Części mowy - jest to klasa wyrazów, które są “zgrupowane” na podstawie określonych kryteriów (znaczenia, pytań na jakie odpowiadają, odmiany). Możemy je podzielić na odmienne i nieodmienne lub samodzielne i niesamodzielne.
Odmienne część mowy:
1. czasownik
2. rzeczownik
3. przymiotnik
4. liczebnik
5. zaimek - przymiotny, rzeczowny, liczebny
Nieodmienne części mowy:
1. przysłówek i zaimek przysłowny
2. przyimek
3. spójnik
4. partykuła
5. wykrzyknik
Nieodmienne części mowy to takie wyrazy, których forma gramatyczna nie ulega zmianie (czyli odmianie przez osoby, liczby, przypadki) bez względu na formę pozostałych wyrazów w zdaniu. Nieodmienne części mowy mogą podlegać stopniowaniu.
Samodzielne części mowy mogą występować w zdaniu pojedynczo. Niesamodzielne muszą być połączone z innym wyrazem, w przeciwnym razie nic nie znaczą.
Do niesamodzielnych części mowy należą: przyimki, partykuły i spójniki.
Czasownik
1. Odpowiada na pytania: co robi? co się z nim dzieje? (gotuję, biegł, śpiewać, starzeć się)
2. Określa czynności i stany.
3. Ma formy osobowe i nieosobowe.
4. Odmienia się przez: osoby, liczby, rodzaje, strony, tryby, czasy, aspekt; odmiana czasownika to koniugacja;
Rzeczownik
1. Odpowiada na pytania: kto? co? (dom, kot, Katowice, pani)
2. Określa osoby, rośliny, zwierzęta, zjawiska, przedmioty, pojęcia, miejsca.
3. Odmienia się przez przypadki (deklinacja) i liczby.
4. Posiada rodzaje (męski, żeński, nijaki w l.p oraz męskoosobowy i niemęskoosobowy w l.mn.)
Przymiotnik
1. Przymiotnik nazywa cechy (piękny, białe, niegrzeczny).
2. Odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje?
3. Odmienia się z przez przypadki, liczby, rodzaje.
4. Podlega stopniowaniu.
Liczebnik
1. Liczebniki informują nas o ilości, liczbie, wielokrotności i kolejności.
2. Odpowiada na pytanie: ile? który z kolei? (wiele, kilka, kilkoro, jeden, pierwszy, osiemdziesiąt dwa)
3. Odmienia się przez przypadki, liczby i rodzaje w zależności od typu:
- główne - przypadki i rodzaje
- porządkowe - przypadki, liczby i rodzaje
- zbiorowe i ułamkowe - przypadki
Zaimek
1. Zaimek wskazuje na osoby, przedmioty i ich właściwości, spełnia funkcje składniowe wyrazów, które zastępuje (ten, kto, tamten, mój, każdy, czyjś);
2. Zaimki ze względu na zastępowaną część mowy dzielą się na rzeczowne, przymiotne, liczebne, przysłowne.
3. Zaimki odmieniają się tak, jak części mowy, które zastępują.
4. Zaimki przysłowne są nieodmienne.
Przysłówek
1. Przysłówki są nieodmienną częścią mowy i odpowiadają na pytania jak? gdzie? kiedy? (pojutrze, rano, niewinnie)
2. Nazywają cechę i określają czasownik, przymiotnik lub inny przysłówek.
3. Przysłówki, które pochodzą od przymiotników i określają cechę o zmiennym natężeniu podlegają stopniowaniu.
4. Przysłówki łączą się z przyimkami, tworząc wyrażenia przyimkowe.
Przyimek
1. Przyimek to nieodmienna część mowy, która jest niesamodzielna, tzn. stanowi całość z rzeczownikiem lub zaimkiem rzeczownym (na, pod, obok, w, zza)
2. Wyrażenie przyimkowe to wyrażenie złożone z przyimka i rzeczownika, przymiotnika, liczebnika, przysłówka (na niebiesko, pod stołem, po niemiecku)
Spójnik
1. Spójnik to nieodmienna część mowy, łącząca zdania lub ich części;
2. Spójniki współrzędne - spójniki łączące zdania współrzędne, np: i, lub, ani, oraz;
3. Spójniki podrzędne - spójniki łączące zdanie podrzędne z nadrzędnym, np: że, iż, aby, jeżeli, gdyby, gdyż, chociaż;
Partykuła
1. Partykuła to nieodmienna części mowy, która nie pełni w zdaniu żadnej funkcji składniowej.
2. Partykuła nie zawsze ma postać samodzielnego wyrazu; może być tylko cząstką „doklejoną” do innych wyrazów, np: chodźże;
3. Partykuły służą do wyrażania/podkreślania emocji zawartych w wypowiedzi, np: niech, oby, chyba;
Wykrzyknik
1. Wykrzyknik to samodzielna i nieodmienna część mowy.
2. Używa się jej do wyrażania emocji, naśladowania dźwięków, wyrażania życzeń, np: hejże, hola, halo, yhy, aha, och;
