Itaka dała ci piękną podróż.
Bez Itaki nie wyruszyłbyś w drogę.
Niczego więcej już ci dać nie może.
A jeśli ją znajdziesz ubogą, Itaka cię nie oszukała,
Gdy się stałeś tak mądry, po tylu doświadczeniach
już zrozumiałeś, co znaczą Itaki.
(Konstantinos Kawafis; Itaka; tłum. Zygmunt Kubiak)
I wróci Odys do swej Itaki
Spod jego dłoni szare drzewko tryśnie
O tym nam mówią na niebiosach znaki
I w zżółkłe księgi spadające liście
(Tadeusz Nowak, Psalm o powrocie)
„Każdy z nas jest Odysem, co wraca do swej Itaki” – konstatuje w swym krótkim wierszu Odys Leopold Staff. Utwór ten daje nam wyraźnie do zrozumienia, że pielgrzymowanie do Itaki – czyli jakiegoś celu w życiu – jest przeznaczeniem każdego z nas, a los Odysa – ucieleśnieniem losu każdego człowieka. W tym znaczeniu Itaka jest nie tyle utraconą ojczyzną, ile jakimś szczytnym celem, którego istnienie mobilizuje nas do działania („o to chodzi jedynie, by naprzód wciąż iść śmiało”), celem...
Itaka bywa też przedstawiana jako miejsce utracone, utracona ojczyzna, do której powracamy, utracona młodość. Z powrotu można wyciągnąć pesymistyczne wnioski. Rozczarowany czuje się bohater powieści Jerzego Andrzejewskiego Nikt , zreinterpretowanej historii Odysa. Jest zawiedziony, bo rzeczy, miejsca i osoby odnalezione po latach nie są już takie same jak były. O możliwości doznania takiego zawodu pisze też Kawafis w wierszu Itaka („znajdujesz ją ubogą”).
Wybitny grecki poeta przestrzega jednak przed takim traktowaniem ojczyzny, miejsca urodzenia. Itaka, rozumiana jako ojczyzna czy mała ojczyzna, powinna być jedynie punktem odniesienia, a nie miejscem mającym nas obdarzyć bogactwem, w którym mamy przeżyć wszystko. Powinniśmy mieć ją wiecznie w pamięci („przez cały ten czas pamiętaj o Itace”), ale wracać do niej należy późno, gdy doświadczymy już życia: zachwycimy się „porankami lata”, „egipskimi miastami”, „handlowymi stacjami Fenicjan”,...
Z bardzo ciekawą reinterpretacją mitu o Itace spotykamy się w piosence śpiewanej przez Edytę Geppert, do której słowa napisał Marek Dagnan: Prawdziwa historia Odyseusza – zwanego również Ulissesem – kończy się definitywnie na jednej z pomniejszych wysp Morza Śródziemnego. Olśniony niezwykłością urody mieszkanek tego skalistego lądu, zniewolony ich śpiewem, który skłonni jesteśmy rozumieć jako wewnętrzny głos budzącej się w nim miłości własnej, Odyseusz pozostał na Wyspie Syren, nigdy nie...
Materiał opracowany przez eksperta
