokazującym potęgę dzieła rewolucyjnego, ale także jednym z najwybitniejszych filmów w historii kina, w którym zastosowano nowoczesny montaż. Do historii filmu przeszły na zawsze niektóre sceny z Pancernika Potiomkina , np. scena masakry na słynnych...
Skutki rewolucji
Dalsze skutki rewolucji, przewidywane przez Witkacego czy Orwella, tj. terror, dyktatura jednostki, zbrodnie, zostają przedstawione np. w prozie łagrowej ( Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, proza Leo Lipskiego, Aleksandra Sołżenicyna i Oli Watowej). Także w stalinowskich więzieniach cierpią i giną rzekomi wrogowie rewolucji, często dawni działacze rewolucyjni lub zupełnie niewinni ludzie (filmy Matka Królów Zaorskiego na podstawie powieści Kazimierza Brandysa, Przesłuchanie...
Rosjanin – kat i ofiara
Nie brakuje też w literaturze polskiej obrazów Rosjan – katów. Proza łagrowa, np. Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, pokazuje zarówno Rosję katów, zwyrodnialców z łagrów, jak i więźniów, na ogół niesprawiedliwie aresztowanych i osadzonych w łagrze. Niektórzy z nich pokornie uznają swoją winę, inni próbują walczyć o zachowanie godności (Kostylew). Motto dzieła zaczerpnięte z utworu Fiodora Dostojewskiego Wspomnienia z domu umarłych sugeruje, że Rosja miała problemy ze...
Świat lagrów
Tadeusz Borowski opisał w swych opowiadaniach, co działo się w hitlerowskich obozach koncentracyjnych. Zwrócił jednak uwagę nie tylko na to, co się tam działo, jakie okrucieństwa zafundowali współcześni kaci współczesnym ofiarom. Pokazał także świat zlagrowany jako pewien system, pewną nową cywilizację, w której planowo zadaje się śmierć, wyniszcza narody, a wśród ofiar tworzy grupy mniej i bardziej uprzywilejowanych (na lepszych pozycjach są ci, którzy mają niższe numery, a więc są dłużej w...
Między światem wartości a piekłem obozu
Przed szczególnym wyzwaniem stają więźniowie lagrów i łagrów. W ekstremalnych warunkach męki, upokorzenia i ciągłego zagrożenia śmiercią trudno zachować godność. A jednak największym maksymalistom udaje się nawet w warunkach ekstremalnych pozostać wiernymi sobie. Tadeusz Borowski ukazuje w swych opowiadaniach konformistę Tadka, któremu nie udało się zachować w tych warunkach normalnej skali wartości. Ale potrafią to tylko ludzie naprawdę nieugięci i bezkompromisowi. Liczne teksty kultury...
Nauka w służbie zła
Literatura po II wojnie światowej snuje refleksje na temat sensowności rozwoju nauki i zdobyczy cywilizacyjnych, wszak wojna – czas ludobójstwa – zanegowała wszelkie zdobycze ludzkości, a cywilizację życia zastąpiła cywilizacją śmierci. Przychodzi też czas na rozrachunek z naukowcami. W Medalionach Zofii Nałkowskiej udokumentowane zostają zbrodnie niejakiego profesora Spannera, który prowadził badania i eksperymenty na zwłokach ludzkich – chciał pozyskiwać z nich surowce na mydło i...
Ofiara za poglądy
Niekiedy płaci się też za sprawę, za poglądy polityczne,społeczne. Opisany w Elegii o śmierci Ludwika Waryńskiego Władysława Broniewskiego rewolucjonista ginie w więzieniu i wierzy, że umiera za lepszą przyszłość innych: Już dziąsła przeżarte szkorbutem, już nogi spuchnięte i martwe, już koniec, już płuca wyplute – lecz palą się oczy otwarte. Poranek marcowy. Jak cicho. Jak dziwna się jasność otwiera. I tylko tak ciężko oddychać, i tylko tak trudno umierać. Posępny jak mur...
Rzeczywistość łagrowa
Długo w Polsce była tematem tabu rzeczywistość sowieckich łagrów. Ostecznie opisali je więźniowie na podstawie własnych przeżyć i doświadczeń. Gustaw Herling-Grudziński napisanie Innego świata traktował jako obowiązek wobec tych, którzy zginęli i prosili go o świadectwo. Prezentuje on bezkompromisową postawę moralną i w odróżnieniu od Borowskiego sugeruje, że nawet w ekstremalnych warunkach można zachować kręgosłup moralny, jak odważny i zdeterminowany Kostylew, który konsekwentnie...
Mali i wielcy tyrani totalitaryzmu
Odrębny rozdział stanowią liczne literackie i filmowe portrety totalitaryzmu, zarówno hitlerowskiego, jak i stalinowskiego. W słynnym filmie Dyktator Charlie Chaplin ośmielił się ośmieszyć Hitlera, jeszcze zanim Stany Zjednoczone wypowiedziały wojnę Niemcom. Innym portretem dyktatora jest Triumf woli Leni Riefenstahl, której osobiste związki z Hitlerem do dziś budzą emocje – dokumentalny film propagandowy nakręcony przez wielbicielkę i zwolenniczkę Hitlera. Ukazuje on przywódcę partii...
Praca rzekomym narzędziem resocjalizacji i przekleństwem więźniów lagrów i łagrów
W prozie lagrowej i łagrowej również znajdziemy przerażające odbicie tego, iż praca była narzędziem ohydnej indoktrynacji zarówno w hitlerowskich obozach koncentracyjnych, jak i w sowieckich łagrach. Napis nad bramą oświęcimskiego obozu głosił: „Arbeit macht frei” („praca czyni wolnym”), co dziś wydaje się stwierdzeniem dramatycznie superironicznym. W opowiadaniach Borowskiego czy Medalionach Nałkowskiej znajdziemy ślady nieludzkiego wysiłku więźniów, którzy często pracowali np. przy...
Ofiary wojny
Nie tylko młodociani żołnierze, także dzieci uwięzione w łagrach i obozach koncentracyjnych oraz żydowskie dzieci ukrywane w polskich mieszkaniach to przedwcześnie dojrzałe istoty, którym wojna kazała dorosnąć do strachu, do którego dorosnąć się nie da. Dzieci ze Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall, wyrzucane przez okna przez swoich rodziców, pragnących dla nich lepszej śmierci; dzieci wysyłane na śmierć do komór gazowych (opowiadania Borowskiego), dzieci wegetujące w łagrach (...
Piekło lagrów i łagrów
Również świat lagrów i łagrów ukazany jest w prozie Szałamowa, Lipskiego, Sołżenicyna, Herlinga-Grudzińskiego czy Borowskiego jako piekło na ziemi. W tym świecie pali się ludzkie zwłoki, karze najwymyślniejszymi torturami. Kaci hitlerowscy czy stalinowscy przypominają okrucieństwem i fantazją w wymyślaniu tortur diabły ze średniowiecznych malowideł. W świecie lagrów i łagrów zanikły wszelkie wartości, panuje kryzys człowieczeństwa. Codziennie w okrutny sposób morduje się lub zamęcza ludzi...
Literatura współczesna : Najważniejsze motywy i tematy
Człowiek w zagrożeniu wojną • Kartoteka i wiersze Tadeusza Różewicza • Popiół i diament Jerzego Andrzejewskiego • wiersze Krzysztofa Kamila Baczyńskiego • Sennik współczesny Tadeusza Konwickiego Martyrologia Żydów • Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall • Opowiadania Tadeusza Borowskiego • Początek Andrzeja Szczypiorskiego Miasto • opowiadania Marka Hłaski • Mała apokalipsa Tadeusza Konwickiego • Raport z oblężonego miasta Zbigniewa Herberta • Zły Leopolda...