‘posuwać się po gładkiej powierzchni’; od XVIII w.; pochodzi od psłow. *slizgati – czasownika ekspresywnego od psłow. *slizati (< pie. *slei-ģ-); dawniej od XVI w. miał postać ślizać się ‘ślizgać się’
1. ‘jedenasty miesiąc roku’; 2. stpol. też ‘październik’; od XV w.; słow. postać *listopadъ ‘opadanie liści jesienią; okres opadania liści’ utworzona ze złożenia *listъ + *padъ – rzeczownika odczasownikowego od psłow. *pasti (patrz PAŚĆ)
1. ‘wyrządzać przykrość, powodować smutek, zmartwienie’; 2. ‘kłopotać, nękać, niepokoić, smucić’; 3. dawniej ‘sprawiać, że coś drętwieje’,‘umartwiać’; 4. stpol. (XV-XVI w.) ‘czynić martwym, uśmiercać’; od XV w.; w XVI stuleciu również w formie miartwić; ogsłow. (por. czes. mrtvit ‘czynić martwym’, ros. mertviť ‘pozbawiać życia, gubić’, słoweń. mrtviti ‘czynić martwym, osłabiać) < psłow. *mŕtviti ‘czynić martwym, powodować zdrętwienie’– czasownik odprzymiotnikowy od psłow. *mŕtvъ
1. ‘człowiek energiczny, zaradny, odważny; zuch’; 2. dialektalnie też ‘przegub dłoni; siła, moc, zręczność’ (np. mieć w rękach chwat ‘być zręcznym,silnym’); od XIX w.; jest to rzeczownik odczasownikowy od stpol. chwatać ‘chwytać, porywać’; pierwotnie ‘chwytanie, chwyt’ > ‘ten, co dobrze, odważnie chwyta’ i ‘to, co dobrze chwyta’
‘nazwa roślin i kwiatów Ranunculus’; od XV w.; jest to urzeczownikowiony przymiotnik jaskry; roślina nazwana tak od rażącego, jaskrawego koloru kwiatów
1. ‘roślina warzywna Brassica oleracea’; 2. stpol. również ‘młode listki’ (XIV w.).
1. ‘biegać z bólu od ukąszenia owadów’; 2. ‘niespokojnym zachowaniem ujawniać popęd płciowy, zaspokajać popęd płciowy’; od XVI w.; dialektalne też w formie gździć się.
‘maszyna naśladująca ruchy człowieka, wykonująca sama ruchy,czynności’; od XIX w.; por. niem. Automat, fr. automate (1534 r.) pochodzące z łac. przymiotnika automatus ‘samoczynny’ < gr. przymiotnik autómatos ‘zachodzący sam przez się, z przypadku, bez celu, bez pożytku’
1. ‘otwarty, prawdomówny, niefałszywy’; 2. ‘wolny od domieszek, czysty, prawdziwy’; 3. dialektalne też ‘hojny’.
1. ‘umiłowanie, kochanie kogoś, czegoś’; 2. ‘namiętne uczucie do kogoś’; 3. stpol. też ‘miłosierdzie, zmiłowanie, współczucie, litość; łaska, łaskawość, przychylność’; od XIV w.; ogsłow. (por. czes. milost ‘łaska, ułaskawienie’, ros. milosť ‘łaska, miłosierdzie, wielkoduszność; dobrodziejstwo, dar’) < psłow. *milostь ‘serdeczny, życzliwy stosunek do kogoś, czegoś; łaska, łaskawość; upodobanie w kimś, czymś; współczucie, miłosierdzie’ – rzeczownik odprzymiotnikowy od psłow. *milъ
pierwotnie ‘człowiek niemy, ten który mówi niezrozumiale’ (por. też czes. Němec); nazwa ta wiązała się z niezrozumiałym dla Słowian językiem Niemców
‘marnować, trwonić’; od XV w.; słowo powstało ze złożenie przymiotnika marny i czasownika trawić w znaczeniu ‘niszczyć, pożerać, zużywać’ (patrz TRAWIĆ)
‘zaprzyjaźniać się, wchodzić z kimś w komitywę’; od XVI w.; początkowo(w XVI-XVII w.) częściej używano bracić się; istnieje też forma przedrostkowa pobratać się
1. ‘kara pieniężna’; 2. dawniej ‘określona ilość drogiego kruszcu służąca jako jednostka płatnicza’; 3. ‘inne przedmioty pełniące funkcję jednostki płatniczej’; od XIV w.; ogsłow. (por. czes. dawne hřivna ‘jednostka monetarna, jednostka wagi’, ros. grivna ‘podstawowa jednostka pieniężna w dawnej Rusi; naszyjnik’) < psłow. *grivьna ‘ozdoba na szyję, naszyjnik’ –urzeczownikowiona forma rodzaju żeńskiego od przymiotnika psłow. *grivьnь‘odnoszący się do karku, szyi’ – w warunkach handlu...
1. ‘łuszczenie się powierzchownych warstw naskórka, płatki łuszczącego się naskórka’; 2. stpol. (XV w.) ‘zdarta skóra zwierzęca wraz z włosem’; 3. ‘grabież, rabunek; zdobycz wojenna, łup’; od XVI w.; ogsłow. < psłow. *lupežь ‘obdzieranie, łupienie, grabienie’ – nazwa czynności od psłow. czasownika *lupiti
w stpol. (XV-XVI w.) miedźwiedź < psłow. *medvědъ ‘ts.’ utworzoneze złożenia *medu-ědъ (*medъ ‘miód’ + *ěsti ‘jeść’).
1. ‘obchodzić się zbyt delikatnie, pieszczotliwie (jak z cackiem)’; 2. ‘pieścić, bawić’; 3. ‘poświęcać wiele czasu na wykonanie czegoś, marudzić’; słowa po raz pierwszy użył Franciszek Zabłocki w 1785 r.
‘osoba ślamazarna, nieporadna’; stosowane od XIX w.; utworzone od dialektycznego ciamać ‘być powolnym, guzdrać się’; w gwarach też inne wyrazy-przezwiska utworzone od tej podstawy, np. ciama ‘człowiek niezaradny’, ciamadło, ciamara, ciamcia ‘ts.’ oraz ciamaga ‘osoba niezgrabna, ślamazarna’.
1. ‘skakać z przypadaniem do ziemi (np. o zającu)’; 2. dialektalnie kicać się ‘walać się’.
1. ‘zamożny, majętny’; 2. ‘kosztowny, wystawny; obfitujący w coś’;od XIV w.; ogsłow. (por. czes. bohatý, ros. bogátyj) < psłow. *bogatъ ‘zamożny,majętny; obfity’ – utworzony od psłow. rzeczownika *bogъ ‘udział, dola, bogactwo, szczęście’
1. ‘stawać się widocznym, wynurzać się z tła’; 2. przestarzale jawić‘czynić jawnym, okazać, objawić’; od XVII w., ale formy przedrostkowe występowały już od XIV w.; ogsłow. < psłow. *aviti, *av`ą ‘czynić jawnym, widocznym, znanym’ utworzone od przysłówka *avě
1. ‘taki, który żyje’; 2. ‘pełen energii’; 3. ‘jaskrawy lub wyraźny (o kolorze)’; od XIV w.; ogsłow. < psłow. *živъ ‘żywy’ – pokrewne z lit. gývas ‘żywy; żwawy’, łot. dzîvs ‘żywy’ oraz łac. vivus ‘ts.’; podstawą jest pie. *guiu-o- ‘żywy’ pochodzący od pie. pierwiastka *guei- ‘żyć’ (od którego pochodzi również czasownik żyć)